چوتھا پنجابی صوفی سیمینار

پنجابی زبان ، ادب، رہتل تے پنجابی صوفی شاعراں دے سنیہے نوں اگے ودھائون ، پنجابی سُورمیاںتے نابر پنجابناں دی حیاتی بارے جانکاری نویں نسل تک اپڑائون، پنجاب دی تاریخی حیثیت تے پنجابی زبان نال ہوئے دھرو بارے جانکاری اج دے پڑھیاراں تے پڑھیارناں تک اپڑائون لئی جتن کرن والیاں دو ادبی تنظیماں ”پنجابی زبان تحریک”تے ”پنجاب قومی ستھ” دے پربندھ ہیٹھ گورنمنٹ ایسوسی ایٹ کالج برائے خواتین( صفدر آباد) وچ 12 ستمبر سوموار والے دن سویرے دس وجے چوتھا ”پنجابی صوفی سیمینار” کروایا گیا۔
”پنجابی زبان تحریک ” تے ”پنجاب قومی ستھ” دی سانجھ نال ”پنجابی صوفی سیمینارز” دا اِک سلسلا شروع کیتا گیا اے۔ایس سلسلے راہیں دوواں تنظیماں دے آگوواں مطابق پنجاب بھر دے ہائی سکولاں، کالجاں تے یونیورسٹیاں وچ ”پنجابی صوفی سیمینار” کروائے جان گے ۔ 12 ستمبر 2022، سوموار والے دن گورنمنٹ ایسوسی ایٹ کالج برائے خواتین (صفدر آباد) وچ ہون والا ایہ چوتھا سیمینار سی۔ ایس ”پنجابی صوفی سیمینار” دی صدارت ”پنجاب قومی ستھ” دے چیئرمین جاوید پنچھی نے کیتی۔
اُچیچے پروہنیاں وچ نوجوان پنجابی شاعر زین اسد ساغر ، نوجوان شاعر تے ادبی تنظیم ” دھرتی مولوی عبدالستار فیروز وٹواں” دے چیئرمین محترم جناب افضال اسلم تے پنجابی زبان دی معروف شاعرا ، تن پنجابی شعری پراگیاں دی خالق محترما نرگس نور(لاہور) شام سن۔
سٹیج سیکرٹری دی ذمے واری صفدر آباد دے رہائشی ، تن شعری پراگیاں دے خالق ، معروف شاعر ندیم افضل ندیم نے بہت سوہنے ڈھنگ نال نبھائی۔ جدوں کہ مجمانی دی ذمے واری گورنمنٹ ایسوسی ایٹ کالج برائے خواتین (صفدر آباد ) دی وائس پرنسپل محترما فائضہ اشرف نے نبھائی تے شعبہ صحافت دی لیکچرار محترما مہوش بشیر نے ”پرگرام انچارج” دی ذمے واری نبھائی۔
اللہ تعالیٰ دے پاک کلام توں ”پنجابی صوفی سیمینار” دا مُڈھ بنھیا گیا ۔ تلاوت کلام پاک دی سعادت یارھویں جماعت وچ پڑھن والی ”اقصیٰ نواز” نے حاصل کیتی ۔ جدوں کہ بارھویں جماعت دی طالبا ”کشف احسان” نے رسول کریم ۖ دی بارگاہ اقدس وچ ہدیہ نعت پیش کیتا۔
ایس توں بعد یارھویں تے بارھویں دیاں دو دو طالبات نے گروپ پرفارمنس دے طور تے حضرت پیر نصیر الدین نصیر ہوراں دے قلم توں نکلی ہوئی نعت ”اج نیناں لائیاں کیوں جھڑیاں” پڑھ کے سیمینار دے رلتی ہر جی دیاں اکھاں سلھیاں کر دتیاں۔
