ملکی ترقی یا اپنے خانداناں دی عیاشی…حکمران فیصلہ کر لین

حمید اللہ بھٹی

پاکستان تے سری لنکا دو وکھرے وکھرے ملک نیں۔ ایہناں وچ کجھ سال پیشتر تک ترقی پذیر ہون دے سوا کوئی قدر مشترک نہیں سی مگر اج کل دونواں نوں ای معاشی بحران دا سامنا اے۔ ایسے وجہ نال کافی عمل تے مسئلے اک جئے نظر آندے نیں۔ فرق بس اینا رہ گیا اے کہ سری لنکا جہڑے قسم دے معاشی بحران نال دوچار اے اوہ دیوالیہ ہو چکیا اے مگر پاکستان وچ ایسے حالات اجے نہیں بنے لیکن ایسے حالات دویا تن مہینے دی دوری اتے رہ گئے نیں۔ سری لنکا دے کول زرمبادلہ دے ذخائر ختم ہون نال اوہدے عالمی سطح اتے نادہندہ ہون دا اعلان ہویا۔ زرمبادلہ نہ ہون دی وجہ نال ایہہ ملک تیل تے گیس تے اک پاسے’ کھان پین دی شیواں تک درآمدکرن توں قاصر اے ۔اندازہ کرو جہڑے ملک دا خورونوش دی زیادہ تر اشیا درآمد کرن اتے انحصار ہووے اوہ کہڑے حالات نال دوچار ہووے گا؟ کھان پین دی شیواں دی قلت نال ایہہ ملک خونی مظاہریاں دی لپیٹ وچ اے۔ دو کروڑ 21لکھ 56 ہزار دی کل ملکی آبادی 24 گھنٹیاں وچ صرف دو ویلے کھانا کھا رہی اے۔ عوامی
غیض و عضب توں طاقتور حکمران پاکسا خاندان اپنی حرکتاں توں قابل رحم حالت نوں پہنچ چکیا اے۔ معاشی بحران نہ صرف سیاسی تبدیلیاں دا کارن بنیا اے بلکہ جنوبی ایشیا وچ خواندگی دے لحاظ نال سرفہرست ملک دے شہری تحمل’ شائستگی تے نفاست تک بالائے طاق رکھ چکے دراصل کویڈ19توں دنیا وچ تبدیلیاں آئیاں۔ایہناں تبدیلیاں توں سیاحت دی صنعت سب توں ودھ متاثر ہوئی لیکن سری لنکن قیادت نے حالات دا ادراک کرن دے بجائے سیاحواں دی آمد’ ترسیلات زر تے محدود قسم دی برآمدات اتے ای تکیہ رکھیا۔سیاحت ختم ہون نال اخراجات لئی بیرونی قرض لینے شروع کر دتے۔ باقی کمی نوٹ چھاپ کے دور کرنا پئی لیکن ایہہ معاشی پالیسی لے بیٹھی۔ افراط زر تے مہنگائی وچ بے تحاشہ وادھا ہوندا گیا کیوں جے طاقتور حکمران خاندان نے رہنما وانگوں کم کرن دی بجائے نااہل وانگوں اقتدار توں لطف اندوز ہون دا انتخاب کیتا۔ نااہل اقتدار توں وکھ ہو چکے مگر ملک نے مستقبل وچ اگے کیویں ودھنا اے؟ بے یقینی ہنوز برقرار اے۔
پاکستان نے شروع وچ ای معاشی مسئلیاں دی وجہ نال قرض لینا شروع کیتا۔ قرض حاصل کرنا بری گل نہیں ۔امریکہ’روس تے چین جئے ملک وی قرض لیندے نیں لیکن حکمران عیش و عشرت اتے خرچ دے بجائے ایسے پیداواری منصوبیاں اتے خرچ کردے نیں جہناں توں برآمدات وچ وادھا تے عام بندے دے معیار زندگی بہتر ہووے۔ پاکستان نے وی شروع وچ معاشی تے عسکری مجبوری دی وجہ نال قرض لیتامگر افسوس نال آکھنا پیندا اے کہ مگروں قرض لے کے پیسہ غیر پیداواری منصوبیاں دی نذر کیتا گیا۔ نہ تے روزگار دے موقعے پیدا ہوئے تے نہ ای برآمدات وچ خاطر خواہ وادھا ہو سکیا۔ حکمران طبقے نوں ڈالر دی ہوس’جنون تے بیماری دی صورت اختیار کر گئی۔ قومی معیشت نوں قرض دے ڈالراں توں رواں رکھن دا نتیجہ اے کہ کئی دہائیاں توں درآمدات وچ وادھا جد کہ برآمدات وچ کمی ہوندی جا رہی اے۔ توانائی بحران صنعتان رواں رکھن وچ وکھری رکاوٹ اے۔ پاکستان اک زرعی ملک اے لیکن مناسب منصوبہ بندی نہ ہون دی بنا اتے زرعی مصنوعات گندم’چینی تے کپاس وی درآمد کیتی جاندی اے۔ جہڑے ملک دا حکمران طبقہ اینا نااہل ہووے اوتھے ترقی تے خوشحالی نہیں آندی۔ ایہہ نااہلی دا نتیجہ اے کہ 52 ہزار ارب دے مقروض ہو چکے۔ جے ڈالراں دے حوالے نال حساب کریے تے ایہہ رقم 268 ارب ڈالر بندی اے۔ ایہناں وچوں بوہتے قرض ملکی تے غیر ملکی ایسے مالیاتی اداریاں دا اے جہڑے امریکہ تے مغربی ملکاں دے زیراثر نیں۔ اسیں ذرا جیا روسی کیمپ دے کول ہون دی کوشش کیتی تے ایہناں مالیاتی اداریاں نے قرض دین توں ہتھ کھچ لیتا اے جہدے توں زرمبادلہ دے ذخائر تیزی نال ختم ہو رہے نیں تے کسے ویلے وی اسیں سری لنکا جئے حالات توں دوچار ہو سکدے آں۔ اج پاکستان وچ پیدا ہون والا ہر بچہ اپنی پیدائش دے نال ای ڈھائی لکھ روپے دا مقروض بن جاندا اے جہدا حکمران طبقے نوںحکمت تے تدبر نال حل تلاش کرنا ہووے گا۔کوتاہی دی صورت وچ نہ صرف ملک دی ساکھ متاثر ہووے گی بلکہ ایہو حکمران طبقہ سری لنکا وانگوں عوامی غیض و غضب دا شکار ہو سکدا اے۔ ملک دی ساکھ دے نال اوہناں دی اپنی سیاست وی دائو اتے لگ چکی۔ ہن ایہہ حکمراناں نے فیصلہ کرنا اے کہ ملک نوں معاشی گرداب توں کڈ کے لمے عرصہ اقتدار وچ رہنا اے یا کجھ کرن دی بجائے تریخ دے کوڑے دان وچ دفن ہونا اے۔ اجے ویلا وی اے تے فیصلہ وی اوہناں دے اپنے ہتھ اے۔ دنیا دے نال عوام دی نظراں اوہناںدے دن رات دا جائزہ لے رہیاں نیں ایس لئی جہنی چھیتی رہنما وانگوں معاشی مسئلے حل کریے وگرنہ نااہلی دے انتخاب پاروں تریخ دے ورقیاں وچ گم ہو جاواں گے۔
زرمبادلہ دے ذخائر اینی تیزی نال گھٹ کیوں ہو رہے نیں۔ وجوہات جاننا کوئی مشکل نہیں جدوں آمدنی توں اخراجات ودھا لیتے جان تے ضروریات پوری کرن لئی قرض لین دی نوبت آندی اے تے فیر قرض دین والے ملک یا ادارے مجبور یاں دا فیدہ وی چکدے نیں۔ اک پاسے زیادہ شرح سود دے نال قرض دتا جاندا اے تے نال ای ایسی کڑی شرطاں وی لائی جاندیاں نیں جہناں دی وجہ نال قرض حاصل کرن والی ریاست نوں پابند کیتا جاندا اے۔ ایہناں شرطاں دی بنااتے آزادخارجہ پالیسی اختیار کرنا ممکن نہیں رہندا۔ پاکستان نے امریکہ دے بجائے روس نال تعلقات بہتر بنان دی کوشش کیتی تے ایہہ مالیاتی ادارے ناراض ہو گئے تے ہور قرض دین دے بجائے پرانے قرض دی ادائیگی اتے بضد نیں لیکن ملک دی معاشی حالت ایسی نہیں کہ فوری طور تے زرمبادلہ دے ذخائر توں اینی بھاری رقم ادا کیتی جا سکے۔ جے انج کرنے آں تے تیل تے گیس دی درآمدات دے قابل نہیں رہواں گے۔ انج صنعت تے زراعت وی متاثر ہون گئیاں۔ جے ماضی دے حکمران رہنما بن کے ملک دی معاشی بنیاداں مضبوط کردے تے اج نہ صرف پاکستان دا شمار خوشحال تے ترقی یافتہ ملکاں وچ ہوندا بلکہ اوہناں دا تریخ وچ ذکر چنگے ناماں نال ہوندامگر اوہناں نے رہنما کہلوان دے بجائے محض وقت گزارن جئی نااہلی دا انتخاب کیتا جہدے نتیجے وچ بدنامی دی عمیق گہرائیاں وچ جا ڈِگے۔
ویلا تیزی نال گزر رہیا اے لیکن ہن وی قیادت فیصلے کرن دے بجائے دن گزارن دی پالیسی اتے عمل پیرا اے۔ پاکستان دے کول کجھ بوہتے موقعے نہیں رہے۔ ویلے نے ثابت کر دتا اے کہ قرض ادا کرن لئی ہور قرض لین دا آپشن درست نہیں۔ ایسے وجہ نال ملک نوں موجودہ مسائل دا سامنا اے۔ دوجا آپشن ایہہ ہے کہ درآمدات وچ فوری کمی لیا کے برآمدات ودھاکے زرمبادلہ حاصل کیتا جاوے تے قرض دی ادائیگی نال ملک اتے قرضیاں دے بوجھ نوں گھٹ کیتا جاوے۔ تیجا ایہہ کہ نہ صرف غیر پیداواری منصوبے ختم کیتے جان بلکہ غیر ضروری اخراجات دا سلسلہ وی ترک کیتا جاوے۔ کجھ عالمی ادارے جے رضامند نہیں ہوندے تے دوست ملکاں توں ادائیگی وچ توسیع لین دے آپشن اتے کم کیتا جاوے۔ اہلیت ہووے تے ایہناں رستیاں دا انتخاب کوئی بہت زیادہ مشکل نہیں۔ صدق دل نال کوشش کیتی جاوے تے چنگے نتیجے وی ممکن نیں جے اقتدار نال لطف اندوز ہونا ای مقصد اے تے صرف اپنے خاندان دی آن والی نسلاں نوں خوشحال بنانا ای ترجیح اے تے فیر نیک نامی دی توقع نہ رکھو۔ وقت محدود اے۔ ایسے محدود ویلے وچ انتخاب کر لو وگرنہ صرف پچھتاوا رہ جاوے گا۔