پنجابی دے مہمان لوک

ایم آر شاہد

جسٹس میاں شاہ دین ہمایوں
ناں میاں محمد شاہ دین تخلص ہمایوں’ اپریل 1868ء نوں باغبانپورہ لہور دے اک باوقار تے ممتاز خاندان وچ پیدا ہوئے۔ شاہان مغلیہ دے وقت توں شہرہ آفاق شالامار باغ دے انتظامی امور دی نگہبانی ایسے خاندان دے حوالے رہی۔ ایہناںدے والد میاں نظام الدین اپنے وقت دے خاص بزرگ سن تے دادا میاں قادر بخش فارسی، عربی دے جید عالم تے صاحب ذوق انسان سن اوہناں دے علم و فضل دا اندازہ صرف ایسے اک گل توں لایا جا سکدا اے کہ اوہ خاص شاہی خاندان دے گبھروئواں دے اتالیق سن شعروسخن لئی وی طبیعت بڑی ودھیا پائی تے نادر تخلص کردے سن۔
ہمایوں نے مڈھلی تعلیم باغبانپورہ وچ حاصل کیتی۔ صرف چھ ورھے دی عمر وچ کلام مجید پڑھ لیا۔ مڈل دے امتحان وچ پاس ہوئے انٹرنٹس وچ انگریزی دے مضمون وچ پنجاب بھر وچ اول پوزیشن حاصل کیتی تے بی اے وچ یونیورسٹی وچ دوجے نمبر تے رہے۔ 1887ء وچ اعلیٰ تعلیم لئی انگلستان گئے تے بیرسٹری دا امتحان پاس کر کے لہور واپس آئے شروع وچ کجھ عرصہ تک پریکٹس کیتی فیر پنجاب دی مجلس قنون دے رکن بن گئے بعد وچ لہور ہائیکورٹ دے جسٹس مقرر ہوئے جتھے چیف جسٹس دے عہدہ جلیلہ تک اپڑے۔
کتاباں دا مطالعہ ہمایوں دا محبوب مشغلہ سی جہدے وچ آ خری عمر تک دلچسپی جاری رہی بچپن دیاں راتاں تے جوانی دے دن مطالعے وچ گزرے۔ دنیا بھر دی سیر کیتی کتاباں ای رفیق زندگی رہیاں۔ ایہ ذوق ایتھوں تک ودھیا کہ داغ دل ہمنوا بن گیا تے روز و شب دنیا مافیا دے مظاہر وچ مستغرق رہن لگے اوہ بھاویں اک زبردست دل و دماغ لے کے آئے سن پر جسم کمزور سی جو ایس مسافت دا متحمل نہ ہو سکیا جہدا نتیجہ ایہ ہویا عمر طبعی پان توں ورھیاں پہلے نقاہت دا شکار ہو کے 2جولائی 1918ء نوں عالم فانی ول رحلت کر گئے اوہناں دی آخری آرام گاہ میاں فیملی قبرستان باغبانپورہ وچ اے جو پکی اے۔
چیف جسٹس ایس اے رحمن
ایس اے رحمن 4جون 1926ء وچ آئی سی ایس وچ شامل ہوئے۔ 1924ء توں 1928ء تک اوہناں نے آکسفورڈ وچ تربیت حاصل کیتی تے اکتوبر 1928ء وچ اوہناں دا تقرر کیمبل پور (اٹک) وچ بحیثیت اسسٹنٹ کمشنر ہویا ایہدے بعد موصوف گورداسپور، جہلم، بھکر، ملتان، شملہ، شیخوپورہ، کرنال، رینک، حصار، فیروزپور، میانوالی، امرتسر لہور تے سرگودھا وچ وکھووکھ عہدیاں تے فائز رہے۔ مئی 1946ء وچ اوہناں دا تقرر بطور جج ہائیکورٹ پنجاب ہویا 1947ء وچ اوہناں نوں بائونڈری کمیشن دا رکن مقرر کیتا گیا۔ اوہناں نے قائداعظم نوں لارڈ مائونٹ بیٹن تے ریڈکلف دے ناپاک عزائم بارے دسیا۔
(جاری اے)

قیام پاکستان دے بعد آپ متروکہ املاک دے کسٹوڈین مقرر ہوئے۔ 1950ء توں 1952ء تک اوہ پنجاب یونیورسٹی دے وائس چانسلر رہے۔
1954ء وچ اوہناں دا تقرر بطور چیف جج پنجاب ہائیکورٹ ہویا تے 1956ء وچ پاکستان ہائیکورٹ دے چیف جج مقرر ہوئے۔ 1958ء وچ مرحوم سپریم کورٹ آف پاکستان دے جج مقر ہوئے جتھے اوہ چیف جسٹس دی حیثیت نال سبکدوش ہوئے حکومت پاکستان نے اوہناں دی اعلیٰ خدمات دا اعتراف کردے ہوئے اوہناں نوں ”ہلال پاکستان” دا اعزاز دتا تے پنجاب یونیورسٹی نے اوہناں دی علمی و ادبی خدمات دا اعتراف کردے ہوئے موصوف نوں ایل ایل ڈی دی اعزازی ڈگری عطا کیتی۔ اوہناں نے علامہ اقبال دی مثنوی اسرار خودی دا منظوم اردو ترجمہ ”ترجمان اسرار” دے عنوان توں کیتا اوہناں دے خطابات دا مجموعہ ”حدیث دل” دے عنوان توں چھپ چکیا اے اوہناں دا کلام ”خیابان نوا” دے عنوان دے تحت چھپیا۔ آپ دا انتقال 11فروری 1979ء بمطابق 13جمادی الاول 1399ء وچ ہویا۔ اوہناں دی آخری آرام گاہ قبرستان گلبرگ ریلوے لائن حکیم اشعر دہلی دے مدفن توں کوئی ویہہ قدم دور واقع اے۔
جسٹس (ر) عطاء اللہ سجاد
عطاء اللہ سجاد 24 جون 1914ء نوں وزیرآباد ضلع گوجرانوالہ وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں نے ابتدائی تعلیم وزیرآباد توں حاصل کیتی پنجاب یونیورسٹی توں قنون دی ڈگری لین دے بعد 1966ء وچ گجرات تے گوجرانوالہ وچ وکالت شروع کیتی تے ترقی کردے کردے 1986ء وچ ہائیکورٹ لہور دے جج مقرر کیتے گئے۔ 1975ء وچ ایسے منصب توں ریٹائرڈ ہوئے اوہناں نے بعد وچ حکومت دے قائم کردہ متعدد کمیشناں وچ چیئرمین دی خدمات نبھائی ایہناں کمیشناں وچ اوہ (این آئی آر سی) نیشنل انڈسٹریل ریلیشنز کمیشن دے دو واری چھ ورھے چیئرمین رہے۔ ایس توں علاوہ پاکستان لیبر کمیشن دے وی چیئرمین رہے تے لیبر ملازمین لیبر لاز تے چیئرمین ہون دی حیثیت نال اک رپورٹ وی لکھی۔
ہائیکورٹ دے جج دی حیثیت نال اوہناں نے آئینی تے فوجداری مقدمیاں وچ کجھ اجہے فیصلے دتے جو بعد وچ ایس قسم دے کافی مقدمیاں وچ مثال دے طور تے استعمال کیتے گئے۔ قیام پاکستان توں اوہ اخبار ”احسان” دے عملہ ادارت وچ شامل سن۔ اوس دور وچ اوہ تحریک پاکستان دے مقاصد نوں نمایاں کرن وچ سب توں اگے اگے سن۔ 1988ء وچ اوہناں نوں تحریک پاکستان گولڈ میڈل دتا گیا سی اوہ قائداعظم دے مشیر وی رہے۔
(جاری اے)