پنجابی زبان دے ودھیا شاعر، تِن شعری پراگیاں دے خالق ، ادبی تنظیم ”پنجابی چونترہ” دے پردھان تے ”وارث شاہ عالمی ایوارڈ” جتن والے ندیم افضل ندیم نے بطور سٹیج سیکرٹری ”پنجابی صوفی سیمینار” کروان دی وجھا تے غرض و غایت بارے جانکاری دیندیاں آکھیا کہ :
”اساں ایہ سلسلا ”پنجابی زبان تحریک” دے قائد محترم جناب چودھری الیاس گھمن ہوراں دی اگوائی ہیٹھ شروع کیتا اے ۔
”پنجابی صوفی سیمینار” دے ایس سلسلے دا مقصد اج دی نویں نسل نوں ”ماں بولی تے خطے دی اہمیت بارے دسنا، پنجاب دی تواریخ توں جانوں کروانا،پنجابی رہتل بارے جانکاری دینا، پنجابی ورثے بارے دس پائونا، پنجابی صوفی شاعراں دی حیاتی بارے دسنا تے اوہناں دا سنیہا پنجاب دے ہر نکے وڈے بال تک اپڑائون دے نال نال ایہ دسنا وی اے کہ پنجاب دے اصل ہیرو کون نیں؟
نابر پنجابناں کون نیں؟ تے پنجابی بولی وچ پڑھائی کیوں ضروری اے؟۔”
ایس توں بعد یارھویں جماعت دی ”عروسہ جبیں” نے پنجابی صوفی شاعر حضرت شاہ حسین (مادھو لعل حسین) دی کافی ”نی سیّو اسیں نیناں دے آکھے لگے” ترنم نال پیش کر کے سماں بنھ دتا۔
ندیم افضل نے اک واری فیر ڈائس تے آ کے یارھویں جماعت وچ پڑھن والی ”نیشابوٹا” نوں بلایا جہنے اک واری فیر پنجابی صوفی شاعر حضرت شاہ حسین دی مشہور کافی ”مائے نی میں کہنوں آکھاں، درد وچھوڑے دا حال ” گا کے حیران کر دتا۔
ایس توں بعد پروگرام انچارج تے شعبہ صحافت دی لیکچرار محترما مہوش بشیر ہوراں اپنے کالج ولوں ”پنجابی زبان، ادب، رہتل ”تے صوفی شاعراں بارے جانکاری دی لوڑ دے موضوع تے اپنے وچار پیش کیتے۔
اوہناں گل بات کردیاں آکھیا کہ: ”اپنی رہتل نوں اسیں اپنے ہتھی مُکا رہے ہاں کیوں کہ جدوں کسے قوم دی زبان مُکدی اے تے نال ای اوہدی رہتل تے اوہدے رسم و رواج وی مُک جاندے نیں۔ ایدھر توجا دین دی بہت چوکھی ضرورت اے۔ میں ”پنجابی زبان تحریک” تے ”پنجاب قومی ستھ” دے ایس کم نوں نہ صرف صلاحواں گی سگوں ایہناں دے ایس جذبے نوں سلام کردی ہاں کہ اج ساڈے کالج وچ آ کے سانوں ساڈی وچھڑی ہوئی ماں نال ملوا دتا اے”۔
ایس توں بعد ندیم افضل نے اپنیاں دوغزلاں سنائیاں جہناں وچوں اک ایتھے پیش کیتی جا رہی اے۔
کر کے آئون دی ہاں نہیں آیا
ماڑا سمجھ کے تاں نہیں آیا
جیہدے پچھے پِنڈ اے چھُٹیا
اوہنوں ای میرا ناں نہیں آیا
اوہو میرے اُتے ہسیا
جہڑا میری تھاں نہیں آیا
میری بھُکھ دا چرچا ویکھو
اج بنیرے کاں نہیں آیا
میں ویلا ہاں تُوں وی سُن لے
ویلا کدے پچھاں نہیں آیا
گل دھیان تھیں کریں ندیما!
