بلقیس بانو نوں ملن والا انوکھا انصاف

بھارتی پینل کوڈ دے مطابق عمرقید بھگتن والے مجرماں نوں حق اے کہ اوہ گھٹو گھٹ چوداں ورھے جیل وچ گزارن دے بعد باقی مدت دی معافی بارے اعلیٰ عدالت نوں درخواست دے سکن۔ عدالت عموماً اجہی درخاستاں تے فیصلہ ریاستی حکومتاں دے تشکیل کردہ نظرثانی بورڈ تے چھڈ دیندی اے تے بورڈ مجرم دی عمر تے جیل وچ اوہدے طرزعمل دی بنا ء تے چھوٹ دین یاں نہ دین دا فیصلہ کردا اے۔ عموماً قتل’ ریپ’ غداری یاں دہشت گردی ورگے سنگین جرائم وچ ملوث مجرماں دی سزا وچ رعایت دی درخواست گھٹ ای سنی جاندی اے۔ مجرماں دی سزا وچ ورھے وار تخفیف اہم قومی دناں دی خوشی وچ وی ہوندی رہندی اے پر ایس تخفیفی دائرے وچ وی اجہے سنگین مجرماں نوں عموماً شامل نہیں کیتا جاندا جہناں دی رہائی نال سماج نوں دوبارہ خطرہ لگن دا امکان ہووے۔ ایس واری وی آزادی دی پلاٹینیم جوبلی دی خوشی وچ مرکزی حکومت نے تقریباً دو مہینے پہلاں ریاستاں نوں خط گھلیا جہدے وچ تفصیل لکھی سی کہ کس قسم دے مجرماں دی سزاواں وچ کنی تخفیف کیتی جا سکدی اے۔ حسب معمول ایس خط وچ وی جہڑے سنگین جرماں نوں رعایت توں مستثنیٰ قرار دتا گیا اوہناں وچ ریپ وی شامل اے پر اچانک یوم آزادی (پندرہ اگست) دے دن خبر آئی کہ ریاست گجرات دی حکومت نے مارچ 2002ء وچ ریاست وچ مسلم کش قتل عام دے دوران بلقیس بانو نامی اک خاتون دے اجتماعی ریپ تے اوہدے خاندان دے چوداں بندیاں دے اجتماعی قتل وچ ملوث عمرقید کٹن والے یاراں مجرماں دی باقی سزا معاف کر کے چھڈ دتا۔ حالاں کہ ایہناں یاراں وچوں صرف اک مجرم نے 2019ء وچ سپریم کورٹ توں سزا وچ تخفیف دی اپیل کیتی سی تے عدالت نے اوہدی درخواست ریاستی حکومت نوں گھل دتی سی کہ اوہ قواعد و ضوابط دی روشنی وچ اک بورڈ تشکیل دے کے اوہدی سفارشات دی روشنی وچ مناسب فیصلہ کرے۔ بورڈ تشکیل پایا تے اوہنے اینی سخاوت دا مظاہرہ کیتا کہ اک چھڈ کے بلقیس بانو ریپ کیس وچ عمر قید بھگتن والے دوجے دس مجرماں نوں وی چھڈن دی سفارش کر دتی ایس بورڈ دا سربراہ اک سرکاری کلکٹر نوں بنایا گیا سی۔
ایہ سب اینی رازداری نال ہویا کہ میڈیا تے رہیا اک پاسے آپ بلقیس بانو دے شوہر نوں وی ایہ خبر ٹی وی چینلاں دے راہیں ملی۔ بلقیس بانو دے وکیل دے بقول سانوں کسے نے کوئی پیشگی نہیں دسیا کہ اجیہا کوئی فیصلہ ہون والا اے یاں کوئی کمیٹی اجہی سفارش کر رہی اے۔ شاید فیصلہ سازاں نوں ڈر ہووے کہ کدھرے اسیں ایس ممکنہ فیصلے دے خلاف عدالت عظمیٰ نال پیشگی رجوع نہ کر لیے۔ انج تے فروری مارچ 2002ء وچ گجرات دے وزیراعلیٰ نریندر مودی دے ہوندے گودھرا ٹرین آتشزدگی دا الزام فوری طور تے مسلماناں تے لا کے انتہاپسند بلوائیاں نوں تن ہفتے دی کھلی چھوٹ دے دتی گئی تے ایہدے نتیجے وچ دو ہزار توں ودھ مسلمان وڈھ دتے گئے۔ ایہناں وچ اک مقامی کانگریسی رہنما رئیس احمد ایڈووکیٹ دا پورا خاندان تے اوہناں دے گھر وچ پناہ لین والے دوجیاں مسلمان عورتاں تے بچے وی شامل سن۔