ہائیکورٹ لہور توں ریٹائرمنٹ دے بعد سپریم کورٹ وچ پریکٹس کردے رہے۔
اوہ تصدق حسین خالد دے دور دے شاعر سن تے جدید نظم دے کافی اجہے تجربیاں چوں گزر چکے سن جہناں وچ تازگی وی سی تے جدت وی’ اوہ اردو تے فارسی دے سکالر سن اوہناں دی نظماں دا اک مجموعہ چھپیا جہدا ناں ”سرود ناتمام” جو اوہناں دی بھین محترمہ تسنیم منٹو دی کاوشاں نال چھپیا۔ عطاء اللہ سجاد 32ء دی دہائی وچ ادبی رسالیاں وچ نمایاں طور تے چھپدے سن۔ اوہناں دا انتقال 29 جنوری 2000ء وچ 85 ورھے دی عمر وچ لہور وچ ہویا۔ ایہناں دی آخری آرام گاہ بہاول شیر روڈ قبرستان میانی صاحب وچ اے۔
اقتدار واجد (کہانی کار’ پنجابی شاعر)
اقتدار واجد اک روشن فکر ادیب سن اوہناں دے قلم توں سچائیاں پھٹدیاں سن ایہناں سچائیاں دے اظہار لئی اوہناں نے ماں بولی دا سہارا لیا۔ ماں بولی جہدے وچ انسان سوچدا تے خواب ویکھدا اے۔ ”کچے کوٹھے” دے خالق پنجابی زبان دے ایہ جوان فکر افسانہ نگار وی سن اقتدار واجد پہلے گورنمنٹ کالج جھنگ وچ پڑھاندے سن فیر اوہناں دا تبادلہ اسلامیہ کالج گوجرانوالہ ہو گیا۔
اقتدار واجد نے تخلیقی سفر دا آغاز کہانی توں کیتا سی بڑا حساس ایہ نوجوان بدلدے ہوئے انسانی رویاں تے اخلاقی قدراں دی پامالی توں پوری طرح واقف سی تے ایہو آگہی اوہنوں کہانی تخلیق کرن تے مجبور کردی اوہدی کتاب ”کچے کوٹھے” دی اشاعت جدید کہانی دے ناقد تے قاری لئی خوشگوار حیرتاں دا کارن بنی۔
متراں دی مجمانی خاطر’ پینڈے’ پتھر دی موت’ نواں سال’ ناشکرا’ وزیٹنگ کارڈ اوہ کہانیاں نیں جہناں نوں اوس دور دی نمائندہ افسانوی تخلیق کہیا جا سکدا اے۔
اقتدار واجد اک سچا پاکستانی سی اوہناں نے اپنے لفظ لفظ وچ پاکستانیت دی ترویج کیتی۔ اوہناں دا انتقال دماغ دی شریان پھٹن پاروں 1991ء وچ ہویا۔ کبوتر پورہ قبرستان وچ دفن نیں۔
قمرمیرٹھی (شاعر)
قمر میرٹھی دا اصل ناں قمرالدین احمد تے تخلص قمر سی ایہ 1916ء وچ میرٹھ دے مقام تے پیدا ہوئے۔ تعلیم اردو’ فارسی’ انگریزی تے مکمل عبور حاصل سی اوہناں دا پیشہ ڈینٹل سرجن سی شعرگوئی دا آغاز 1933ء توں کیتا اوہناں دے والد دا ناں مولانا شمس الدین احمد سی۔
اکتوبر 1960ء وچ حضرت نشتر جالندھر دے شاگرد ہوئے تے مشورہ سخن کرن لگے اوہناں دی خداداد ذہانت توں نشتر جالندھری متاثر ہوئے بناں نہ رہ سکے ایس لئی 14فروری 1960ء نوں اک شاندار ادبی اجتماع وچ حضرت نشتر نے اپنی حیاتی وچ آپ نوں اپنی جانشینی دا شرف عطا فرمایا۔
اوہناں دی تریخ وفات 31دسمبر 1977ء اے۔ ابدی آرام گاہ قبرستان میانی صاحب عقب ثریا عظیم ہسپتال چوک چوبرجی لہور وچ گورکن دے ڈیرے دے سامنے اے۔ قبر پکی اے جہدے تے سنگ مر مر دا کتبہ لگا اے۔
منور سلطانہ لکھنوی (شاعرہ)
منور سلطانہ لکھنوی 3مارچ 1935ء نوں لکھنو وچ پیدا ہوئیاں۔ قیام پاکستان دے بعد خاندان دے بندیاں دے نال لہور آ گئیاں۔ شرقپور شریف توں پرائمری پاس کیتی۔ ادیب عالم تے ادیب فاضل تے ایہدے بعد بی اے پنجاب یونیورسٹی توں کیتا۔ 1956-57ء دوران سینٹ انڈریوز ریلوے سکول لہور وچ اردو ٹیچر دی حیثیت نال پڑھایا۔ ریلوے دے افسراں دی خواہش تے منور سلطانہ لکھنوی دے تعاون نال ریلوے کالونی مغلپورہ وچ دو کمریاں تے مشتمل بچیاں دا سکول کھلیا۔ اگے چل کے اوہناں دی محنت تے جانفشانی مستقل مزاجی توں ایس سکول دی ترقی تے معیار دی بلندی لئی کوشش جاری رکھی فیر ایہ چھوٹا جیہا سکول ایم سی ریلوے مڈل سکول دے درجے تک اپڑیا۔ اوہناں دی تعلیمی خدمات دے صلے وچ ریلوے نے سکول دے سامنے اک وڈی سڑک دا ناں منور سلطانہ لکھنوی روڈ رکھیا اوہناں دی زندگی وچ ای ایہ مثالی درس گاہ بن چکیا سی۔ ایس سکول وچ اوہناں نے 32 سال 9 مہینے تعلیم دی شمع نوں بالی رکھیا۔
(جاری اے)

