لوک گلوکارا ریشما

انگریز سنگھ

بلبلے سحرا ریشما نو چاہے اج ساڈے کولو جدا ہویا کئی سال بیت چکے ہن پر اہنا دے گائے گیت،اوہنا دا گان دا انداز تے عہنا دی پرکشش آواز اج وی سنا والیا دے کناں وچ رس گھولدی ہے۔ریشما اپنے گائے سدابہار گیتاں ذرئیے اجج وی زندھا ہن،اج وی پاک و ہند وچ عہنا دی موسیکی نو پیار کرن والے بیشمار لوک موجود ہن جو عہنا دے گائے گیتاں نو سن کے لطف اندوز ہوندے ہن ۔ریشما نے بھارت دے صوبے راجستھان دی دھرتی تے جنم لیا۔امیر سکھافت والے صوبے راجستھان دی مٹی وچ وَسے لوک گیت اس دِیاں رگاں وچ لہو بن ساری امر دوڑدے رہے۔جتھے ریشماں دے جدی پنڈ لوہا دے واسی ریشماں نو اپنے پنڈ دی دھی سمج کے ہمیشہ مان نال اوس دا ذکر کردے اتھے ریشماں وی اپنی جمن بھوے دا ہر تھا ذکر کرنا نہ بھلدی ۔ریشماں صرف نام تو ہی ریشماں نہیں سی بلکے اوہناںدا ہردا سچ مچ ریشم وانگ ملایم تے کومل سی۔راجستھان دے ڈھولی کبیلے نال سمبندھ رکھن والی ریشما اک بہت ہی سیدھی سادھی تے نیک دل خاتون سی ۔بیشک اپنی موسیکی کرکے ریشماں نو بیشمار کامیابی،عزت تے شہرت حاصل ہویی پر اینی کامیابی عزت تے شہرت ملن دے باوجود وی اس نو اس دا رتی وی گمنڈ نہیں سی ۔ریشما دی پہچان اوس دے موخ تے ہر ویلے رہن والی مسکراہٹ،اوس دا سادہ لباس تے سر تے ہر وقت رہندا دوپٹہ سی
گل 1960 دے آس پاس دی ہے پاکستان دے صوبے سندھ دے مشہور شہر حیدراباد تو تکریباََ 130 کلومیٹر دے فاصلے تے وسیع شہر سہوان جتھے صوفی درویش لال شہبازقلندر جی دی آخری آرامگاہ ہے ویکھے عہنا دا عرس منایا جا رہا سی ۔شھبازقلندر دے دربار وچ لکھاں دی تعداد وچ لوکاں دا اکٹھ ٹھاٹھاں مار رہا سی ۔اوہناں دی شان وچ مشہور صوفی فنکار،منڈلیاں اپنے فن دا مظہرا قوالیاں،دھمال تے صوفی گیت گا کے کر رہے سن ۔دربار وچ اک 12 سال دی بنزارن کڑی وی اپنی گان دی واری دی اڈیک وچ بیٹھی سی ۔آخر اس دی گان دی واری آیی۔-بنزارن کوڑی نے حضرت لال شہباز قلندر دی شان وچ اپنی بلند آواز وچ گونا شروع کیتا
او لال میری پت رکھیو بھلا جھولے لالن،سیون دا،زندڑی دا سخی شہباز قلندر
دما دم مست قلندر
بچی اپنی دھن وچ مست بڑی شدت نال گا رہی ہے تے لوگ اوس دی گایکی تو خوش ہو رہے ہن ۔بچی دی بلند آواز جدو ہواواں نال کھہ کے نیڑے پیندی سڑک تے گزرن والے راہیاں دے کنا تک اپڑدی ہے تاں راہیاں دے کدم آپ مہارے ہی اس بچی دی بلند آواز ول نو ہو توردے ہن۔لوکاں دی بھیڑ اس بچی دے آسے پاسے ودھن لگدی ہے ۔بچی اپنی اوچھی آواز وچ سور دیاں ایسیاں تاراں شیڑ دی ہے کے سنا والا ہر شخص اش اش کر اٹھدا ہے ۔اوسے راہیہ دی بھیڑ وچو نکل کے اک پڑیا لکھیا شخص بنزارن بچی کول اپڑدہ ہے ۔ایہ شخص ہور کوئی نی ریڈیو پاکستان دا پروڈیوسر سلیم گیلانی ہے جو بچی دی روح نو سکون دین والی آواز تے اوس دی ادایگی تو ایہناں متاثر ہویا کے اوس نے اوتھے ہی ایہ فیصلہ کیتا کے اس بچی دی روح نو سکوں دین والی،سچی سچی مٹھی آواز نو ریڈیو ذرئیے لوکا تک گھر گھر ضرور متعارف کرویو گا ۔اس نے بچی نو ریڈیو کراچی دے پتے دا کارڈ دیتا تے ایس نو ریڈیو تے گائون دی پیشکش کیتی ۔
