گورنمنٹ بس سروس دے زوال دی کہانی

جی ٹی ایس (گورنمنٹ ٹرانسپورٹ سروس) بھٹو حکومت نے 1970 دی دہائی وچ متعارف کرائی سی۔ جی ٹی ایس دا نظم وضبط تے ویلے دی پابندی ویکھ کے بس سٹاپاں اتے کھڑے لوک اپنی گھڑیاں درست کر لیا کردے سن۔ ترقی یافتہ ملکاں وچ اج وی ایس طرح دی ٹرانسپورٹ کامیابی نال چل رہی اے۔ گورنمنٹ ٹرانسپورٹ سروس یا جی ٹی ایس دی بساں تے ڈبل ڈیکر عوام وچ ایس قدر مقبول سن کہ لوک سفر لئی ایہناں بساں نوں ترجیح دتا کردے سن۔ اج اگرچہ ایہناں بساں دا نام و نشان ختم ہو گیا اے لیکن اوہناں دے اڈیاں دی وجہ نال اج وی لوک ایہناں سٹاپاں نوں جی ٹی ایس دے نام توں پکاردے نیں۔ کیہ کمال دی سروس سی۔ سارے اڈیاں اتے مسافراں دے بیٹھن لئی باقاعدہ آرام لئی پلیٹ فارم بنے ہوئے سن۔ کھلی تے آرام دہ بساں۔ جی ٹی ایس دی سب توں پہلی سروس لہور توں پشور تک چلائی گئی۔خان قیوم خان جدوں سرحد (موجودہ کے پی کے) دے وزیراعلیٰ سن تے اوہناں نے جتھے ہور ترقیاتی کم کیتے اوتھے صوبے وچ جی ٹی ایس دی سروس وی شروع کیتی۔ جی ٹی ایس دی وجہ نال دوردراز تک دے پنڈ وی شہراں نال رل گئے۔جی ٹی ایس دے روٹ جہناں مقاماں تک جاندے سن اوتھے بعض مقامات تک نجی ٹرانسپورٹ کمپنیاں نے اوس ویلے تک اپنی سروس شروع نہیں کیتی سی۔ ایس طرح جی ٹی ایس دی سروس پشور توں کابل لئی وی چلیا کردی سی۔ افغان بس سروس راولپنڈی توں کابل لئی چلیا کردی سی۔ پشور توں افغان بس سروس دا کرایہ ساڈے 32 روپے ہویا کردا سی جد کہ جی ٹی ایس دا کرایہ 38 روپے سی مگر اکثریت جی ٹی ایس دی بساں اتے سفر کرن نوں ترجیح دتا کردی سی۔ پشور وچ جی ٹی ایس دا اڈا بین الاقوامی نوعیت دا سی۔ ایبٹ آباد دا جی ٹی ایس اڈا ایسے مقام اتے سی جتھے مسافراں دی رسائی بہت آسان سی۔ ایبٹ آباد توں وی مختلف شہراں لئی بساں چلیا کردیاں سن۔ ایس پورے صوبے نوں جے ویکھیا جاوے تے ہر پاسے مسافراں نوں جیویں سہولتاں دستیاب سن اوہ سہولتاں اج دے ترقی یافتہ دور وچ وی میسر نہیں۔لیکن ایہدے نال ای پنجاب دے سارے شہراں ول جی ٹی ایس دی بساں ہر ویلے چالو رہندیاں سن۔ پنجاب دا کوئی ضلع تے تحصیل ایسی نہیں سی جتھے جی ٹی ایس دا روٹ نہیں سی۔ لہور وچ جی ٹی ایس دا سب توں وڈا سٹینڈ ریلوے سٹیشن دے سامنے قائم سی جہدے اتے ہر ویلے ہجوم تے گہما گہمی رہندی سی۔ ایتھوں پنجاب دے سارے شہراں نوں بساں چلیا کردیاں سن۔ پشور وچ ایہدے ہشت نگری تے صدر وچ وڈے وڈے اڈے اپنے اندر اک دنیا سموئے ہوئے سن۔ ایہدی خوبصورت’ آرام دہ تے تیز رفتار بساں وچ لوک شوق نال سفر کیتا کردے سن۔ ایہہ ہر شخص دی مرغوب سواری سی تے بالخصوص طلبا ایہدے وچ بہت شوق نال سفر کیتا کردے سن کیوں جے ایہدے وچ طلبا نوں بلاچوں چراں 50فیصد رعایت ملدی سی۔ ہر قابل ذکر شہر تے قصبے وچ ایہدے اڈے سن۔ ایس عوام دوست’ آرام دہ سروس نوں بلاوجہ بند کردتا گیا۔ بہانہ ایہہ بنایا گیا کہ ایس توں آمدنی نہیں ہو رہی سی۔ بدقسمتی نال غریب تے متوسط طبقے نوں اکثر و بیشتر ہر سہولت توں محروم کیتا جاندا رہیا اے ورنہ امیراں دے زیر استعمال پاکستان انٹرنیشنل ائیر لائنز (پی آئی اے) مسلسل خسارے وچ ہون دے باوجود اڑان بھر ای رہی اے۔