اوہناں نوں ”شاعرہ پاکستان” دا خطاب ملیا۔ منور سلطانہ دا ادبی سرمایہ ”زاد راہ” تے بھرپور غزلاں دا مجموعہ ”شیردرد” اے اوہ بلاشبہ مشاعریاں دی شاعرہ سن تے ترنم دا جادو جگاندیاں سن۔
ایہناں دا انتقال 4جون 1990ء نوں ہویا ایہناں دی ابدی آرام گاہ درس چھوٹے میاں وچ مغلپورہ قبرستان وچ واقع اے قبر پکی اے تے سرہانے کتبہ لگا اے۔
استاد عشق لہر (پنجابی شاعر)
استاد عشق لہر 1298ھ نوں پیدا ہوئے۔ ایہناں دے استاد دا ناں میاں فضل دین لوہار سی جوان ہوئے تے افریقہ گئے واپس آئے فیر بصرہ’ بغداد’ کوفہ تے نجف وغیرہ وچ زیارتاں کیتیاں واپس آئے تے درزیاں دا کم سکھ لیا تے ریلوے کیرج شاپ مغلپورہ وچ ملازم ہو گئے۔
شعراں وچ روانی’ اچے خیال تے چنگی سوچ دے مالک سن اوہناں دے شاگرداں وچ غلام محی الدین’ عبدالکریم ثمر تے محمد یوسف موج قریشی مشہور نیں۔
ایہناں دا انتقال 1948ء بمطابق 1368ھ لہور وچ ہویا۔ آخری آرام گاہ قبرستان میانی صاحب وچ اے قبر پکی اے تے سرہانے کتبہ لگا اے۔ ایہناں دی یاد وچ ہر ورھے عشق لہر میلہ بمقام آستانہ بابا جی طفیل پرویز لہور منعقد کیتا جاندا اے جہڑا دو دن جاری رہندا اے۔
فضل الٰہی بہار (شاعر)
ممتاز شاعر’ صحافی تے پنجابی ادبی سنگت دے صدر فضل الٰہی بہار لمی بیماری پاروں راولپنڈی وچ فوت ہوئے پر ایہناں دی وصیت دے مطابق اوہناں نوں لہور دے تریخی قبرستان میانی صاحب وچ سپردخاک کیتا گیا۔ باغ و بہار شخصیت دے مالک اردو تے پنجابی دے معروف شاعر فضل الٰہی بہار مشاعریاں تے محفلاں دی جان سن۔ مرحوم دا اک شعر لوکاں وچ اوہناں نوں ہمیشہ زندہ رکھے گا۔
میں اگرچہ خزاں رسیدہ ہوں
لوگ مجھ کو بہار کہتے ہیں
اوہناں نے اپنے علمی و ادبی ورثے وچ تن کتاباں چھڈیاں نیں جہناں وچ اکھ’ مٹی تے موتی پنجابی شعری مجموعہ (مزاح گوئیاں) مزاحیہ شاعری (اور کلیاں) بچیاں دیاں نظماں شامل ینں۔ عام زندگی وچ وی شوخیاں بکھیردے رہے۔ (جاری اے)

جدوں لہور ای نہیں پاکستان دے ہر چھوٹے وڈے شہراں وچ اٹھ لائبریریاں ہوندیاں سن تے لہور وچ فضل الٰہی بہار دی فرینڈز لائبریری سی۔ لہور وچ اوہناں دے کئی دوست اوہناں دی لہور وچ کمی محسوس کردے سن۔ ایہو وجہ سی کہ اوہ کدی کدائیں لہور دا چکر لا لیندے سن کیوں جے اوہ راولپنڈی شفٹ ہو چکے سن۔ اوہناں دے بچیاں نے باپ دی خواہش دا احترام کیتا تے میانی صاحب قبرستان وچ سپرد خاک کر دتا۔ اوہناں دا تخلص اوہناں دی شخصیت دا آئینہ دار سی۔ پوٹھوہار وچ پنجابی ادبی سنگت دے روح رواں فضل الٰہی بہار دا انتقال 19 مئی 2011ء نوں ہویا۔
اوہناں دی وفات توں کجھ سال پہلے اوہناں دی شخصیت و فن تے وی اک کتاب چھپی سی۔ سرفراز طارق ہون یاں زاہد حسن چغتائی اوہ فضل الٰہی بہار دی شاعری دے قدردان سن تے سمجھدے سن کہ پنجابی ادبی سنگت دی رونق ایہناں دے دم نال سی۔ فضل الٰہی دی جہڑے دناں لائبریری سی اوہناں دِناں بچیاں دے رسالہ کھلونا نے شادباغ وچ کھلونا دی داغ بیل ڈالی جہدے وچ غلام محی الدین نظر’ محمدعلی چراغ’ افضل عاجز’ عبدالکریم قدسی’ طالب حسین طالب’ امان اللہ نیئر شوکت توں علاوہ وی بچیاں دے معروف شاعر’ ادیب ماہوار اجلاس وچ شرکت کردے سن۔ کدی کدی راشد حسن رانا’ نظر زیدی وی تشریف لیاندے سن۔ رسالہ کھلونا دے مدیر جاوید قریشی تے اوہناں دے والد تقریب لئی گھر دی بیٹھک وچ فرشی نشست دا پربندھ کردے سن۔
احسان دانش (شاعر)
احسان دانش دا اصل ناں احسان الحق تے تخلص وی احسان ای سی کدی اوہ اپنے والد قاضی دانش علی دی نسبت نال اپنا پورا ناں احسان بن دانش لکھدے سن فیر احسان دانش لکھن لگ پئے اوہناں دی پیدائش 1914ء وچ قصبے کاندھلہ ضلع مظفر گڑھ (بھارت) وچ ہوئی ایہناں دا آبائی وطن باغپت ضلع میرٹھ اے’ ابتدائی تعلیم اپنے نانکے ضلع مظفرگڑھ توں حاصل کیتی۔ مالی حالات چنگے نہ ہون پاروں باقاعدہ تعلیم حاصل نہ کر سکے۔
احسان نوں شاعری نال لگائو نکی عمر توں ای ہو گیا سی تے اوہ قیام پاکستان توں پہلاں لہور آ گئے سن۔ ایتھوں دے ادبی ماحول نے اوہناں نوں بڑا چھیتی محفلاں وچ نمایاں کر دتا۔ احسان دانش اردو دے نامور شاعر تے فاضل ادیب علامہ تاجور نجیب آبادی دے شاگراں وچ شامل سن جو کسے زمانے وچ مشاعریاں وچ اپنا کلام بڑے دلکش ترنم نال پڑھدے سن۔
احسان دانش دے کلام وچ نظم’ غزل’ نعت’ قطعہ’ رباعی’ گیت سب کجھ ملدا اے پر اوہناں دی اصل شہرت بیانیہ نظماں دی وجہ نال اے اوہ آپ مزدور سن تے مزدوراں لئی اوہناں نے بہت کجھ لکھیا ایس لئی اوہناں نوں مزدور شاعر کہیا جاندا اے۔ اوہناں دی شاعری دے کئی مجموعے چھپ چکے نیں جہناں وچ آتش سیال، نوائے کارگر، نفیر فطرت، جارئہ نو، فصل سلاسل تے چراغاں خاص طور تے قابل ذکر نیں۔ ”دارین” دے ناں توں اوہناں دا نعتیہ کلام وی سامنے آ چکیا اے۔ (جاری)