چھڈ کے پِچھے ماں نہیں آیا
اس توں بعد ندیم افضل نے نوجوان شاعر زین اسد ساغر نوں دعوت کلام دتی۔ زین اسد ساغر نے اپنا چونواں کلام سنا کے حاضرین توں داد کھٹی۔
گل سُن یارا انج نہ کر
من لے چارا انج نہ کر
تیری سونہ ہُن ہونا نہیں
ہور گزارا انج نہ کر
پپنی نازک کنج چُکے
ہنج دا بھارا انج نہ کر
پرسوں کل نہ اج آیوں
فیر اِک لارا انج نہ کر
زہر توں ودھ اسد اکھ دا
پانی کھارا انج نہ کر
زین اسد ساغر توں بعد فیروز وٹواں توں آئے ہوئے نوجوان شاعر افضال اسلم نے اپنا کلام پیش کیتا۔ جہنوں بہت چوکھا صلاحیا گیا ۔ افضال اسلم کہندا اے:
غم دی پئی اے کھپ وے ربا
اِس ہونی نوں ٹھپ وے ربا
بھُکھے بال نہیں ویکھے جاندے
دے آٹے دی لپ وے ربا
میں ورگے تے کاہدی تینوں
چڑھدی جاوے تپ وے ربا
جے سدھراں نہیں پوریاں ہونیاں
مٹی تھلے دب وے ربا
ایتھے ہر کوئی ڈنگ پیا مارے
بندا بندا سپ وے ربا
ماں توں ودھ کے پیار اے تیرا
گود چ لے کے تھپ وے ربا
رحمت کر افضال اسلم تے
دُکھاں دا سِر کپ وے ربا
ایس توں بعد ندیم افضل ہوراں مائیک سنبھالیا تے”پنجاب قومی ستھ” دی ٹیم ممبر 3پنجابی شعری پراگیاں دی خالق ، محترما ”نرگس نور” صاحبا نوں دعوت کلام دتی۔ اوہناں وی اپنا چونواں کلام پڑھیا جہدے وچ اج دی نویں نسل نوں ”ماں بولی” بولن، پڑھن تے اگے ودھائون دی پریرنا دتی گئی سی۔
نرگس نور صاحبا دی ایہ گل سراہن جوگ اے کہ ”پنجابی زبان تحریک” تے ”پنجاب قومی ستھ” ولوں کروائے جان والے ہر سیمینار وچ نرگس نور توں نویں شاعری سُنن نوں ملدی اے۔ اج کل ”نرگس نور” دی ہر نویں غزل یا نظم وچ پنجابی زبان ول پریرنا دتی گئی ہوندی اے۔ تے ایہ بہت ودھیا کم تے ودھیا سوچ اے۔ ایہدے نال نویں نسل نوں پریرنا ضرور ملے گی۔
پنجابی لکھن والے سارے سجناں متراں نوں چاہیدا اے کہ اج ویلے دی منگ مطابق اپنیاں رچناواں وچ ”پنجابی زبان، ادب، رہتل تے صوفی شاعری ول پریرنا دین۔ تاں جے ساڈی نویں نسل اپنی تاریخ ول مُڑ سکے۔
”پنجاب قومی ستھ” دے چیئر مین ، ”پنجابی صوفی سیمینار” لہر دے ان تھک کامے ، گورنمنٹ ایسوسی ایٹ کالج برائے خواتین (صفدر آباد) وچ ہون والے ”پنجابی صوفی سیمینار” دے صدر جاوید پنچھی نے صدارتی گل بات کردیاں آکھیا کہ:
29مارچ 1849نوں جدوں انگریزی سامراج نے پنجاب تے قبضا کر لیا اوس ویلے تک انگریزی سامراج ایہ گل جان چُکیا سی کہ ساڈے خلاف سب توں چوکھی مزاحمت پنجاب وچوں ہونی اے ۔ سو پنجابیاں نوں ایہناں دی ثقافت ، ایہناں دی زبان تے ایہناں دی رہتل توں دور کردیو ۔ تاں جے ایہ اپنی پچھان بھُل جاون۔ فیر کوئی وی پنجابی انگریزی سامراج خلاف آواز نہیں چُکے گا۔ پنجابی بالاں تے اوبڑ زبانا مسلط کر دیو تاں جے ایہ پڑھ لکھ نہ سکن۔ اج ویلے دی ضرورت اے کہ ساڈے بالاں نوں ساڈی ماں بولی وچ تعلیم دتی جائے ۔ کیوں جے پوری دنیا وچ وسدے ماہر تعلیم کہندے نیں کہ :