گورنمنٹ ٹرانسپورٹ سروس یا جی ٹی ایس دی عمدہ سروس پاروں لوک بس سٹاپاں اتے کھڑے ہو کے ایہناں بساں دی پابندی وقت نوں ویکھدے ہوئے اپنی گھڑیاں درست کیتا کردے سن تے عمدہ سروس دی مثال دتا کردے سن۔ اک اہم گل ایہہ سی کہ جی ٹی ایس دے ڈرائیوراں تے کنڈکٹراں دا مسافراں دے نال رویہ شائستہ’ اخلاق نال بھرواں تے مثالی سی۔ ڈرائیور تے کنڈکٹر ملیشیا دی یونیفارم وچ ملبوس سراں اتے ہیٹ پائے چاق و چوبند اپنی ڈیوٹیاں خندہ پیشانی نال انجام دیندے ہوئے نظر آندے سن۔ ایہدے علاوہ اوہناں دی تربیت لئی وی باقاعدہ کورسز کروائے جاندے سن۔ ایہناں کورساں وچ سول ڈیفنس تے فرسٹ ایڈ جئے اہم کورسز وی شامل سن۔ دوران سفر اک کنڈکٹر مسافراں دا اندراج باقاعدہ اپنے رجسٹر وچ کر کے مسافراں نوں ٹکٹ جاری کیتا کردا سی تے ایہناں ڈرائیوراں تے کنڈکٹراں دی باقاعدہ جانچ پڑتال لئی ٹکٹ ایگزامنر تے مجسٹریٹ تعینات کیتے گئے سن جو دوران سفر کسے وی جگہ اتے گڈی رکوا کے گڈی وچ مسافراں دے ٹکٹ چیک کیتا کردے سن جہدی وجہ نال غفلت دے مرتکب کنڈکٹراں دی جواب طلبی ہوندی یا اوہناں نوں شوکاز نوٹس جاری کیتا جاندا۔ ایسے طرح وڈے وڈے اڈیاں اتے جی ٹی ایس دی اپنی ورکشاپاں سن ایتھے اپنے فن دے ماہر مکینک ہر ویلے موجود ہوندے سن تے گڈی دے آندے ای اوہ گڈی دی مرمت تے اوہدی درستی ول متوجہ ہو جاندے سن۔ اک ہور اہم گل ایہہ وی اے کہ کجھ لوک اپنے خط وغیرہ وی اوہناں دے حوالے کر دیندے سن کہ ایہہ فلاں سٹاپ اتے فلاں شخص نوں دے دینا تے جی ٹی ایس دا عملہ ایہہ خدمات بلا معاوضہ سرانجام دے کے خوشی تے مسرت محسوس کردا سی۔ ایسے طرح بہت سارے ایسے افراد جہڑے شریعت دی مکمل پاسداری کردے سن اوہ وی ایہناں گڈیاں وچ بیٹھنا بوہتا پسند کردے سن کیوں جے ایہناں بساں وچ ٹیپ ریکارڈر نال اچی اواز وچ گانے نہیں چلائے جاندے سن تے انج سفر سکون نال گزر جاندا سی۔ ایسے طرح دی ٹرانسپورٹ اج وی ترقی یافتہ ملکاں وچ کامیابی نال چل رہی اے۔ نجی ٹرانسپورٹ کمپنیاں دے مالکان تے ڈرائیور اپنی حریف بس سروس نوں نیچا وکھان دی کوشش کردے رہندے نیں۔ عوام نوں وی حکومت داکوئی ایسا منصوبہ پسند نہیں جہڑا اوہناں دے مفاد وچ ہووے جہدی وجہ ایہہ ٹرانسپورٹر وی نیں جہناں نے جی ٹی ایس نوں نکام بنان لئی ہر حربہ استعمال کیتا تے فیر انج ہویا کہ ایہہ بساں آثار قدیمہ دے نوادرات توں وی غائب ہو گئیاں۔ پیپلز پارٹی دے دور وچ جدوں آفتاب احمد خان شیر پائو صوبہ سرحد دے وزیراعلیٰ بنے تے اوہناں نے اپنے صوبے وچ جی ٹی ایس نوں ختم کر دتا۔ ایسے طرح فیر پنجاب وچ ایہو کیتا گیا۔ آمدنی دے لحاظ نال منافع تے بہت سی لیکن بدانتظامی دی وجہ نال خسارہ ودھدا گیا۔ ایہناں بساں دی نیلامی کیویں ہوئی؟ ایہناں بساں نوں کیویں فروخت کیتا گیا تے خریدیا گیا؟ایہہ وی اک وکھری کہانی اے۔