اوہناں نے ”جہان دانش” دے ناں توں اپنے حالات زندگی آپ وی لکھے نیں اوہناں دا وصال 22مارچ 1982ء نوں ہویا۔ اوہناں دی ابدی آرام گاہ قبرستان میانی صاحب وچ حضرت شیخ طاہر بندگی نقشبندی دے مین گیٹ دے نیڑے اے قبر پکی تے سرہانے کتبہ لگا اے۔
وارث لدھیانوی (نغمہ نگار)
وارث لدھیانوی 11اپریل 1928ء نوں لدھیانہ وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دا اصل ناں محمد اسماعیل رکھیا گیا۔ والد دا ناں چوہدری کرم بخش سی پنجویں توں اٹھویں تک تعلیم اسلامیہ ہائی سکول لدھیانہ توں حاصل کیتی۔ دسویں جماعت دا امتحان آریہ ہائی سکول لدھیانہ توں پاس کیتا اپنا تخلص بابا وارث شاہ دی نسبت نال وارث لدھیانوی رکھیا فلم انڈسٹری نال منسلک ہون توں پہلاں اوہ محکمہ ڈاک وچ ملازم رہے۔ فیر 1956ء توں فلم شہری بابو توں اپنے فلمی کیریئر دا آغاز کیتا۔
اوہناں نے استاد دامن دی شاگردی اختیار کیتی بہت ساریاں مشہور فلماں دے گانے لکھے جہناں وچ مکھڑا (پرانی)، کرتار سنگھ، ناجی، بابل دا ویہڑا، پگڑی سنبھال جٹا، ماواں ٹھنڈیاں چھاواں، عشق دیوانہ، ٹھاہ، شیرخان، بہرام ڈاکو، شعلے، راکا، مہدی، حکومت، ناچے ناگن، کلیار، کالکا، سونا چاندی، ملنگا، روٹی، اللہ خیر، جانباز شامل نیں۔ اوہناں نے کئی فلماں دیاں کہانیاں تے مکالمے وی لکھے اوہناں دی اک فلم کرتار سنگھ دا گانا پنجاب دی ثقافت دا حصہ بن چکیا اے جہدے بول نیں۔
دیساں دا راجہ میرے بابل دا پیارا
امبڑی دے دل دا سہارا، نی ویر میرا گھوڑی چڑھیا
اوہناں دا انتقال 5ستمبر 1992ء نوں ہویا۔ اوہناں دی قبر باہمی شاہ قبرستان گھوڑے شاہ روڈ مین گیٹ توں وڑدیاں ای کھبے پاسے’ مشرق ول تقریباً آخر وچ واقع اے اوہناں دی قبر پکی اے تے اوہدے تے لوہے دی پلیٹ تے اوہناں دا ناں لکھیا اے۔
(جاری اے)

ڈاکٹر سید عبداللہ
ڈاکٹر سید عبداللہ ضلع ہزارہ (ایبٹ آباد) دے ا پنڈ منگلور وچ 1906ء وچ پیدا ہوئے۔ ابتدائی تعلیم دے بعد لہور آ گئے عملی زندگی دا آغاز پنجاب یونیورسٹی لائبریری وچ قلمی کتاباں دی فہرست سازی توں کیتا۔ ایہدے بعد یونیورسٹی وچ ای فارسی دے ریسرچ سکالر ہو گئے جہدے بعد یونیورسٹی لائبریری دے شعبہ عربی’ فارسی تے اردو دے مہتمم مقرر ہوئے۔ 1935ء وچ ”ادبیات فارسی میں ہندوئواں کا حصہ” دے عنوان توں مقالہ لکھیا جہدے تے ڈی لٹ دی ڈگری حاصل کیتی۔ 1940ء وچ اورینٹل کالج وچ اردو دے لیکچرار مقرر ہوئے تے بعد وچ پروفیسر تے فیر پرنسپل وی رہے اوہناں دیاں کتاباں وچ ”نقد میر، ولی سے اقبال تک، وجہی سے عبدالحق تک، سرسید احمد خاں اور ان کے رفقائے کار کی نثر کا فنی و فکری جائزہ، اشارات تنقید، مقامات اقبال، مباحث، اردو تذکرے اور تذکرہ نگاری” شامل نیں۔
ایہناں دا انتقال 1986ء وچ ہویا’ قبر پکی’ جی بلاک گلشن راوی قبرستان وچ اے۔
استاد دامن (عوامی شاعر)
استاد دامن دا اصل ناں چراغ دین سی ایہ جنوری 1909ء نوں کوچہ ڈوگراں چوک مستی لہور وچ میراں بخش دے گھر پیدا ہوئے۔ میٹرک تک تعلیم حاصل کیتی اوہناں دے والد لوہاری دروازے دے باہر درزیاں دی دکان کردے سن۔ بچپن وچ استاد دامن دا رجحان پڑھن ول سی پر گھر دے حالات کجھ چنگے نہیں سن ایس لئی اپنے والد دا ہتھ ونڈان لگے پر ایہدے نال نال اوہ سکول وی جاندے رہے ایس دوران اک واری استاد توں مار کھادی دوبارہ سکول جان دی غلطی نہ کیتی استاد دامن اک عوامی تے انقلابی شاعر سن اوہناں نے کسے دور وچ وی سچائی دا دامن ہتھوں نہ جان دتا۔ اوہدی اوہناں نوں کنی ای سزا بھگتنی پئی۔ اوہ کئی واری جیل وی گئے اوہناں تے جھوٹے مقدمے بنائے گئے پر اوہناں نے کسے حکومت دے اگے سر نہ جھکایا۔ اوہناں دیاں دو کتاباں داد تحسین حاصل کر چکیاں نیں۔ ساوی رت دا ڈنگیا دامن، دامن دے موتی۔
اوہ کہندے سن کہ میری ماں دھوبن سی جہدی وجہ نال میرے من وچ میل نہیں۔(جاری)

