سیلاب تے جنگلی حیات

2005ء دا زلزلہ آیا تے دو دن بعد میں مظفرآباد اپڑیا ساڈا دوست امتیاز اعوان کئی عزیز دفنا چکیا سی۔ لوک ملبے دے اُتے بیٹھے سن تے ملبے وچ اوہناں دے پیارے دفن ہو چکے سن۔ مظفرآباد سٹیڈیم وچ کئی قسماں دے ہیلی کاپٹر اتر رہے سن۔ سٹیڈیم دے چار چفیرے تے پریس کلب والی سڑک تے ترکی’ جاپان’ ایران’ جرمنی’ فرانس’ چین’ برطانیہ’ کینیڈا’ امریکہ تے دوجے ملکاں دے امدادی کیمپ تے رابطہ دفتر فعال سن۔ پاکستان دے اپنے ادارے بین الاقوامی ٹیماں دی معاونت کر رہے سن۔ انسانی تے مالی نقصانات دا اندازہ لایا جا چکیا سی۔ مینوں لگا کہ روپرٹس تے زمینی سطح تے کجھ کمی اے فیر اوہ کمی سامنے آ گئی کہ زلزلے نے انساناں دے نال نال جنگلی حیات نوں بری طرح متاثر کیتا سی۔ انسانی تباہی اینی وڈی سی کہ کوئی جنگلی حیات دی پناہ گاہواں برباد ہون ول دھیان نہیں سی دے پا رہیا۔ حیرت ایہ کہ ورلڈ وائلڈ لائف فنڈ وی کئی مہینے تک ایس پاسے متوجہ نہ ہو سکیا۔ میں مقامی لوکاں نال گل بات دے نوٹس محفوظ کر لئے۔ امدادی کم کجھ ڈھب تے آئے تے متاثرین دے پھٹ بھرن لگے تے میں علاقے دے اوہناں دوجے مسئلیاں تے لکھنا شروع کیتا جو زلزلے نال متاثر ہوئے سن۔
کشمیری مارخور’ بھورا رچھ کجھ دوجیاں قسماں دے سرخاب اڑیا ل خرگوش، لومڑی وغیرہ اپنے مسکناں تے پناہ گاہواں توں محروم ہو گئے سن۔ کئی تھاواں تے جنگلی جانور چٹاناں دے تھلے دب کے مارے گئے۔ زلزلے دے بعد اوہ محفوظ تھکانے لبھدے ہوئے انسانی آبادیاں ول آ نکلدے تے مارے جاندے۔ اجہے واقعات بھاویں گھٹ سن پر ایہدے تے مکمل سروے دی لوڑ سی۔ میں کجھ کالم لکھے تے اسلام آباد وچ ڈبلیو ڈبلیو ایف دے عملے نوں ایس معاملے بارے دسیا۔ اوتھے فنڈز دی کمی سی پر نقصان دا احساس موجود سی۔ محکمہ جنگلی حیات توں کوئی توقع نہیں سی۔ 2010ء دے سیلاب دیاں تفصیلاںاجے ساڈے ذہن توں ختم نہیں ہوئیاں۔ ایس سیلاب نے جنوبی پنجاب’ سندھ تے بلوچستان دے کجھ علاقیاں نوں متاثر کیتا سی۔ کے پی کے وچ کئی علاقے طغیانی دی زد وچ آئے۔ اوس زمانے وچ ملک دہشت گردی خلاف جنگ لڑ رہیا سی ایس لئی بہت سارے جنگل تے ویران علاقے دہشت گرداں دیاں سرگرمیاں دی وجہ نال پہلے ای جنگلی حیات دی نابودی دا کارن بنے ہوئے سن۔ سیلاب ایناں وحشی سی کہ لوکاں دے ڈنگر اوہناں دی اکھاں دے سامنے رڑھ گئے۔