”بچا اپنی ماں بولی وچ آسانی نال سِکھدا اے تے پڑھدا اے”۔ صرف ایہ ای نہیں سگوں اللہ تعالیٰ نے اپنی پاک کتاب قرآن پاک وچ 11آیتاں ماں بولی دی اہمیت واسطے اُتار کے ایہ دسیا اے کہ ماں بولی وچ گل کرنا، پڑھنا تے پڑھانا اک لکھ چوی ہزار پیغمبراں دی سُنت اے۔
سورة ابراہیم دی چوتھی آیت وچ اللہ تعالیٰ نے ایس گل دا نکھیڑا کجھ ایس طرحاں کیتا اے کہ ہر عام و خاص بندا گل نوں سمجھ سکدا اے۔ آیت دا ترجما ویکھو تے سوچو پئی اللہ تعالیٰ نے زبان نوں تے خطے نوں کنی اہمیت دتی اے:
”اساں ہر قوم وچ رسول گھلیا اوہناں (لوکاں) دی ای بولی بولن والا تاں جے اوہناں نوں ساڈا سنیہا صاف صاف دس سکے”
یعنی اللہ تعالیٰ وی ایہو چاہندا اے کہ اوہدے بندیاں نوں اوہناں دی اپنی بولی وچ اللہ دا سنیہا اپڑایا جائے تاں جے اوہ صاف صاف سمجھ سکن۔ گل ایتھے ای نہیں مُکدی سگوں اللہ تعالیٰ آپ فرماندا اے:
”تے جے اسیں ایس (قرآن) نوں کسے ہور زبان وچ اُتاردے تے اوہ کافر ضرور کہندے ایس (قرآن) دیاں آیتاں نوں کیوں نہ(ساڈی بولی وچ) کھول دتا گیا ، کتاب عجمی بولی وچ تے نبی عربی(خطے وچ)، تسی فرما دیو! ایہ (کتاب) ایمان والیاں واسطے ہدایت تے شفا اے ، جہڑے یقین نہیں کردے اوہناں دے کناں وچ اِک روگ اے جہڑا وہناں واسطے بولا پن اے جسراں اوہناں نوں دُوروں آواز آ رہی ہووے”
اللہ تعالیٰ دے اینے سارے صاف صاف فرمان پڑھن مگروں ایہ گل نتر کے ساہمنے آئوندی اے کہ اللہ تعالیٰ نے اپنے محبوب ۖ نوں تے عربی لوکائی نوں مخاطب کرن لئی اوہناں دے خطے دی بولی نوں ذریعا تعلیم بنایا تاں جے اوہ لوک سمجھ سکن ۔
ایہدا مطلب ایہ ہویا کہ جس دھرتی دا، جس خطے دا کوئی وسنیک ہووے اوہنوں اوسے دھرتی دی یا اوس خطے وچ بولی جان والی بولی وچ گل سمجھائی جاوے تے اوہنوں بہت چھیتی سمجھ لگ جاندی اے کہ میرا مخاطب مینوں کہنا کیہ چاہ رہیا اے۔
اللہ تعالیٰ نے عرباں نوں اپنی گل سمجھائون لئی صرف عربی بولی ہی نہیں ورتی سگوں اوہناں دے اوس خطے وچ جہڑیاں رسماں چلدیاں سن اوہناں نوں بطور مثال ورتیا اے ۔ مثال طور تے سفر معراج وچ اللہ تعالیٰ نے اپنے حبیب احمد مجتبیٰ خیرالوریٰ محمد مصطفی ۖ نوں اپنے قُرب دی نعمت نال نوازیا۔
جدوں رسول کریم ۖ ہوراں معراج توں واپس آ کے ایہ گل مکے دی لوکائی نوں دسی۔پہلوں تے اوہناں نے منن توں انکار کر دتا تے فیر ایہ سوال کیتا جے ایہ گل سچ اے پئی تساں اپنے رب نوں ویکھیا اے تے ایہدی کوئی دلیل دیو ”