میرا باپ درزی سی ایس لئی میں ساری عمر پیار دی ٹاکی ٹاکی محبت دے دھاگیاں نال جوڑدا رہیا۔
اوہناں دا وصال 3دسمبر 1984ء نوں لہور وچ ہویا۔ آخری آرام گاہ اوہناں دی وصیت دے مطابق حضرت مادھو لعل حسین دے مزار دے کول باغانپورہ وچ اے قبر پکی اے تے سرہانے کتبہ لگا اے۔
مولانا امین احسن اصلاحی (نامور عالم دین، ادیب)
مولانا امین احسن اصلاحی 1904ء وچ اعظم گڑھ دے موضع بھمبور وچ پیدا ہوئے تے بھارت دے ممتاز عالم دین تے مفسر مولانا حمید الدین فراحی دے مدرسہ دارالاصلاح توں دینی تعلیم حاصل کیتی تے قرآن کریم دی تحقیق وچ اوہناں توں رہنمائی لئی تے مولانا عبدالرحمن مبارک پوری توں جامع ترمذی تے عبور حاصل کیتا۔ مولانا اصلاحی مولانا مودودی دے ہم عصر سن تے اوہ جماعت اسلامی دے بانیاں وچ شامل سن۔ قیام پاکستان دے بعد مولانا امین اصلاحی ہجرت کرکے لہور آ گئے تے ممتاز دولتانہ دور وچ قادیانیاں دے خلاف تحریک ختم نبوت وچ مولانا مودودی تے میاں طفیل محمد دے نال راولپنڈی تے ملتان جیلاں وچ قید رہے بعد وچ جماعت اسلامی نال اختلافات دے بعد اوہ جماعت توں وکھ ہو گئے۔
قرآن و حدیث تے کافی تصانیف لکھیاں اوہناں دی مشہور عالم تفسیر مدبرالقرآن توں علاوہ ”حقیقت توحید’ حقیقت شرک’ دعوت دین تے طریقہ کار تزکیہ نفس فلسفے دے بنیادی مسائل” شامل نیں۔ اوہناں دی تخلیق کردہ تصانیف جماعت اسلامی دے تربیتی نصاب وچ شامل نیں۔
مولانا امین احسن اصلاحی ماہنامہ میثاق، ماہنامہ الاصلاح تے سہ ماہی میگزین تدبر دے بانی ایڈیٹر سن۔ مرحوم دی خدمات تے تحقیقات دے وکھووکھ پہلوئواں تے کجھ یونیورسٹیاں وچ ڈاکٹریٹ دے مکالمے رکھے گئے۔ اوہناں دا انتقال 15دسمبر 1997ء نوں لہور وچ ہویا تے اوہناں دی ابدی آرام گاہ ڈیفنس قبرستان وچ اے سنگ مر مر لگا ہویا اے سرہانے کتب لگا اے ایہ پگڈنڈی دی نکر والی قبر اے۔
چوہدری مظفرحسین
ممتاز دانشور فکراقبال دے ترجمان تے روزنامہ پاکستان دے کالم نگار چوہدری مظفرحسین مرحوم داشمار اوہناں ممتاز اہل قلم وچ کیتا جاندا اے جہناں نے فکراقبال نوں ٹھوس تے پکے پیڈے انداز وچ پیش کیتا۔ پچھلے عشریاں وچ اوہناں دے بیسیوں مضمون ملک دے وڈے جریدیاں وچ چھپے۔ (جاری)

جہناں نوں بعد وچ کتابی صورت وچ وی چھاپیا گیا۔ اقبال دے افکار تے اوہناں دیاں تن کاتابں خودی تے آخرت، روحانی جمہوریت تے اساس دی فکر اقبال خاص طور تے قابل ذکر نیں۔ مرحوم مظفرحسین نے اپنیاں ٹھوس لکھتاں توں ایہ ثابت کرن دی کوشش کیتی کہ قرآن کریم تے حیات طیبہ ای اقبال دے نظریات و تصورات دا اصل سرچشمہ سن۔ خاص کر تصور خودی دی تشریح وچ اوہناں نے جو کجھ لکھیا اے اوہ ایس حقیقت دے اثبات وچ جامع اے۔ مرحوم مظفرحسین پاکستان دے نامور فلسفی تے شارح اقبال رفیع الدین مرحوم دے رفیق کار سن۔
چوہدری مظفرحسین نے روزنامہ پاکستان لئی نویں دور دے آغاز توں ای قلمی معاونت شروع کیتی تے آخری وقت تک کالم لکھدے رہے۔ مرحوم اک وسیع المطالعہ شخص سن۔ اوہ ماہر زراعت وی سن مرحوم علمی ادبی ادارے اسلامک ایجوکیشن کانگریس دے روح رواں سن۔ اوہناں دے گھروچ ہر ہفتہ بزم منور دا اجلاس منعقد ہوندا سی جہدے وچ وکھووکھ علمی ادبی شخصیات اپنے مقالات تے نتائج ذکر پیش کردیاں۔ محکمہ زراعت دے اک اعلیٰ افسر رہے’ کسان کمیشن دے رکن وی رہے۔ اوہ اک حقیقی مفکر سن اوہ اپنی سوچ دے اظہار تے پوری طرح قادر سن۔ اوہناں نوں زمانہ سازی دا فن نہیں سی آندا تے نہ ای دھڑے بندی تے سیاست بازی نال کوئی دلچسپی رکھدے سن۔ ایس لئی اوہناں دا اعتراف اوہناں دی صلاحیتاں دے حساب نال بڑا گھٹ کیتا گیا۔ کوئی پرائیڈ آف پرفارمنس کسے حکومت نوں اوہناں نوں دین دی ترفیق نہیں ہوئی کہ ایہدے لئی تعلقات عامہ دی جس مہارت دی ضرورت اے اوہ اوہناں وچ سرے توں ہے ای نہیں سی۔ اوہناںدیاں لکھتاں اوہناں نوں ہمیشہ زندہ رکھن گئیاں تے جیویں جیویں ویلا گزرے گا اوہناں دا اعتراف کرن والیاں وچ وادھا ہوندا جاوے گا۔ اوہ بڑے خوددار’ وضع دار انسان سن تے بلاتخصیق ہر چھوٹے وڈے نال محبت کردے سن۔
مظفرحسین دی تریخ وفات 22جولائی 2003ء اے۔ اوہناں دی ابدی آرام گاہ چوک یتیم خانہ دے پچھے واقع قبرستان وچ اے۔
سلطان محمود آشفتہ (شاعر’ ادیب)
سلطان محمود آشفتہ 1937ء وچ لوہاری منڈی لہور وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دے والد دا ناں شیخ محمد ابراہیم سی جو قیام پاکستان توں پہلاں جالندھر توں لہور منتقل ہوئے۔ اوہناں نے اپنی ابتدائی تعلیم گورنمنٹ سنٹرل ماڈل سکول تے گورنمنٹ مسلم ہائی سکول توں حاصل کیتی۔ سکول دے زمانے توں ای شاعری دا آغاز کیتا فیر سکول میگزین دے ایڈیٹر وی رہے۔ میٹرک کرن دے بعد فلم انڈسٹری وچ بطور لکھاری’ نغمہ نگار’ مکالمہ نگار ناں بنایا۔
سلطان محمود آشفتہ نے چالھی توں ودھ فلماں دیاں کہانیاں تے مکالمے لکھے ان گنت فلماں لئی نغمے تخلیق کیتے۔ 1965ء دی جنگ دے موقعے تے لکھیاں اوہناں دیاں نظماں تے ملی نغمیاں نوں بین الاقوامی سطح تے سراہیا گیا۔ فیر اچانک شوبز توں کنارہ کشی اختیار کر لئی تے اپنے آپ نوں روحانی سرگرمیاں لئی وقف کر دتا۔(جاری اے)