اس واقع توں دو تین سال بعد ریشما دا ابوجان اک دن ریشماں نو لے کے ریڈیو سٹیشن جا پہنچے تے اہ دیتا ہویا کارڈ دکھا کے جنرل سلیم گیلانی نو جا ملے جنرل گیلانی حضرت سخی شاہباز قلندر دی درگاہ تے جو قول کر کے آیا سی اس نے اس نو سچ کر وکھایا۔بچی نے ریڈیو تے اپنا پہلا گیت ریکارڈ کرایا ۔ریڈیو تے گون تو بعد اس کڑی دی آواز گھر گھر گونجن لگی -اس طرح صوفی تے لوک موسیکی دی دنیا وچ ریشماں نام دا نوا ستارہ چمکیا جو اگے چل کے پاک و ہند وچ ہی نہیں سگو پوری دنیا وچ مسحور ہو گیا۔
ریشماں دی پیدائش وَنڈ تو پہلاں راجستھان دی ریاست بیکانیر وچ پنڈ لوہا تحصیل رتنگڑھ زیلا چورو وچ سن 1947 نو ہوئی۔آزادی تو بعد جدوں ریشماں اجے دو کو مہینیاں دی سی تاں ریشماں دے ماں پیو اپنے قبیلے نال بھارت چھڈ کے پاکستان وَس گئے ۔اتھے ہی ریشماں دا بچپن بیتیا ۔ریشماں دے والد حاجی محمد مشتاق تے دادا سخی محمد اوتھا تے غوریہ دی تزارت کردے سن جس کر کے اہ اک تھا توں دوسری تھاں چلدے رہندے سن اسے کر کے ریشماں دے خاندان والے اپنے آپ نوں بنزارے اخوان لگ پے سن ۔اہ جتھے جتھے مویشیاں دی منڈی لگدی اوتھے اوتھے نزدیک اپنا ڈیرا ذمہ لیندے ۔اک تھاں ٹک کے نہ بیٹھن کر کے تے بہت غریب خاندان نال وابستہ ہو کر کے ریشماں دے ماں پیو اوس نو تعلیم نہ دلوا سکے -بھانوے ریشماں اسکولی تعلیم حاصل نہ کر سکی پر موسیکی دا ہنر ریشماں دے خون وچ ہی سی دراصل ریشماں دے پرکھاں دا سمبندھ دمامی جو ڈھولی قبیلے دی سب کاسٹ ہے نال سی جو راجستھان وچ موسیکی نال وابستہ ہے -موسیکی ایہنا دیاں رگا وچ خون بن دوڑدی ہے ایسے کر کے ایہنا دے دھیاں پتا نو موسیقی دی تعلم دین دی جیادہ لوڑ نی ہندی اہ اپنے وڈیاں نو دیکھ سن کے ہی گونا سکھ جاندے ہن ۔ریشماں نے وی موسیکی اپنے وڈیاں نو دیکھ دیکھ ای سکھ لیئی سی۔
1960 دے دھاکے وچ کراچی ریڈیو تو اپنی گائیکی دے سفر دا شاندار آغاز کرن والی ریشماں نے اپنے پہلے ہٹ گیت دما دم مست قلندر تو بعد ہور وی بہت سارے پنجابی لوک گیت،صوفی گیت ریڈیو تے گائے جس کر کے موسیکی دی دنیا وچ ریشماں دی مضبوط پہچان بنن لگی ۔تھوڑے سمے وچ ہی پاکستان دیاں وڈیاں سنگیتک ہستیاں وچ ریشماں جی دا نام وی شمار ہوں لگا ۔ریڈیو تو بعدپاکستان ٹیلی ویژن تے وی ریشماں ریشماں دی بلندھ آواز گونجن لگی -1971 دے آس پاس ریشماں اپنے گھروالیا نال لاہور آ وسے تے اتھے آ ک عہنا لاہور ریڈیو تے ٹیلی ویژن تے گونا شروع کر دیتا ۔لاہور ریڈیو تے پیش کیتا ریشماں دا پہلا گیت ”ہایو ربا نیو لگدا دل میرا ”اوس زمانے وچ بیحد مقبول ہویا سی ۔ریشماں دا لاہور ریڈیو تے دوسرا سپر ہٹ گیت ”گورئیے میں جانا پردیس،میں جانا تیرے نال وے ”جو ریشماں دا مشہور پنجابی گلوکار پرویز مہندی نال اک ڈیوٹ گیت سی بیحد مقبول ہویا ۔