معاف کرو تاکہ معاف کر دِتے جاؤ

قاسم علی شاہ

وڈے وڈے صوفیا فرماندے نیں کہ دعا منگن توں پہلے ساریاں نوں معاف کرنا چاہیدا اے کیوں جے انسان تے اوہدے رب وچ حائل ہون والی چیز اوہدی انا اے۔ایس اک اخلاقی صفت پاروں انسان اپنے دشمن نوں بے بس کر دیندا اے۔ معاف کرنا ایس گل دا ثبوت اے کہ ایسا انسان مضبوط اعصاب دا مالک اے۔ اوہ دنیا و آخرت وچ عزت دا احقدار ٹھہردا اے۔اج پورے شہر اتے سناٹا طاری سی۔ ہر پاسے خوف و ہراس پھیلیا ہویا سی۔ قریش دے سارے وڈے سرداراں دے چہریاں اتے تفکر دے نشان سن کیوں جے خبر آئی سی کہ مسلماناں دا اک عظیم لشکر مکہ ول آ رہیا اے۔ اج قریش دی شان و شوکت’ افرادی قوت تے گھمنڈ و نخوت اتے پانی پھِر چکیا سی۔ ہر بندے نوں اپنے اپنے ظلم یاد آ رہے سن تے دل ای دل وچ اوہ خود نوں انتقام دی بھینٹ چڑھدا ویکھ رہیا سے۔ ایہہ لوک سجن جنہاں نے کائنات دی سب توں عظیم ہستی حضرت محمدۖ اتے ہر طرح دا ظلم کیتا سی۔ اوہناں دے قتل دی منصوبہ بندیاں کیتیاں سن۔ اوہناں دا سوشل بائیکاٹ کر کے شعب ابی طالب وچ خاندان سنے پناہ لین تے مجبور کیتا گیا سی جتھے کھان پین دا سامان نہ ہون دی وجہ نال اوہناں نوں شدید فاقیاں دا سامنا کرنا پیا تے جدوں قریش دا حسد’ کینہ تے دشمنی حد توں ودھ گئیاں تے آپۖ نوں اپنا محبوب شہر’ اپنا گھر بار تے اپنا سب کجھ چھڈنا پیا لیکن اج جدوں اوہ اک فاتح دی صورت وچ مکہ ول آ رہے سن تے اوہناں دے دل وچ انتقام دے جذبات نہیں سن بلکہ ہونٹھاں اتے رب دی ثنا تے سرمبارک عاجزی دی وجہ نال اونٹ دی کوہان نال لگ رہیا سی۔
آپۖ نے کسے دی جائیداد غصب نہیں کیتی’ کسے نوں نشان عبرت نہیں بنایا’ کھوپڑیاں دے مینار نہیں بنائے بلکہ قریش مکہ دی توقعات دے بالکل الٹ فیصلہ کیتا تے فرمایا: جائو اج تسیں سارے معاف کیتے گئے’ ایتھوں تک کہ ابو سفیان جیا سخت دشمن جہڑا اسلام دشمنی وچ پیش پیش سی اوہنوں وی معاف کردتا بلکہ اوہدے گھر نوں دارالامان قرار دے دتا۔اعلیٰ ظرفی تے معافی دی ایہہ اوہ عظیم مثال سی تریخ وچ جہدی نظیر نہیں ملدی۔ آپۖ دے ایسے عظیم اخلاق پاروں بے شمار مشرکین نے اسلام قبول کیتا تے آپۖ دے جاں نثار بن گئے۔
معاوی اوہ عظیم اخلاقی صفت اے جہدے پاروں انسان اپنے دشمن نوں بے بس کردیندا اے۔ ایہہ احسان دا اوہ دائرہ اے جہدے وچ آ کے وڈے توں وڈے ظالم دا دل وی پگھل جاندا اے تے اوہ اپنے کیتے اتے شرمسار ہو جاندا اے۔ ہر معاف کرن والا انسان دوجیاں دے نال نال اپنے اتے وی احسان کر رہیا ہوندا اے کہ ایس عمل توں اوہدے دل و دماغ دا اوہ سارا بوجھ اتر جاندا اے جہڑا اوہنوں بار بار انتقام لین اتے مجبور کردا اے۔ کجھ سال پہلے دی گل اے۔ اک زنانی سی جہدے نال خاندان دے کجھ بندیاں نے ناانصافی کیتی سی۔ زنانی نے اپنے سارے ظلماں نوں ایس حد تک اپنے ذہن اتے سوار کر لیتا سی کہ سوچ سوچ کے اوہ نفسیاتی مریضہ بن گئی تے بستر نال جا لگی۔ اوہنوں کسی خیر خواہ نے واصف علی واصف دے کول جان دا مشورہ دتا۔ اوہ واصف صاحب دے کول گئی تے اوہناں کولوں اپنے مسئلے دا حل پچھیا۔ واصف صاحب نے فرمایا: معاف کردے’ اوہناں سارے لوکاں نوں معافی دے دے جہناں دے چہرے سون توں پہلے تیرے ذہن وچ آندے نیں تے تینوں اذیت دیندے نیں۔ محترمہ نے نہ چاہندے ہوئے وی اوہناں دے مشورے اتے عمل کیتا تے ساریاں نوں معاف کر کے اوہناں ساری زیادتیاں نوں دلوں کڈ سٹیا تے کجھ ای دناں وچ اوہ بالکل تندرست ہو گئی تے اک نارمل زندگی ول آ گئی۔
ایس دنیا وچ سب توں قیمتی نعمت اللہ دی رضا تے اوہدی محبت اے ۔ ایہہ جہڑے انسان نوں مل جاوے تے اوہدا دنیا وچ آن دا مقصد پورا ہو جاندا اے۔ معاف کرنا اک ایسی صفت اے جہدے توں انسان اللہ دی محبت پا سکدا اے۔ ایس بارے وچ اللہ خو د ارشاد فرماندا اے: تے جہڑا غصہ پین والے تے لوکاں توں درگزر کرن والے نیں’ اللہ تعالیٰ اوہناں نیک کاراں نال محبت کردا اے (سورہ آل عمران:134) تے جدوں دونواں جہاناں دا مالک کسے نال محبت کردا اے تے فرشتے وی اوہدے نال محبت کردے نیں تے لوکاں دے دلاں وچ اوہدے لئی محبت تے قبولیت رکھ دتی جاندی اے۔ آپۖ نے فرمایا: بے شک اللہ تعالیٰ جدوں کسے بندے نال محبت کردا اے تے جبرئیل نوں بلاندا اے تے فرماندا اے میں فلاں بندے نال محبت کرنا واں ‘ توں وی اوہدے نال محبت کر۔ فیر جبرئیل اوہدے نال محبت کردے نیں تے آسمان وچ منادی کردے نیں کہ اللہ تعالیٰ فلاں نال محبت کردا اے تسیں وی اوہدے نال محبت کرو’فیر آسمان والے فرشتے اوہدے نال محبت کردے نیں۔ ایہدے مگروں زمین والیاں دے دلاں وچ اوہ مقبول ہو جاندا اے۔ (صحیح مسلم:6705)
معافی دین اتے انسان نوں وی معاف کردتا جاندا اے۔ اللہ تعالیٰ دا فرمان اے: بلکہ معاف کر دینا تے درگزر کر لینا چاہیدا اے۔ کیہ تسیں نہیں چاہندے کہ اللہ تعالیٰ تہاڈے قصور معاف فرما دیوے؟ اللہ قصوراں نوں معاف فرمان والا مہربان اے۔ (سورہ النور:22)
معاف کرن توں انسان نوں رحمت ملدی اے۔ اک حدیث وچ آپۖ نے فرمایا: رحم کرن والیاں اتے رحمن رحم کردا اے’ تسیں لوک زمین والیاں اتے رحم کرو’ تہاڈے اتے آسمان والا رحم کرے گا۔ (سنن الترمذی:1924) معاف کرن نال انسان دی عز ت گھٹ نہیں ہوندی بلکہ اوہدے وچ وادھا ہوندا اے۔ کجھ لوک معاف کرن نوں اپنی توہین تے کمزوری سمجھدے نیں جد کہ معاف کرنا ایس گل دا ثبوت اے کہ اوہ انسان مضبوط اعصاب دا مالک اے۔ اوہ دنیا و آخرت وچ عزت دا حقدار ٹھہردا اے۔ آپۖ فرماندے نیں تے جہڑا بندہ معاف کر دیندا اے اللہ اوہدی عزت ودھاندا اے۔ (صحیح مسلم:6592)