اپنے وصال تک ایس مشن وچ مصروف رہے ہزاراں بندیاں نوں فیضیاب کیتا۔
ایہناں دا انتقال 26اگست 1995ء نوں ہویا۔ ابدی آرام گاہ احمد بلاک قبرستان گارڈن ٹائون وچ اے۔
صلاح الدین محمود (ادیب)
صلاح الدین محمود 1934ء وچ علی گڑھ وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دے والد پروفیسر محمد عمرالدین علی گڑھ یونیورسٹی دے شعبہ فلسفہ دے صدر سن ایہناں توں پہلاں صلاح الدین محمود دے نانا ایس شعبے دے صدر رہ چکے سن۔ آزادی دے بعد اوہ پاکستان ہجرت کر آئے۔ صلاح الدین محمود نے انگلینڈ توں سول انجینئرنگ وچ ڈگری حاصل کیتی تے پاکستان آ کے واپڈا دے واٹر ونگ وچ انجینئر دے طور تے بھرتی ہو گئے بنیادی طور تے صلاح الدین محمود انجینئر سن پر ادب نال اوہناں دا لگائو شروع توں ای بڑا گہرا سی۔ اوہناں دی لائبریری وچ اردو سنے وکھووکھ زباناں دے ادب تے بڑیاں نایاب کتاباں موجود سن۔
بحیثیت شاعر اوہ غزل تے نظم دوویں تخلیق کردے سن۔ ”کشف قرمی الوجود” اوہناں دا پہلا شعری مجموعہ سی۔ ”خاک حجاز کے نگہبان” دے عنوان توں اوہناں دا اک سفرنامہ وی چھپ چکیا اے۔ راجندر سنگھ بیدی تے عظیم بیگ چغتائی دے تخلیق کیتے ادب نوں اوہناں نے ترتیب دتا اے۔
آخری دناں وچ اپنی شاعری دے مجموعے نوں آخری شکل دے رہے سن کہ 22اگست 1998ء نوں اچانک انتقال کر گئے اوہناں دی آخری آرام گاہ قبرستان سمن آباد وچ اے۔
بیگم حجاب امتیاز علی تاج (ناول نگار)
بیگم حجاب امتیاز علی تاج اپنے المیہ رومانوی تے طلسماتی ناولاں دی وجہ نال بڑیاں مشہور ہوئیاں ایہناں دا تعلق اک بڑے معزز تے ادبی خاندان نال سی اوہ مدارس دے سرنواب محمد اسماعیل دی صاحبزادی تے نواب بہادر یار جنگ دی بھترئی سن نواب محمد اسماعیل دے سرسید تے علامہ اقبال نال گہرے مراسم سن۔
بیگم حجاب امتیاز نوں سرسید’ علامہ اقبال تے وڈے وڈے ادیباں نال ملاقات دا شرف حاصل سی۔ اوہ اوس زمانے دی پڑھی لکھی خاتون سن جدوں تعلیم نوں عورتاں لئی ممنوع سمجھیا جاندا سی اوہناں دے والد نے علامہ اقبال دے تریخی جلسے 1930ء الٰہ آباد دے خطبے دی صدارت کیتی سی جد کہ اوہناں دے شوہر برصغیر دے نامور ڈرامہ نگار امتیاز علی تاج سن۔ جہناں نے اپنے ڈرامے انارکلی توں بڑی شہرت پائی۔ حجاب امتیاز علی دے سوہرے ممتاز علی اک علمی ادبی شخصیت سن جہناں نے اندرون لہور وچ ”دارالاشاعت پنجاب” قائم کیتا جہدے تحت پھول تے کئی وڈے ادبی جریدے چھاپے جاندے سن۔ اوہناں نے نکی عمر توں ای قلم سانبھ لیا سی تے اوس ویلے دے بہت وڈے رسالے ”تہذیب نسواں” وچ باقاعدگی نال اوہناں دے مضمون چھپدے رہے۔ اوہ آپ بڑی پائے دی ادیبہ سن اوہناں نے آپ ان گنت ناول’ افسانے تے کہانیاں لکھیاں۔ حجاب امتیاز نوں حکومت پاکستان نے اوہناں دی ادبی خدمات تے تمغہ امتیاز دتا سی۔
اوہناں نے 1936ء وچ برصغیر دی پہلی لائسنس یافتہ خاتون پائلٹ دا اعتزاز وی حاصل کیتا اوہناں دا انتقال 18 مارچ 1999ء نوں لہور وچ ہویا۔ ابدی آرام گاہ مومن پورہ قبرستان وچ کندھ دے نال اے۔ اک پہلوان دے شوہر آسودہ خاک نیں تے دوجے پاسے ایہناں دی سس محمدی بیگم آرام فرما نیں آل دوالے جالیاں لگیاں نیں۔ سرہانے کتبے لگے نیں۔(جاری)

فرزانہ ندیم سید (ڈرامہ نگار)
فرزانہ ندیم سید ڈرامہ نگار اصغرندیم سید دی بیوی سن جو میوہسپتال دے ڈاکٹراں دی غفلت پاروں موت دی وادی وچ سوں گئیاں۔ فرزانہ ندیم سید آپ وی ڈرامہ نگار سن تے اوہناں دی ٹی وی سیریل ”ہوائیں” نے ریکارڈ کامیابی حاصل کیتی سی اوہناں نے ایم اے اردو ملتان یونیورسٹی توں کیتا سی۔
فرزانہ ندیم سید دیاں دو کتاباں چھپ چکیاں نیں اوہناں دا انتقال 28 مئی 2000ء نوں میوہسپتال وچ ہویا۔ اوہناں دی آخری آرام گاہ قبرستان میانی صاحب وچ اے جو پکی اے۔ سرہانے کتبہ لگا اے۔
ہر حال وچ مسکران والی فرزانہ ندیم سید دی موت غیر ذمہ دار ڈاکٹراں دی غفلت پاروں ہوئی ایس توں پہلاں وی انج دے ای غیرتجربہ کار قاتل ڈاکٹراں دے ہتھوں بہت سارے لوک موت دی نیند سوں چکے نیں جہناں وچ احمد ندیم قاسمی دی دھی تے ظہیربابر دی دھی ”کرن” ڈاکٹر سید عبداللہ دے بیٹے سید سجاد وی ایہناں حادثیاں دا شکار ہوئے تے ہن فرزانہ ندیم سید اوہناں دی غفلت دا شکار ہو گئیاں۔
حزیں قادری (نغمہ نگار’ مصنف)
حزیں قادری دا اصل ناں بشیراحمد سی اوہ گوجرانوالہ دے اک پنڈ راجہ تھولی وچ 1927ء وچ پیدا ہوئے۔ پنجویں جماعت تک اسلامیہ ہائی سکول بھاٹی گیٹ وچ تعلیم حاصل کیتی ایہدے بعد تعلیم نوں خیرباد کہن تے مجبور ہو گئے۔ شعرگوئی اوہ زمانہ طالب علمی توں ای اردو تے پنجابی دوہاں زباناں وچ طبع ازمائی کردے سن۔ اوہناں نے نعتاں وی لکھیاں’ اوہناں دی پہلی کتاب وی نعتاں دا مجموعہ سی۔
تحریک پاکستان وچ حزیں قادری نے وی بڑھ چڑھ کے حصہ لیا۔ شاعر سن ایس لئی شعراں دے ہتھیار استعمال کردے سن تے مسلم لیگ دے جلسیاں وچ اپنیاں نظماں نال سماں بنھ دیندے سن اوہناں نے نغمہ نگاری دا آغاز قیام پاکستان توں پہلاں لہور توں ای کیتا سی۔
پاکستان دے قیام دے بعد حزیں قادری نے انورکمال پاشا دی فلم آنسو لئی پہلا گیت لکھیا ایہ نغمہ زینت بیگم دی آواز وچ ریکارڈ کیتا گیا آنسو اردوف لم سی پر پنجابی زبان تے اوہناں نوں مکمل عبور حاصل سی اوہ سکرپٹ لکھ کے ایہ وی دس دیندے سن کہ فلم کنے ہفتے چلے گی اوہناں دی لکھی ہوئی فلماں دی کل گنتی 250 توں ودھ اے جہناں وچ چھ اردو دی تے باقی پنجابی دیاں نیں اوہناں نے 145 فلماں دے مکمل نغمے لکھے جد کہ 53 فلماں دے دوجے شاعراں نے وی نغمے لکھے سن آپ نے 125 فلماں دے مکمل سکرپٹ لکھے جہناں وچ کہانی’ مکالمے’ منظرنامہ سب کجھ شامل اے دس فلماں دے صرف مکالمے لکھے اوہناں نوں ان گنت ایوارڈ ملے۔ (جاری اے)