اللہ تعالیٰ نے اوہناں کافراں ولوں کیتے گئے سوال دے جواب وچ آیت اتاری۔ جہدے وچ اللہ تعالیٰ نے لفظ ”قَابَ قَوْسَیْنِ” استعمال کر کے دسیا اے کہ: ”اللہ تے اوہدے محبوب(ۖ) وچکار دو کماناں یا اس توں وی گھٹ وِتھ سی”(سورة النجم آیت ٩)
”اَلْقَابَ” دے معنے کمان دے درمیانی حصے (مقبض) توں کمان دے سرے تک دا فاصلا اے ۔”قوس”دا مطلب اے ”کمان” تے ”قوسین ”توں مراد(٢)دو کماناں نیں۔
”عرباں دا اِک طریقا سی جدوں دو قبیلے اِک دوجے نال ملدے تے معاہدہ کر کے اِک جان دو جسم ہونا چاہندے تے دوویں فریق اپنیاں کماناں نوں اک دوجے نال بدلدے تے فِر اوہناں نوں ملا کے دوواں وچوں اِک تیر کڈھدے تے ایہ تصور کیتا جاندا پئی اِک ولوں سٹیا گیا تیر دوجے دا اے تے دوجے ولوں سُٹیا گیا تیر پہلے دا اے یعنی اوہ دوویں قبیلے ایس گل دا اعلان کر دے کہ ”اج توں سانوں دوواں نوں اِک سمجھیا جائے” (فلسفہ معراج النبی ، از ڈاکٹرطاہرالقادری، صفحہ٧٣١)
اللہ تعالیٰ نے ”قاب قوسین” دا لفظ ورت کے عرباں نوں اوہناں دی اپنی مثال دے کے دسیا اے کہ ”معراج دی رات میرے محبوب(ۖ) دی ذاتِ اقدس میرے اینا نیڑے ہوئی جنیاں تہاڈیاں دو کماناں الحاق ویلے ہوندیاں نیں ۔
گل ایتھے ای نہیں مُکدی سگوں سورة القدر وچ اک تھاں اللہ تعالیٰ فرماندا اے :”ایہ رات ہزار مہینیاں توں بہتر اے”
ایہ ٤٨سال ٦ مہینے تے ٦ دن بن دے نیں ۔ تے فیر اللہ تعالیٰ نے انج کیوں نہ فرما دتا پئی : ”ایہ رات ٤٨ سال ٦ مہینے تے ٦ دن دی عبادت توں ودھ اے” ۔ایہ وی عرباں دی اِک مثال ورتی گئی اے ۔ اوس ویلے عرباں کول ہزار توں ودھ گنتی نہیں سی ۔ اوہ یارھاںسو نہیں سن گن دے سگوں یارھاں سو آکھن دی تھاں اک ہزار اِک سو ، اک ہزار دو سو، اِک ہزار پنج سو، فیر اِک ہزار ٠٠٩،تے فیر انج ای اوہ اک لکھ نوں سو ہزار کہندے سن ۔ تے اللہ تعالیٰ نے اوہناں نوں اپنی گل سمجھائون لئی ہزار والی مثال ورتی اے۔یعنی اوس خطے نوں اہمیت دتی گئی اے جتھے اللہ تعالیٰ دے پیارے حبیب احمد مجتبیٰ ، محمد مصطفی ۖ دی آمد ہوئی تے جتھے اوہ اپنی دنیاوی حیاتی بتیت کر رہے سن۔ اک گل ہور ایہ کہ رسول کریم ۖ جہناں لوکاں نوں خطاب کر رہے سن اوہناں دیاں مثالاں دے کے اوہناں نوں گل سمجھائی جا رہی سی۔ تاں جے اوہناں لئی سمجھنا آسان ہو جائے۔
آخر تے جاوید پنچھی نے دسیا کہ ”پنجابی زبان تحریک” دے قائد محترم جناب چودھری الیاس گھمن جی نے پنجابی کڑیاں تے مُنڈیاں دی سہولت واسطے فزکس، کیمسٹری، بیالوجی تے ریاضی ورگیاں ساریاں کتاباں پنجابی وچ چھاپ دتیاں نیں تاں جے پنجاب دی نویں نسل آسانی نال پڑھ سکے تے سمجھ سکے۔
ایس توں بعد کالج دی وائس پرنسپل فائزہ اشرف نے سارے پروہنیاں دا شکریا ادا کرن دے نال نال چاہ تے سموسیاں نال پروہنیاں دی سیوا داری وی کیتی۔