ایہناں سطور وچ میں ایہہ ضرور آکھنا چاہواں گا کہ جی ٹی ایس نوں دوبارہ شروع کیتا جانا چاہیدا اے جہدے توں نہ صرف عوام نوں بہترین سفری سہولتاں حاصل ہون گئیاں بلکہ روزگار دے موقعے وی پیدا ہون گے۔ جی ٹی ایس دے نہ ہون توں نجی کمپنیاں کرایاں وچ جو من مانے وادھے کردی رہندیاں نیں اوہ وی انج کرن توں باز آ جان گئیاں۔
پنجاب اربن ٹرانسپورٹ کارپوریشن (پنجاب روڈ ٹرانسپورٹ کارپوریشن) دا قیام فروری 1977 وچ وفاقی حکومت دے تحت وجود وچ آیا سی تاں جے بساں دا انتظام و انصرام آسان طریقے نال کیتا جا سکے۔ ابتدا وچ ایس ادارے نے اپنی سروس راولپنڈی’ اسلام آباد تے لہور دے شہراں تک محدود رکھی۔ ایہہ کارپوریشن اک پرائیویٹ لمیٹڈ کمپنی دے تحت عمل وچ آئی۔ مگروں ایہدی سروس پنجاب دے سارے وڈے شہراں وچ چلائی گئی۔
1985وچ گورنمنٹ آف پنجاب نے اک نوٹیفکیشن دے تحت پنجاب روڈ ٹرانسپورٹ کارپوریشن بورڈ تے اوہدے سارے اثاثے ختم کر دتے تے ایہدے ملازماں نوں پنجاب اربن ٹرانسپورٹ کارپوریشن دا اک نواں نام دے کے ایہدے وچ ضم کردتا گیا۔
1997 وچ حکومت پنجاب نے ایہہ فیصلہ کیتا کہ پنجاب روڈ ٹرانسپورٹ کارپوریشن نوں بھاری خسارے دے کارن ختم کردتا جاوے۔ حکومت نے ملازماں نوں گولڈن شیک ہینڈ سکیم پیکیج دے تحت ایہناں نوں پنشن دے کے ویلے توں پہلاں ریٹائر کردتا۔ گورنمنٹ ٹرانسپورٹ سروس یا پنجاب روڈ ٹرانسپورٹ کارپوریشن دی پشور تے پنجاب دے سارے اضلاع’ تحصیلاں تے قصبیاں وچ اڈیاں دی شکل وچ پڑی کھرباں روپے دی اراضی بھکے تے نادیدے سیاستداناں تے طاقت ور شخصیات نے اونے پونے داماں وچ خرید لئی۔ پنجاب دے وڈے شہراں لہور’ فیصل آباد’ گوجرانوالہ’ رحیم یار خان’ شیخوپورہ’ گجرات’ جہلم’ جھنگ’ لیہ’ وزیرآباد’ بھکر’ سیالکوٹ’ ملتان’ساہیوال’ اوکاڑہ’ بہاولپور’بہاولنگر’سرگودھا’ میانوالی’ جوہرآباد’ خوشاب’ چنیوٹ تے بے شمار دوجے قصبیاں وچ اوہناں دے کروڑاں دے حساب نال اڈیاں نوں ہڑپ کر لیتا گیا۔ہن ایہناں اڈیاں دا کدھرے وی نام ونشان باقی نہیں رہیا۔ اج بہت سارے ملازمین گورنمنٹ ٹرانسپورٹ سروس دی محکمانہ سہولت توں پنشن لے رہے نیں تے اوہ گولڈن ہینڈ شیک لے کے اپنی زندگی گزار رہے نیں۔
میرا گزر جدوں کدی ریلوے سٹیشن دے سامنے توں ہوندا اے یا فیصل آباد دے جی ٹی ایس انٹرسٹی دے ڈپو دے کولوں لنگھاں تے جی ٹی ایس دے پنجاب بھر دے پررونق تے پرہجوم اڈیاں دا تصور میرے ذہن وچ ابھر آندا اے تے اداس ہو جانا واں تے میرا دل خون دے اتھرو رونا شروع کر دیندا اے۔ ”جانے کہاں گئے وہ دن؟”
پچھلے دور وچ مختلف حکومتاں نے لہور یا صوبے دے وڈے شہراں وچ جدید ٹرانسپورٹ چلان دے تجربے تے بہت کیتے جہناں وچ میٹرو بس سروس نمایاں اے مگر شہراں وچ ایس ویلے کوئی بس سروس نہیں چل رہی۔ ریلوے دا سفر جہڑا کدی سحرزدہ کر دا سی۔ ایہنوں نکام بنان دی کوشش وی جاری اے تاں جے ٹرانسپورٹراں دا کاروبار چمکدا رہوے تے شہریاں نوں کدی بہترین تے گھٹ مل تے سفری سہولتاں دستیاب نہیںہو پان۔