ہن اوہناں دے شاگرد بوٹا حزیں قادری اوہناں دے فن نوں اگے ودھا رہے نیں۔
اوہناں دا انتقال 19 مارچ 1991ء وچ ہویا۔ آخری آرام گاہ ڈی بلاک قبرستان گلبرگ وچ اے جو پکی اے پر سرہانے کتبہ کوئی نہیں لگا ہویا۔
محمد ذکی کیفی (شاعر)
ذکی کیفی مفتی اعظم پاکستان مولانا محمد شفیع دیوبندی مرحوم دے فرزنداکبر تے ادارہ دینیات لہور دے بانی سن۔ مرحوم 2جولائی 1926ء نوں دیوبند وچ پیدا ہوئے تے اوتھے تعلیم حاصل کیتی۔ ایہدے بعد اوہناں نے حضرت مولانا اشرف علی تھانوی دی بیعت کر لئی۔ 1945ء وچ شاعری ول دھیان دتا تے جگر مراد آبادی توں مشورہ لین لگے اوہناں دا مجموعہ کلام ”کیفیات” دے عنوان توں چھپ چکیا اے۔ اوہناں دی وفات 28جنوری 1975ء وچ ہوئی ایہناں دی ابدی آرام گاہ شیخ عنایت اللہ اینڈ سنز انارکلی والے دے احاطہ چاردیواری دے نیڑے دل افروز سٹریٹ وچ سدھے ٹردے جائو تے کھبے ہتھ قبرستان وچ داخل ہون لئی کندھ وچ تھاں چھڈی گئی اے سامنے گورکن دا مکان اے اوس مکان دے سامنے دس قدماں دے فاصلے تے موجود اے جو پکی اے سرہانے کتبہ لگا اے۔
پروفیسر منور مرزا (ماہر اقبالیات)
منور مرزا 23 مارچ 1923ء نوں بھیرہ وچ پیدا ہوئے۔ ایہناں دے والد مرزا ہاشم الدین وی درس و تدریس دے شعبے نال وابستہ سن میٹرک تک گورنمنٹ ہائی سکول سرگودھا وچ تعلیم حاصل کیتی بعد وچ اوہناں نے ریلوے وچ بطور کمرشل کلرک ملازمت اختیار کر لئی۔ 1941ء وچ اوہناں نوں والٹن ٹریننگ سکول وچ پیشہ ورانہ تربیت لئی گھل دتا گیا۔ عربی’ فارسی کتاباں ہمیشہ اوہناں دے زیرمطالعہ رہندیاں۔ اوہناں نے بی اے دا امتحان دتا ہویا سی پر رزلٹ تقسیم ہند دے بعد آیا۔
پروفیسر بنن دے شوق وچ اوہناں نے ایم اے اردو وچ داخلہ لے لیا۔ 1952ء وچ اردو تے 1953ء وچ عربی ایم اے کیتا۔ ایم اے کرن دے بعد اوہناں دی تقرری دیال سنگھ کالج وچ ہوئی پر ایسے دوران سیالکوٹ وچ جناح اسلامیہ کالج کھل گیا اوتھے شعبہ عربی وچ اوہناں دی پوسٹنگ ہو گئی بعد وچ اوہ گورنمنٹ کالج فیصل آباد وچ تعینات ہو گئے۔
14اگست 1997ء نوں اوہناں نوں ستارہ امتیاز تے ایسے ورھے 9 نومبر نوں قومی صدارتی ایوارڈ ملیا۔ نومبر 1998ء وچ اوہناں نوں فکراقبال دی تشہیر دے حوالے نال اوہناں دی خدمات دے اعتراف وچ علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی ولوں اعزازی ڈاکٹریٹ دی ڈگری دا فیصلہ کیتا گیا۔ ایہناں دا انتقال 7فروری 1999ء وچ ہویا ایہناں دی ابدی آرام گاہ قبرستان میانی صاحب اے جو اجے کچی اے۔
(جاری اے)