ایہ گیت بعد وچ لاہور ٹیلی ویژن تو وی پیش کیتا گیا ۔اس گیت نال ریشماں دی آواز پاکستان وچ ہی نہیں بھارت وچ وی بیحد پسند کیتی جان لگی ۔بالی ووڈ دے دگج اداکار دلیپ کمار تے راج کپور ریشماں دی گایکی نو بیحد پسند کردے سن شومین راج کپور نے تا ریشماں دا گایا ہٹ گیت “اکھیاں نو رہن دے اکھیاں دے کول کول “اپنی فلم بوبی (1975)وچ ہوبہو اسے دھن تے بول “اکھیو کو رہنے دو اکھیو کے آس پاس “لتا منگیشکر دی آواز وچ ریکارڈ کر کے شامل کر لیا سی جو بیحد مقبول ہویا سی ۔
ریڈیو ٹیلے ویژن تے سٹیج تے گان تو بعد ریشماں نے فلماں لیئی وی گیت ریکارڈ کرواے -22ستمبر 1978وچ ریلیز ہویی پنجابی فلم لکھا لیئی اہنا اپنا پہلا فلمی گیت ریکارڈ کروایا -تنویر نقوی دے لکھے تے وزیر افضل دی موسیکی نال سجے اس گیت دے بول سن “ساڈے آسے پاسے پیندیاں پیار دیاں فوہاراں “-اس گیت تو ںعلاوہ ریشماں دا گایا فلمی گیت جو بیحد مقبول ہویا اہ سی “منگونی دعا سکھیو نہ ٹوٹ جائے یاری ” 1985 وچ ریلز ہویی پنجابی فلم وڈیرہ وچ اداکارہ انجمن تے فلمائے اس گیت دی خوبصورت موسیکی تیار کیتی سی عمر اشرف نے ۔ریشماں نے صرف 7کو فلماں لیئی ہی گیت گائے۔ریشماں دے دسن مطابق فلماں دے فلمساز ہدایتکار اہنا نو آکھدے ہوندے سن کے اہنا دی بھاری آواز فلمی اداکاراں تے جچدی نہیں ایس کر کے ریشماں نے فلم انڈسٹری تو کنارہ کر لیا۔
1980 وچ ریشماں نو پہلی وار بھارت آون دا موقع ملیا ۔ریشماں جد خواجہ معین الدین چشتی دی درگاہ تے حاضری دین گئے تاں اداکار دلیپ کمار نو پتا لگا کے ریشماں بھارت آے نے اہنا ریشماں جی نو پیار تے ادب نال ممبئی آون دا سدآ دیتا -دلیپ کمار نے ریشماں جی تے اہنا دے نال آے پروار دے جیاں دے ٹھہرن دا بندوبست ممبئی دے فائیو سٹار ہوٹل وچ کر دیتا -اگلے دن دلیپ کمار نے اپنے بنگلے تے رات نوں ریشماں دے آون دی خوشی وچ اک شاندار پارٹی دیتی جس وچ بالی ووڈ دے نامی ستاریہ نے شرکت کیتی ہندی فلم انڈسٹری دے دیگر اداکار جنہ وچ راج کپور،دھرمیندر،سنیل دت،امزد خان تے اداکارہ سائرآ بانو دی ماں نسیم بانو،نانی شمشاد بانو جو اپنے وقت دی مشہور گلوکارہ سن خاص طور تے ریشماں دی موسیقی دا لطف اٹھاون لیئی اوتھے موجود سن ۔بالی ووڈ دے بہت سارے موسیقار فلمساز،ہدیتکار، جنہ وچ شباش گئی وی سن ریشماں دے گیت سنن لیئی اوس پارٹی وچ آے سن ۔اسے محفل وچ شباش گئی نے ریشماں جی نو اپنی فلم لیئی گیت ریکارڈ کرواں دی گزارش کیتی سی پر ریشماں نے اک شرط تے اہ گیت گونا منیاں کے اہ گیت ریکارڈ کروں کسے سٹودیو نہیں جان گے ۔اخیر شباش گئی نے اہ گیت اداکار دلیپ کمار دے گھر ریکارڈ کروایا فلم ہیرو لیئی ریشماں دا گایا او گیت اس دی زندگی دا سب تو مقبول ترین گیت ہو نبڑیا ۔