معاف کرن دا اک فیدہ ایہہ اے کہ انسان دا وڈے توں وڈا اختلاف وی ختم ہو جاندا اے’ کیوں جے اللہ رب العزت ارشا د فرماندا اے:تے نیکی تے بدی برابر نہیں ہوندی(برائی نوں) ایس گل توں رفع کرو جو چنگی ہووے فیر اچانک اوہ شخص جہڑا تیرے تے اوہدے درمیان دشمنی سی انج ہووے گا گویا کہ اوہ مخلص دوست اے (سورہ فصلت:34)
معاف کرن والا انسان نفسیاتی تے ذہنی طور تے صحت مند رہندا اے۔ اوہ جسمانی طور تے چنگا ہوندا اے۔ اوہدے جسم دا مدافعتی نظام مضبوط ہوندا اے۔ ہر معاف کرن والا اک خوشحال انسان ہوندا اے جد کہ اوہدے برعکس معاف نہ کرن والے انسان دے چہرے توں کرختگی صاف جھلکدی اے۔ فرض کرو تسیں اک کلوگرام دی کوئی چیز ہتھ وچ پھڑی اے۔ تسیں تن چارمنٹ بآسانی اوہنوں پھڑے رکھ سکدے او لیکن جے اوہنوں دس گھنٹیاں تک پھڑے رکھو تے اوہدے مگروں تہاڈا ہتھ سن ہو چکیا ہووے گا تے جے اوہنوں دو دن تک پھڑے رکھو تے اوہدے مگروں تہاڈے ہتھ دی حالت ایہہ ہووے گی کہ تہانوں کسے ماہر فزیو تھراپسٹ دے کول جانا پووے گا۔ جے دس دن تک اوس شے نوں پھڑے رکھو تے عین ممکن اے کہ اوہدے مگروں ہتھ دا آپریشن کرنا پے جاوے۔ ساڈی زندگی وچ وی انج ای ہوندا اے۔ اسیں اپنے نال ہون والی چھوٹی وڈی زیادتیاں دے بوجھ نوں چکیا ہوندا اے تے کئی سال ایس حالت وچ گزار دینے آں۔ تسیں آپ سوچو کہ ایہہ چیز ساڈی ذہنی صحت اتے کہنی شدید انداز وچ اثرانداز ہوندی ہووے گی۔ لیکن جے معافی والا رویہ اختیار کیتا جاوے تے اوہ انسان بہت ساری نفسیاتی تے جسمانی بیماریاں توں بچ جاندا اے۔
انسان فطرت اتے پیدا ہویا اے۔ فطرت دے مطابق چلنا اوہدے لئی ضروری اے۔ جدوں وی اوہ حسد’ کینہ تے انتقام دے جذبات رکھدا اے تے اوہ فطرت توں دور ہوجاندا اے۔ دوجی اہم شے ایہہ ہے کہ معاف کرن دا حکم وحی توں ملدا اے۔ وحی انسان دی عقل توں بالاتر چیز اے۔ جدوں انسان فطرت نوں تے عقل توں بالاتر چیز وحی نوں چھڈ دیندا اے تے فیر اوہدی شخصیت وچ کئی شکناں پیدا ہو جاندیاں نیں تے ایہہ شکناں دراصل اوہدی سوچ دی ہوندیاں نیں۔ سوچ دی ایہہ خامیا ں انسان دے جسم اتے ظاہر ہوندی اے تے فیر اوہ کسے نہ کسے بیماری وچ مبتلا نظر آندا اے۔ ایسے وجہ نال وڈے وڈے صوفیا فرماندے نیں کہ دعا منگن توں پہلاں سب نوں معاف کرنا چاہیدا اے کیوں جے انسان تے اوہدے رب وچ حائل ہون والی چیز اوہدی انا اے۔ جدوں انا دی دیوار نہیں ہووے گی تے فیر رب اپنے بندے دی دعاواں نوں قبولیت دا شرف وی بخش دیوے گا۔
