لہور دے عزاخانے

قدیم لہور دی عبادت گاہواں دا کھوج لائیے تے اندرون لہور دیاں گلیاں وچ تھاں تھاں ٹھاکر دوارے تے مندر موجود سن۔ اجہے درجناں مندر ہن وی رہائشی عمارت دے طور تے استعمال ہو رہے نیں تے تہہ در تہہ جمی عمارتاں وچ دب چکے نیں۔ عہد غزنویہ دے بعد لہور وچ مسلماناں دی آبادی ودھن لگی۔ مسلمان اہم انتظامی تے سماجی مراتب تے فائز ہون لگے۔ مسلم حکمراناں تے اوہناں دے قریبی رفقاء نے قدیم شہر دی تعمیرات نوں بڑا گھٹ بدلیا۔ لہور شہر دی فصیل دے باہر کجھ فاصلے تے امرا نے نویاں آبادیاں قائم کرنیاں شروع کیتیاں تے مسلمان مبلغین تے صوفیاء دا ٹھکانہ وی ایہو نویاں آبادیاں ہوئیاں۔ ایہناں آبادیاں وچ مسجداں’ مدرسے تے خانقاہواں قائم ہون لگیاں۔ مسلماناںدی پچھان بس ایہو عمارتاں سن۔
جہانگیر بادشاہ دے عہد تک ایرانی امرا سلطنت دے امور تے قابض ہو چکے سن نورجہاں ملکی بنی تے ایرانی علمائ’ ہنرمنداں تے ماہرین دے رسوخ وچ ہور وادھا ہو گیا۔ نورجہاں دے مقبرے تے کنداں نقوش تے لکھتاں دا مطالعہ کریئے تے اوتھے اجہی کوئی نشانی نہیں ملے گی جو اج دے دور دی مسلکی سوچ ورگی ہووے۔ حالاں کہ مغل دور دے بعد جدوں نادرشاہ تے احمدشاہ ابدالی نے حملے کیتے تے افغانستان توں کجھ اثناعشری امرا لہور وچ آباد ہوئے۔ اوہناں نے شروع وچ ای اپنی حویلیاں نوں محرم الحرام دے دیہاڑیاں وچ عزاخانہ دے طور تے استعمال کیتا تے بعد وچ وکھرے عزاخانے تعمیر کرائے جان لگے۔ اجہے عزاخانیاں دی تعمیر سکھ دور وچ جاری رہی۔ سکھ عہد دا سب توں طاقتور فقیر خاندان سی۔ انگریز دور وچ افغانستان توں آن والے قزلباشاں نوں عروج ملیا۔ لہور دے اوہ سار ے عزاخانے تے امام بارگاہواں جہناں دی عمر اک سو سال توں ودھ اے اوہ ایہناں ای دو خانداناں نے تعمیر کرائے۔ لہور دا سب توں معروف عزاخانہ بیرون بھاٹی گیٹ حضرت علی بن عثمان ہجویری دے مزار دے جنوب پاسے اے۔ کنہیا لال دے مطابق ایس عمارت دے بانی نگران گامے شاہ نامی ملنگ دی قبر دی نسبت نال ایہ عزاخانہ گامے شاہ کہلاندا سی۔ ہن اوہنوں کربلا گامے شاہ کہیا جاندا اے۔ ایس عزاخانے دے سرپرست نواب نوازش علی خاں قزلباش سن۔ پچھلے تقریباً دو سو ورھے توں ایہ روایت چلی آ رہی اے کہ دس محرم دے دن شبیہ ذوالجناح دا جلوس پورے اندرون شہر توں ہوندا ہویا شام دے وقت کربلا گامے شاہ وچ ختم ہوندا اے۔
لہور دے قدیم مزارات وچ بی بی پاک دامناں دے مزار اہم ترین سمجھے جاندے نیں۔ ایہناں مزارات دی قدامت دے بارے دسیا جاندا اے کہ حضرت علی ہجویری وی ایتھے حاضری دیندے۔ بی بی پاک دامناں دے متعلق دو روایتاں موجود نیں اک روایت جہڑی بڑی مشہور اے اوہدے مطابق واقعہ کربلا دے بعد حضرت علی دے بھائی حضرت عقیل بن ابی طالب دیاں دھیاں مکہ توں ہجرت کرکے ہندوستان آئیاں تے لہور وچ قیام پذیر ہوئیاں۔ ایہ مزارات ایہناں بیبیاں دے دسے جاندے نیں۔ دوجی روایت دے مطابق چھیویں صدی ہجری وچ کرمان دے اک عابد و زاہد سید احمد تختہ لہور وچ آباد ہوئے۔ اوہناں دیاں چھ دھیاں بی بی حاج’ بی بی تاج’ بی بی نور’ بی بی حور’ بی بی گوہر تے بی بی شہباز سن۔ ساریاں بھیناں تارک الدنیا مجرد تے عابدہ سن۔ 602 ہجری وچ والد سید احمد دا انتقال ہویا تے اوہناں نوں لہور شہر دے اندر محلہ چہل بیبیاں وچ دفن کیتا گیا۔ اوہناں دے انتقال دے بعد دھیاں نے شہر توں باہر رہائش کر لئی۔ کہیا جاندا اے کہ تاتاریاں نے جلال الدین خوارزمی نے پنجاب تے حملہ کیتا تے لہور دے بہت سار لوک قتل ہوئے۔ ایہناں پردہ دار عورتاں نے نامحرماں ولوں بے پردہ کیتے جان دے ڈر تے اللہ اگے دعا کیتی’ زمین شق ہوئی تے ایہ اوہدے وچ سما گئیاں۔ ایسے احاطے وچ حضرت موج دریا بخاری دے بھائی 1016ء ہجری وچ دفن ہوئے اوہناں دا ناں سید جلال الدین حیدر بخاری سی۔ بہرحال ایہ مزارات سارا سال مجالس ذکر اہل بیت دا مرکز رہندے نیں۔ محرم دوران خاص طور تے زائرین دی گنتی ودھ جاندی اے۔
نثار حویلی’ مبارک حویلی’ اندرون موچی دروازہ عزاداری دے قدیم مرکز نیں۔ انگریز دور وچ ماڈل ٹائون دی آبادی ہوئی۔ ایتھے بی بلاک وچ گوردوارہ بنایا گیا۔ ڈی بلاک وچ مندر تعمیر ہویا۔ آزادی دے بعد ماڈل ٹائون دے تقریباً ہر بلاک وچ مسجد تعمیر ہوئی۔ ایچ بلاک وچ جامع المنتظر دا قیام ہویا۔ ایتھے تعلیمی سرگرمیاں دے نال سارا سال مجلساں دا سلسلہ جاری رہندا اے۔ نیاز بیگ دا پنڈ اہل بیت دے منن والیاں دا کہلایا۔ رائے ونڈ روڈ تے علی رضا آبادی (علاقہ نواب صاحب) قزلباش خاندان دی جاگیر رہیا۔ ایس علاقے وچ عاشورہ دا خاص اہتمام ہوندا اے۔ لہور دے کسے وقت بیرونی علاقے شمار ہون والے مغل پورہ غازی آباد وغیرہ وچ محرم الحرام دوران سینکڑوں مجلساں تے جلوس نکلدے نیں۔ شہر دی حدود وچ جنے علاقے نیں اوتھے امام بارگاہواں تے عزاخانے موجود نیں۔ لہور برداشت تے رواداری دا شہر اے۔ ایتھے مسلکی یکجہتی مثالی رہی اے۔ پچھلے چالھی ورھیاں دوران دوجے علاقیاں توں نقل مکانی کرکے لہور آن والے خانداناں دی وجہ نال مقامی روایتاں متاثر ہوئیاں نیں۔ نویں مکیناں نے روزگار تے تعلیم دی غرض نال لہور نوں پسند کیتا پر ایہ وی حقیقت اے کہ ایس شہر دی نویں آبادی وچ عدم برداشت دا درس دین والے لوکاں نے ٹھکانے بنائے نیں۔ محرم الحرام دوران صدقے’ خیرات’ کھانا ونڈنا تے کربلا دے معصوم تے پیاسے بچیاں دی یاد وچ ددھ’ شربت تے ٹھنڈے پانی دیاں سبیلاں لان دا سلسلہ اجے تک جاری اے۔ روایتاں نویں شکل اختیار کر رہیاں نیں۔ محرم دے اہتمام دے انداز ضمنی طور تے کنے ای تبدیل ہو جان ایہدا تعلق غم حسین نال برقرار رہوے گا تے لوڑ پین تے کردار حسین رہنما ثابت ہوندا رہوے گا۔٭