ایہ اہ گیت سی جس نے ریشماں نو پوری دنیا وچ مشہور کر دیتا -1983 وچ ریلیز ہویی جیکی شروف تے میناکشی شیشادی دی سپر ہٹ فلم ہیرو دا ایہ گیت”ہاے لمبئی جدائی چار دناں دا پیار او ربا “ریشماں دی موسیقی دا عروج سی -اس گیت تو بعد کج ہور گیت وی ریشماں جی ولو ہندی فلماں لیئی ریکارڈ کرواے گئے جنہ وچ 1990 وچ آیی فلم پتی پتنی اور توایف دا ایہ گیت “میرے چن پردیسی گھر لوٹ کے آنا “,1992 وچ ریلیز ہویی ہندی فلم ہیر رانجھا دے 2گیت”اکھیوں نے اکھیوں سے مل کے “تے “ہیر جو پھول یہا ںمل نہ سکے “,2004 وچ آیی فلم ووھ تیرا نام تھا دا گیت “”اشکاں دی گلی وچ “وی بیحد مقبول ھوے سن ۔
ریڈیو تے پہلی پیشکاری تو لے کے آپنی پوری حیاتی ریشماں نے بیشمار ہٹ گیت گائے تے لمبا ارسا آپنے فن دا سکا جمای رخیہ -ریشماں نے پنجابی، اردو، راجستھانی، ہندی،سندھی تے پشتو زبان تو علاوہ فارسی،تورکی،تے عربی زبان وچ وی گیت،صوفیانہ کلام گائے۔ریشماں دے گائے بیشمار ہٹ گیتاں وچو کج مقبول گیت ہن
دما دم مست قلندر،شہر بھمبھور دیو کڑیو،کیتے نین نہ جوڑی، اک تینو منگیا ای رب کولو،اکھیاں نو رہن دے،سن چرکھے دی مٹھی مٹھی کوک، ہیر،کیسریہ بالما،ساڈے ول مکھڑا موڑ،ہاے او ربا نیو لگدا دل میرا، گورئیے میں جانا پردیس،وے میں چوری چوری تیرے نال لا لییہ اکھاں،پھول بنڑو،اندیاں نصیباں نال اے گھڑیاں،گل عسق دی مالا پا کے،جدو ماہی یاد آے تے ٹھہر جا بلوچا سرے فہرست ہن
ریشماں دا ویاہ 15سال دی امر وچ اوس دے قبیلے دے ہی خان محمد نال ہویا جو اک ودھیا ہارمونیم پلیئر سی-خان محمد ریشماں دے نال محفلا،پروگراماں وچ ہارمونیم وجایا کردے سن ۔ایہنا دے گھر چار بچے دو بیٹے ساون تے لطیف تے دو بیٹیاں نے جنم لیا ۔وڈا بیٹا ساون وی ریشماں جی نال گایا کردے سن-
ریشماں نے پاکستان،بھارت وچ اپنی منفرد تے سریلی گایکی دے کئی رنگ پیش کیتے محپھلا وچ لائیو گایا اتھے نال ہی دنیا دے بہت سارے ملکاں جنہ وچ روس،یو کے،تورکی نیروبی،امریکا،یورپ،مڈل ایسٹ دے وخ وخ شہراں وچ وی اپنی لوک موسیکی تے صوفی موسیکی دی خوشبو فیلآی ۔ریشماں دنیا وچ جتھے وی گئے اہنا نو بے پناہ محبت،مان سنمان ملیا ۔پاکستان حکومت نے 1982 وچ ریشماں جی نو پرائڈ آف پرفارمنس تے 2008 وچ سب تو وڈے ایوارڈ ستارہ امتیاز نال نوازیا۔
ریشماں سال 2006 وچ بھارت پاکستان درمیان شورو ئی دلہی لاہور بس دی پہلی مسافر بنی ۔ریشماں اپنے پورے پریوار نال اس بس وچ بیٹھ کے لاہور تو امرتسر آئے اوس وقت امن بھائی چارے نو درسوندی بس دے چلن نتے ریشماں جی نے بیحد خوشی دا اظہار کیتا سی۔
سال 1980 وچ ریشماں جی نوں گلے دے کینسر ہوں دا پتا لگا۔لمبا سمع اس نامراد بیماری نال جوجھدیہ ریشماں جی دی سال 2013 وچ صحت زیادہ خراب ہو گیئی -آخر لاہور ہسپتال وچ 3نومبر 2013 نو لمبی جدائی دی بات پان والی ایہ عظیم فنکارہ کینسر جیہی نہ مراد بیماری توں ہار گئی تے اپنے لکھاں چاہون والیاں لوکاں نو چھڈ ہمیشہ لئی اس جہاں تو رکست ہو گئی۔
تپدے ریگستان نو ٹھارن والی ریشماں دی ریشم ورگی آواز جس نے پوری دنیا نو کیل لیا سی جس نے سارے کھتے وچ پیار محبت دیاں سوگاتاں دی برسات کیتی ہمیشہ لیئی خاموش ہو گئی۔