دوجیاں نوں معاف نہ کرن دامطلب ایہہ اے کہ ا نسان دا دل حسد تے کینہ نال بھریا ہویا اے۔ ایہہ اگ دے انگارے نیں۔ فرض کرو اک بندے دے ہتھ وچ کوئلے دے ٹکڑے نیں جہڑے اوہ دوجے انسان نوں مارنا چاہندا اے تے دوجے انسان نوں اوہ کوئلے مگروں لگن گے سب توں پہلاں اوہدا اپنا ہتھ سڑے گا۔
معافی نہ دین دا اک نقصان ایہہ وی اے کہ انسان دی زندگی وچ فل سٹاپ لگ جاندا اے۔ اوہ زندگی وچ اگے نہیں ودھ سکدا۔ اوہ اپنا پورا زور لا رہیا ہوندا اے تاہم اوہدے باوجود اوہنوں نتائج نہیںمل رہے ہوندے۔ سالاں گزر جاندے نیں لیکن اوہدے باوجود اوہ ذہنی طور اتے اگے ودھ پاندا اے نہ ای پیشہ وارانہ طور تے۔
معاف کرن نال انسان عام نہیں رہندا’ خاص بن جاندا اے۔ معاف کرن دی تن کیفیات نیں۔ پہلی کیفیت ایہہ اے کہ اک انسان دے نال ظلم ہویا تے اوہ بدلہ لینا چاہندا اے لیکن لے نہیں سکدا۔ ایہہ بے بسی اے۔ دوجی کیفیت ایہہ اے کہ اوہ بدلہ لے سکدا اے تے اوہنے بدلہ لے وی لیتا۔ تیجی کیفیت ایہہ اے کہ اوہدے نال ظلم ہویا’ اوہ اختیار رکھدا اے لیکن اختیار دے باوجود ظلم کرن والے نوں معاف کر دیندا اے۔ ہن اوہ اک اُچے مقام اتے فائز ہو گیا۔
ایہدے مگروں اک کیفیت ہور وی اے۔ جہدے وچ اوہ نہ صرف معاف کردا اے بلکہ اوہدے اتے احسان وی کردیندا اے تے اوہدے لئی دعا کر دیندا اے۔ ایہہ انبیائ’ اولیا تے درویشاں دا مقام اے۔ رمضان المبارک دا عشرہ مغفرت تے بخشش چل رہیا اے۔ ایس عشرے وچ اللہ ولوں مخلوق دی مغفرت کیتی جاندی اے تے اوہدے گناہ معاف کیتے جاندے نیں۔ ایسے نسبت نال سانوں وی معافی دی روایت نوں ودھانا چاہیدا اے۔ یاد رکھو’ اج حسد والے لوک بہت نیں’ انتقام دے جذبات رکھن والے بے شمار نیںلیکن برداشت کرن تے معاف کرن والیاں دی شدید کمی اے۔ ایسے وجہ نال معاشرے وچ نفرت’ تعصب تے بے برکتی پھیلی ہوئی اے۔
آئو ایس عشرہ مغفرت دی مناسبت نال ایہہ عہد کریے کہ اسیں اپنی ذاتی تے پیشہ وارانہ زندگی دے نال نال انسان دے نال ہر طرح دے معاملیاں وچ درگزر تے عفو نال کم لواں گے بلکہ اوہناں دے نال احسان دا معاملہ کراں گے۔ ایس عادت نوں نہ صرف رمضان وچ بلکہ رمضان مگروں وی قائم رکھاں گے۔ ایہو اوہ راز اے جہدے پاروں حسد’ کینہ تے انتقام دی ایس فضا نوں ختم کیتا جا سکدا اے۔ پیار، محبت تے خلوص نوں ودھایا جا سکدا اے تے رب دی مغفرت تے رحمت نوں اپنے ول متوجہ کیتا جا سکدا اے۔
بے شک جس نے معاف کیا ، وہ معاف کردیا گیا۔