سید امتیاز علی تاج
(صحافی، ادیب، ڈرامہ نگار)
سید امتیاز علی تاج 13 اکتوبر 1900ء لہور وچ پیدا ہوئے۔ ایہناں دے والد دا ناں مولوی ممتاز علی سی جو عربی’ فارسی’ انگریزی تے اردو دے بہت وڈے عالم سن تے برصغیر وچ جدید صحافت دے بانیاں وچوں سن ایہناں دی والدہ دا ناں محمدی بیگم سی جو کئی کتاباں دی مصنف تے عورتاں دی تعلیم تے ترقی دی داعی سن۔ اوہناں نے سنٹرل ماڈل ہائی سکول لہور توں میٹرک تے گورنمنٹ کالج لہور توں بی اے کیتا۔ تعلیم مکمل کرن دے بعد اپنے خاندانی پیشے صحافت تے کتاباں دی چھپائی نوں اپنایا۔ ایہناں دی ادارت وچ وکھووکھ رسالے ”کہکشاں، بچوںکا رسالہ، پھول” تے عورتاں دا رسالہ ”تہذیب نسواں” شامل نیں۔
ایہناں دا محبوب موضوع ”ڈرامہ” سی۔ کالج دے زمانے توں ای اوہناں نوں ڈرامے نال گہری دلچسپی رہی۔ لمے ڈرامیاں وچ ”انارکلی” اردو ادب وچ اہم مقام رکھدا اے۔ اوہناں نے ریڈیو لئی وی بہت سارے ڈرامے لکھے۔ ”چاچا چھکن” اوہناں دے مزاحیہ مضموناں دا مجموعہ اے۔
امتیازعلی تاج نوں ڈرامے دے فن دا خاص شعور حاصل سی اوہناں دے ڈرامے مزاحیہ تے المیہ دوویں ای اوہناں دی تکنیکی مہارت تے زبان و بیاں تے قدرت دے اعلیٰ نمونے نیں۔ ایہناں دے ڈرامیاں دے کردار زندگی دے جیندے جاگدے کردار معلوم ہوندے نیں تے اوہناں دی منظرنگاری اوہناں دے ڈرامیاں نوں حقیقت دے نیڑے کر دیندی اے۔
ایہناں دی تاریخ وفات 19 اپریل 1970ء اے۔ (اوہناں نوں قتل کیتا گیا سی) ابدی آرام گاہ قبرستان مومن پورہ میکلوڈ روڈ لہور دے کھبے پاسے والے حصے وچ کندھ دے کول اے ایہناں دے اک پاسے اوہناں دی والدہ محمدی بیگم آسودہ خاک نیں تے دوجے پاسے اوہناں دی بیوی بیگم حجاب امتیاز علی محو خواب ابدی نیں۔ ایہ تنے قبراں پکیاں تے آپس وچ جڑیاں ہوئیاں نیں آل دوالے لال پتھر دیاں جالیاں لگیاں نیں۔
ضیاء بٹ
(افسانہ نگار)
افسانہ نگار ضیاء الحق دا ادبی ناں ضیاء بٹ اے۔ اوہ 16اگست 1929ء نوں لہور وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں نے بی اے ایس آر اے ایس تک تعلیم حاصل کیتی۔ گورنمنٹ ہائی سکول ظفروال ضلع نارووال تے اسلامیہ کالج ریلوے روڈ لہور توں تعلیم حاصل کیتی۔ اکائونٹس اکیڈمی کوئٹہ توں تربیت لئی۔ بطور اے ڈائریکٹر پاکستان آڈف ڈیپارٹمنٹ توں ریٹائرڈ ہوئے۔ ضیاء بٹ دی تصانیف وچ ”بھاری پانی” افسانیاں دا مجموعہ زیرطبع ”دیوار کے اس پار” (افسانے) زیرتالیف ”حیرت کدہ” رموز حیات شامل نیں۔
مولانا حامدعلی خاں (شاعر، ادیب)
مولانا حامدعلی خاں 12جنوری 1901ء وچ کرم آباد تحصیل وزیرآباد وچ پیدا ہوئے۔ مرحوم حضرت مولانا ظفرعلی خان دے چھوٹے بھائی تے پروفیسر حمید احمد خاں دے وڈے بھائی سن۔ (جاری اے)

مولانا شاعر، ادیب، مترجم تے ماہنامہ ”ہمایوں”، ”مخزن” تے الحمرا دے مدیر رہے۔ ایہناں دا شمار اردو ادب دے استاداں وچ ہوندا اے۔ شاعری وچ غم تے پاکیزہ محبت دے مضمون بڑی خوبصورتی نال سانچے وچ ڈھالدے سن۔ 1949ء وچ پنجاب یونیورسٹی ولوں دیوان غالب دا مستند ترین نسخہ مرتب کیتا۔
اردو مقتدرہ دے ڈائریکٹر دی حیثیت نال آپ نے پنج سو امریکی کتاباں دا اردو ترجمہ کروایا۔ آل انڈیا ریڈیو دہلی توں ادبی مشیر دی حیثیت نال قیام پاکستان تک کم کردے رہے۔ گرائمر تے عروج دے ماہر وڈے وڈے استاد اوہناں توں اپنے کلام دی اصلاح کرواندے سن اوہناں دی کتاب ”نداہائے راز” وچ شامل اک نظم ”ایک قبر کا کتبہ” پیش اے۔ ایہ نظم اوہناں نے ابراہیم بلڈنگ 18 فلیمنگ روڈ لہور 24فروری 1942ء وچ لکھی۔
”ایک قبر کا کتبہ”
مسافر! ٹھہر! ڈال جا ایک نظر
ادھر میری محبوبہ کی قبر پر
میری غم نصیبی پہ رو جا ذرا
جو تو درد الفت سے ہے بہرہ ور
اگر عشق سے دل ہے خالی تر!
کبھی تو نے الفت نہیں کی اگر
تو افسوس! افسوس اے بدنصیب!
پھر آ خود میں روئوں تیرے حال پر
ایہناں دا انتقال 15اکتوبر 1995ء نوں لہور وچ ہویا۔ ابدی آرام گاہ مڑیاں نزد کے بلاک قبرستان ماڈل ٹائون وچ مین گیٹ توں اندر داخل ہوئیے تے بالکل سجے پاسے کندھ دے کول اے۔ قبر پکی اے۔
انجم یوسفی (شاعر)
انجم یوسفی دا اصل ناں آفتاب احمد خان سی۔ 1933ء وچ علی گڑھ وچ پیدا ہوئے۔ ایہ اک یوسف زئی پٹھان سن ابتدائی تیراں چوداں سال علی گڑھ دے گلی کوچیاں وچ گزارے۔ 1953ء وچ شعر کہنا شروع کیتے تے اوہناں نے اپنے ناں دے نال یوسفی دا تخلص لانا پسند کیتا۔ علی گڑھ تحریک وچ بڑے جوش و خروش نال حصہ لیا پر اوہناں نے کدی وی اپنے ناں دے نال علیگ نہیں لکھیا۔ فیر پاکستان دی تحریک نوں اگے ودھان لئی وی بڑیاں قربانیاں دتیاں 1949ء وچ لہور آ گئے۔
انجم یوسفی نے بڑے دکھ اٹھائے بڑھاپے وچ اوہناں دے جوان بیٹے فوت ہو گئے پر اوہناں نے صبر دے دامن نوں ہتھوں نہ جان دتا۔ اوہناں نے اپنے آپ نوں ایس مقام تک اپڑان وچ بڑی محنت کیتی۔ تجارت دا پیشہ سی’ اوہناں نے زندگی دے ہر شعبے وچ اپنے آپ نوں منوان دی کوشش کیتی پر شاعری اوہناں دی پچھان بنی۔
ایہناں دی تریخ وفات 13اگست 1999ء بروز جمعہ اے۔ آخری آرام گاہ میانی صاحب قبرستان وچ دلابھٹی دے مزار نوں جان والی پگڈنڈی دے کھبے پاسے اے۔ جتھے پہلے ای اوہناں دی والدہ تے دو جوان بیٹے دفن نیں قبر کچی اے پر سرہانے کتبہ لگا اے۔٭