2004ء وچ گجرات دی اک مقامی زیریں عدالت وچ مقدمے دی سماعت شروع ہوئی تے بلقیس بانو تے اوہناں دے شوہر ولوں اعلیٰ عدالت نوں درخواست دتی گئی کہ مقدمہ جس رخ تے جا رہیا اے اوہناں نوں انصاف دی توقع نہیں ایس لئی ایہ مقدمہ گجرات توں باہر منتقل کیتا جاوے۔ ایس لئی اوہنوں گوانڈھی ریاست مہاراشٹریہ دی اک خصوصی سی بی آئی عدالت وچ منتقل کیتا گیا۔ سی بی آئی بھارت دی ایف آئی اے سمجھ لوو۔ سی بی آئی عدالت نے 2008ء وچ تیراں ملزماں نوں عمرقید دی سزا سنائی۔ ہائیکورٹ وچ سزا دے خلاف اپیل کیتی گئی یاراں ملزماں دی سزا دی 2017ء وچ اعلیٰ عدالت نے توثیق کر دتی پر فیصلے وچ کہیا گیا کہ عمرقید وچ اوہ سال وی شامل کیتے جان جو ملزماں نے پہلی واری سزا ملن تک دوران حراست گزارے۔ ایہ مدت تقریباً ساڑھے چار ورھے بن دی اے ایس دوران 2019ء وچ سپریم کورٹ نے گجرات حکومت نوں حکم دتا کہ بلقیس بانو نوں پنجاہ لکھ روپیے ہرجانہ’ ملازمت تے پسند دا گھر دتا جاوے۔ بظاہر مجرماں دی رہائی قنون دے دائرے نوں پوری طرح کھچدے ہوئے ساریاں ممکنہ رعایتاں دا فائدہ دیندے ہوئے عمل وچ آئی۔ بلقیس بانو تے اوہناں دے شوہر ایس رہائی نوں اعلیٰ عدالت وچ وی چیلنج کر سکدے نیں پر اوہ کوئی کھاندے پیندے لوک نہیں تے ملزماں نوں قرار واقعی سزا دوان دا عزم اوہناں دے پیراں دی جتی گزرے ورھیاں دوران مکمل گھسا چکیا اے ایس لئی کہیا نہیں جا سکدا کہ اوہ ایس فیصلے نوں چیلنج وی کرن۔
قنون دان تے انسانی حقوق دیاں تنظیماں بلقیس بانو ریپ کیس دا موازنہ دسمبر 2012ء وچ دلی پبلک ٹرانسپورٹ دی چلدی بس وچ چھ ملزماں دے ہتھوں بائی سالہ جیوتی سنگھ دے اجتماعی ریپ تے فیر اوہدے قتل دی کوشش دے مجرماں نوں ملن والی سزاواں نال کر رہے نیں۔ جیوتی سنگھ دے نال ہون والی بھیانک واردات نے ملک دے ہر پاسے غصے دی لہر دوڑا دتی تے لکھاں عورتاں سڑکاں تے نکل آئیاں۔ جیوتی دی جان بچان لئی سنگاپور لے جایا گیا پر اوہ اپنے آپ تے ہون والے غیرانسانی تشدد دی تاب نہ لا سکی۔ ایہدے بعد ریپ قنوناں نوںہور سخت بنان لئی ترمیم کیتی گئی۔ ایس واقعے وچ ملوث اک کم عمر مجرم دی رہائی دے بعد سنگین جرائم وچ ملوث نوعمراں نوں زیادہ سخت دین لئی وی قنون وچ تبدیلی ہوئی۔
پندراں اگست نوں جدوں یاراں مجرم معافی ملن دے بعد جیل دے صدر دروازے چوں نکلے تے رشتے داراں تے دوستاں نے اوہناں نوں پھلاں نال لد دتا۔ مٹھائی کھوائی گئی تے آشیرواد لین لئی اوہناں وچوں ہر اک دے پیر وی چھوہے گئے۔ تقریباً اوس ویلے ای وزیراعظم نریندر مودی مغلاں دی وراثت لال قلعے دی کندھ تے کھلو کے قوم نال خطاب وچ کہہ رہے سن کہ بھارت نوں ترقی دینی اے تے فیر ملک دی ادھی آبادی یعنی عورتاں نوں واجب عزت و احترام تے برابری دے موقعے پہلے دینے ہون گے۔ ٭٭