کند پارک اسلام آباد توں شمال مغرب ول کوئی سو کلومیٹر دے فاصلے تے واقع اے۔ ایتھے دریائے سندھ تے دریائے کابل دا ملاپ ہوندا اے۔ سیلاب نے ایہدے آل دوالے دے علاقے وچ معدومی دے خطرے وچ پھسے سو قسماں دے جاندار ختم کر دتے۔ کئی دوجیاں تھاواں تے چیتے’ ہرن’ رچھ وغیرہ ڈب گئے۔ ایس پارک دے جانوراں نو ںبچان لئی کوئی امدادی اپریشن نہیں کیتا گیا۔ زنجیراں تے پنجریاں وچ بنھے بہت سارے بے بس جانوراں نوں پانی کھا گیا۔ 2015ء وچ سیلاب آیا تے برفانی چیتیاں دی زندگی متاثر ہوئی۔ ایس سیلاب دی وجہ نال درجہ حرارت وچ وادھے پاروں گلیشیئرز دا پگھلنا دسیا گیا۔ ہمالیہ دے پہاڑاں تے رہن والے برفانی چیتیاں دے 30 فیصد مسکن ایس سیلاب وچ ختم ہو گئے۔ حالیہ سیلاب دے معاشی نقصانات دس ارب ڈالر توں ودھ چکے نیں۔ ساڑھے تن کروڑ لوک متاثر ہوئے نیں۔ تیراں سو لوک سیلاب وچ مارے گئے۔ محکمہ جنگلی حیات اجے تک سو رہیا اے۔ کوئی اجہی رپورٹ سامنے نہیں آ رہی جہدے توں اندازہ ہووے کہ کہڑے علاقے وچ کس طرح دی جنگلی حیات دا نقصان ہویا اے۔ سیلاب نے ملک دا اک تہائی رقبہ متاثر کیتا اے۔ ایہ زیادہ تر اوہ علاقہ اے جتھے جنگلی حیات پائی جاندی اے۔ سیلاب نال پہلے بلوچستان تے خیبرپختونخوا دے جڑے کئی سو کلومیٹر دے جنگلات وچ اگ لگی رہی۔ ایس اگ نے لکھاں جانوراں نوں ساڑ دتا۔ دنیا وچ جانوراں دے تحفظ لئی بہت سارے ادارے کم کر رہے نیں۔ اوہناں توں مدد لئی جا سکدی سی پر کون انج کردا؟۔ سیلاب آیا تے کئی جانور جان بچان لئی باہر نکل آئے شاہ پور چاکر ضلع سانگھڑ وچ اک مگرمچھ اچے مقام تے اپڑیا تے لوکاں نے اوہنوں مارنا شروع کر دتا۔ کجھ خداترس لوکاں نے بچا کے محکمہ جنگلی حیات دے حوالے کیتا۔
کشمیر دے ضلع باغ دے علاقے کوٹھڑہ مست خان دے عبدالرزاق ڈھیری دے بستر تے رات نوں سپ آ گیا۔ مانسہرہ وچ خوبصورت نقش والیاں کرلیاں اپنے مسکن توں باہر آئیاں تے اک بندے نے پھڑ لئیاں۔ پولیس نے ایہ قیمتی کرلیاں برآمد کر لئیاں۔ موروڈسٹرکٹ دادو توں لوکاں نے ہوگ نسل دے اک ہرن نوں لانچ راہیں پانی چوں زندہ کڈھ لیا۔ مینوں وکھووکھ علاقیاں دے ماہرین دس رہے نیں کہ سیلاب نے اوتھے جنگلی حیات نوں کناں نقصان اپڑایا۔ انڈے تے بچے پانی وچ رڑھن نال نسل کشی وچ اک وقفہ آ گیا اے۔ پاکستان دے لوکاں نوں سیلاب نال متاثرہ جانوراں نال ہمدردانہ سلوک کرنا ہووے گا۔ لازم اے کہ لوک سیلاب دے ستائے جانوراں دی مدد کرن۔ بین الاقوامی اداریاں دے ماہرین نوں سدیا جاوے تے جنگلی حیات دے تحفظ لئی حکومت توں پالیسی دا مطالبہ کیتا جاوے۔٭٭