میرجان دا تجریدی رخ

ناول اپنا چہرہ آپ بناندا اے کردار اپنا مقام آپ بناندے نیں۔ لکھن والا اوہناں دی نفسیات لکھدا اے۔ میرا خیال اے کہ عامررانا نے اپنے ناول میرجان وچ اپنے قاری دی یکسوئی دا امتحان لیا اے۔ پڑھن والے نوں دیر تک پتہ ای نہیں چلدا کہ کہانی دا سرا کتھوں پھڑے’ ہیرو کون اے تے ہیروئن کون’ عام تکنیک ایہ ہوندی اے کہ ناول نگار کجھ کردار تخلیق کردا اے۔ اوہناں کرداراں دے نقش تے مزاج نوں نمایاں کردا اے۔ اوہناں دے باطن دی فکری آنچ تک اپڑدا اے تے فیر اوس روشنی نوں ودھا کے اوہناں دے ہتھ وچ کہانی پھڑا دیندا اے۔ میر جان وچ انج نہیں’ کرداراںدے نقش کہانی اگے ودھن دے نال ابھردے نیں یعنی کرداراںنے کہانی نوں نہیں سگوں کہانی نے کرداراں نوں پھڑ رکھیا اے۔ میرجان دا لینڈ سکیپ گوادر تے اوہدے لاگے بلوچستان تے مشتمل اے۔ مچھی’ کھجور’ لال مٹھائی تے چائے ای نہیں مقامی ماحول نال گندھی زبان اپنا تاثر چھڈدی اے۔ کہانی پھیلدی اے تے لینڈسکیپ وسیب دے علاقیاں تک چلا جاندا اے۔ کئی کردار کیوں جے ہجرت کردے نیں ایس لئی 1947ء توں پہلاں دا ہندوستان تے افریقہ توں بلوچستان آن والے کردار اپنی کہانیاں نوں ناول دی مرکزی کہانی دا حصہ بنا دیندے نیں۔
میں یقین نال کہہ سکنا واں کہ عامررانا دا ناول میر جان پڑھن والا ہر قاری تے نقاد ایہدے تے جو تبصرہ کرے گا اوہ دوجے قاری توں وکھرا ہووے گا۔ ایہ ایس ناول دی بابت حیرت انگیز خوبی ایس لئی سامنے آئی اے کہ ہن تک جنے تبصرے چھپے نیں اکثر وچ وکھرے وکھرے پہلو نال گل کیتی گئی اے۔ اک کہانی اوس خاتون دی اے جو افریقی نژاد اے۔ انگریز دے خلاف مزاحمت کرن والے سندھ باد جہازی دی دھی اے۔ جہازی نوں گرفتار کران والا بچی نوں اک خاتون دے حوالے کرکے آوارہ گرد رہندا اے فیر اوہ بچی وڈی ہوندی اے انگریز افسر نوں ملان لیائی جاندی اے افسر اوہنوں واپس لے جان نوں کہہ دیندا اے۔ ہن اوہنوں کتھے رکھے کہدے حوالے کرے۔ کجھ گھراںدی آبادی دے نیڑے اک مکان بنا کے اوہنوں اوتھے رکھیا جاندا اے اک بزرگ خاتون نوں اوہدی دیکھ بھال لئی رکھیا جاندا اے۔ نگران عورت کدی کدی مہربان عورت وی ہوندی اے۔ فیر اوہنوں لیان والا قالین باف اوہنوں میرجان دا ناں دیندا اے۔ پہلے اوس بستی دا ناں اک مقامی صاحب مزار دے ناں تے سی۔ ایہ مزار وی اک خواب راہیں اچانک دریافت ہویا سی۔ عقیدت منداں نے قبر پکی کرا دتی’ احاطہ بنوا دتا۔ ایتھے د ھمال تے سماع شروع ہو گئے۔ منتاں تے چراغ دا سلسلہ شروع ہو گیا۔ بستی نوں اک روحانی سرپرست مل گیا۔ فیر میرجان آ گئی بستی والیاں نوں اوہدی ذات وچ اسرار محسوس ہویا۔ اوہدے حسن دی خودساختہ داستاناں عام ہوئیاں تے بستی دا ناں میرجان نال منسوب ہو گیا۔ ایتھوں تک کہ لوکاں وچ کوئی اختلاف نہیں سی۔ میرجان بزرگ دی عقیدت مند سی ایس لئی ناں تے کوئی کشمکش نہ ہوئی۔ مسئلہ اودوں پیدا ہویا جدوں بستی پھیلن لگی۔ مزار تے میرجان دا گھر اک دوجے دے حریف نہیں سگوں بستیدا سانجھا اثاثہ تے پچھان سی۔ مسئلہ اودوں پیدا ہویا جدوں بستی وچ متشدد نظریات والی تنظیم دے لوک آن جان لگ پئے۔ اوہناں لوکاں نے نوجواناں نوں ورغلانا شروع کیتا۔ دو نوجوان جہاد افغانستان وچ حصہ لین ٹر گئے۔ اک ماریا گیا تے تنظیم والیاں نے اوہدی گلی دا ناں شہید دے ناں تے رکھ دتا۔ بستی دا ناں بدلن تے پنچایت ہوئی۔ اوس پنچایت راہیں کہانی دے کجھ کرداراں دے نال لپٹے بھید کھولے گئے نیں۔ کجھ عشق دے قصے’ کجھ اولاد دے جائز نجائز ہون دیاں گلاں۔ کجھ بظاہر غیرسنجیدہ کرداراںدی سنجیدگی’ ایتھے اک سوال دا جواب وی ملیا کہ ساڈے سماج وچ ہمہ گیر ثقافتی و فکری نظریات والے لوک کیویں معدوم ہوندے چلے جا رہے نیں۔ ایہ لوک زمین پرامن برقرار رکھن وچ مددگار نیں۔ تشدد تے انتہاپسندی نوں روکدے نیں۔
پاکستانی سماج وچ جیویں جیویں عدم برداشت ودھی تے تشدد دا کاروبار چمکیا لوک زندگی دیاں آسائشاں پان لئی تشدد پسند سوچ’ تشدد پسند تنظیماں تے تشدد پسند سرگرمیاں دے نال جڑدے چلے گئے۔ کہیا جا سکدا اے کہ جرائم پیشہ بندیاں دا قنون توں ہٹ جانا وی تشدد دی پذیرائی دی اک شکل اے۔ عامر رانا نے بلوچستان دا ساحلی لینڈ سکیپ دکھان لئی اوہناں علاقیاں دا بار بار مشاہدہ کیتا۔ نویں آباد ہوندی بستیاں دیاں داستاناں وچ سماجی تغیر دے ہلکے جہے رنگ نوں پچھان لینا سوکھا نہیں ہوندا۔ ایس ناول دی اک خاص گل ایہہ وے کہ ایہدے زنانہ کردار مردانہ کرداراں دی نسبت زیادہ واضح نقوش چھڈدے نیں۔ میرجان ہووے’ اوہدی معاون خاتون ہووے اوہ مظلوم کردار جہنوں گناہگار قرار دے کے ساڑ دتا جاندا اے اوہ کردار جہنوں باپ اک سفر تے ٹورن ویلے اپنے ہندو دوست دے حوالے کر جاندا اے اوہ بچی اوتھے پرورش پاندی اے جوان ہوندی اے ہندو سرپرست دے مرن تے اوہدے بیٹے دے نال رہندی اے۔ ایہ اوس ویلے دی کہانی اے جدوں بستیاں دے وچکار تالاب ہوندے سن تالاباں دے دوالے کجھ دکاناں’ سایہ دار رُکھ’ ہنرمنداں دے اڈے تے چوپال ہوندے سن۔
میرجان تے عمومی تبصرہ کیتا جا رہیا اے کہ ایہ اک خاتون دی شناخت دی داستان اے۔ میرے خیال وچ ایس ناول نوں سدھے سبھائو اسلوب دی تھاں تجریدی آمیزش دا حامل سمجھ کے پڑھو تے فیر ای ایہدے بطون وچ رواں خیال تک اپڑیا جا سکدا اے۔ ایہ ٹھیک اے کہ عامررانا نے کئی مہینے پہلاں ایہ ناول مینوں گھلیا تے میں ایہدے تے لکھن وچ تاخیر کیتی۔ شاید میں چاہندا سی کہ ناول پڑھن دے بعد سمجھ سکاں کہ ایہدا تاثر چار پنج مہینے دے بعد کناں بدلدا اے۔ اعتراف کرنا واں کہ اک ٹھوس صورت وچ میرجان میری یادداشت دا حصہ بن چکیا اے۔٭