خواب سارے،عذاب سارے

قاسم علی شاہ

اوہ میرا شاگرد ہون دے نال نال اک چنگا دوست وی اے جہڑا زندگی دے ہر اہم مسئلے وچ میرے نال مشورہ کردا اے۔ اج اوہ میرے دفتر وچ میرے سامنے بیٹھیا ہویا سی۔ میں اوہدے لئی جوس منگوایا تے اوہدے کولوں حال احوال پچھن لگیا۔ اوہنے بظاہر سب ٹھیک اے آکھ دتا لیکن جدوں میں اوہدے چہرے نوں غور نال ویکھیا تے مینوں اوہ کافی پریشان محسوس ہویا۔ میں اوہنوں ریلیکس ہون دِتا تے اک واری فیر اوہدے کولوں پریشانی دی وجہ پچھی۔ اوہنے جدوں وجہ دَسی تے تعجب دے نال نال مینوں افسوس وی ہویا۔ دراصل اوہ ایس سفنے دی وجہ نال پریشان سی جہڑا وہنے تن دن پہلاں ویکھیا سی۔ ایہہ سفنا اوہدے اعصاب اتے ایس قدر بری طرح سوار ہو گیا سی کہ اوہ نارمل زندگی توں دور ہو گیا سی۔ کھان پین’ فیملی نوں وقت دینا’ عبادتاں حتیٰ کہ ا وہدی نیندر وی ڈسٹرب ہو گئی سی۔ میں اوہدے سارے حالات سنے تے فیر اوہنوں دسیا کہ سفنے دے نال ہر انسان دا واسطہ پیندا اے لیکن اوہدے پچھے پے جانا تے اوہنوں اپنے اعصاب اتے ایس قدر حاوی کر لینا کہ انسان باقی سارے کم چھڈ کے اوسے غم وچ خود نوں گھلاندا رہوے’ ایہہ عقل مندی نہیں۔میں غلطی دی نشاندہی دے نال نال اوہنوں مسئلے دا حل وی دسیا تے ادھے گھنٹے دی گل بات مگروں جدوں اوہ میرے دفتر توں نکل رہیا سی تے اوہدے چہرے اتے پریشانی دے سارے آثار غائب ہو چکے سن۔
سفنیاں دا آنا معمول دی گل اے۔ ہر انسان سفنا ویکھدا اے۔ ایہہ سفنے کدی چنگے ہوندے نیں’ کدی بھیڑے۔ کدی مضحکہ خیز تے کدی بڑے ای ڈرائونے سفنے دراصل انسان دے اوہناں معمولات دا عکس ہوندے نیںجہڑے اوہ روزمرہ زندگی وچ سرانجام دیندا اے۔ انسان دے خیالات’ تصورات’ خواہشات’ خدشات’ شدید محبت تے نفرت تے جسمانی بیماریاں وی اوہدے سفنیاں دی وجہ بندیاں نیں۔ اسیں ایس گل توں انکار نہیںکر سکدے کہ سفنے دے معانی تے اسباب نہیں ہوندے لیکن ایہہ وی اک حقیقت اے کہ صرف سفنیاں دے پچھے پے جانا وی صحت مند ذہن دی علامت نہیں۔ بعض اوقات تے انسان ایس حد تک اپنے سفنیاں دا اسیر ہو جاندا اے کہ فیر اوہ توہمات وچ پے جاندا اے۔ اوہ مختلف قسم دی جنتریاں پڑھنا شروع کر دیندا اے تے اپنے ایمان تے یقین نوں کمزور کر دیندا اے۔
تہانوں ایہہ جان کے حیرت ہووے گی کہ انسان نوں آن والے زیادہ تر سفنے منفی ہوندے نیں۔ تحقیق کرن تے پتہ چلیا کہ ا نسان ہزاراں سال پہلاں جانوراں تے درندیاں دے نال رہندا سی۔ درندیاں دے حملہ کرن دا خوف ہر ویلے اوہدے دل وچ ہوندا۔ ایہو خوف اوہدی فطرت وچ شامل ہو گیا تے فیر نسل در نسل خوف دا ایہہ عنصر ہر انسان وچ منتقل ہوندا رہیا۔ ایس جبلت دا حامی ہون دی وجہ نال انسان نوں اکثر ڈرائونے سفنے آندے نیں۔مرداں دی نسبت زنانیاں وچ ایہہ رجحان بوہتا پایا جاندا اے کہ اوہ سفنیاں نوں بہت زیادہ اہمیت دین لگدیاں نیں۔ میرے نال اکثر ایہہ ہویا اے کہ زنانیاں ولوں مینوں آکھیا گیا کہ تسیں صدقہ دیو کیوں جے اسیں تہاڈے بارے چنگا سفنا نہیں ویکھیا۔ میرا اوہناں کولوں سوال ہوندا اے کہ تسیں کدی میرے متعلق چنگا سفنا وی ویکھیا اے تے جواب وچ خموشی ہوندی اے۔ دراصل کجھ زنانیاں وچ وسوسہ پان دی بیماری ہوندی اے۔ وسوسہ ایسی خطرناک چیز اے جہڑی انسان دی امید نوں ختم کر دیندی اے۔ ایہہ اوہ زہر اے جہڑا انسان دا رستہ کھوٹا کر دیندا اے تے اوہنوں منزل توں دور لے جاندا اے۔ وسوسہ انسان نوں تذبذب وچ پا دیند اے تے اوہدے یقین نوں کمزور کر دیندا اے۔ ایسے وجہ نال سورالناس وچ اوہناں شیطاناں تے انساناں کولوں پناہ منگی گئی اے جہڑے انسان دے دل وچ وسوسہ پاندے نیں۔
بھیڑے سفنیاں دی اک وجہ علم طب دے ماہرین ہاضمے دی خرابی دسدے نیں۔ جہڑے انسان دا معدہ خراب ہووے گا اوہدے اثرات اوہدے ذہن اتے ہون گے تے ایسے وجہ نال اوہنوں اکثر بھیڑے سفنے آن گے۔ یعنی اسیں ایہہ کہہ سکنے آں کہ انسان دے عضویات تے نفسیات دا آپس وچ گہرا تعلق اے۔ اوہناں وچوں جے کوئی اک وی درست نہ ہووے تے دوجے اتے اثر پوے گا۔
منے پرمنے ماہر نفسیات سگمنڈ فراڈ کہندا اے کہ انسان دے سفنے دراصل دو بنیاداں اتے ہوندے نیں۔ (1) تشنہ خواہشاں (2) خوف تے خدشے۔ اپنی حیاتی وچ انسان جہڑی ادھوری خواہشاں دا اسیر ہوندا اے عام طور تے اوہ اوہنوں سفنیاں دی صورت وچ نظر آندے نیں یا فیر ایہہ اوہ خدشے ہوندے نیں جہڑے اوہنے اپنے مستقبل وچ پالے ہوندے نیں تے دن رات اوہناں بارے سوچدا اے۔
ماہرین نفسیات ڈرائونے سفنیاں بارے اک دلچسپ وجہ ایہہ وی بیان کردے نیں کہ انسان نوں اللہ نے برداشت کرن دی اک محدود صلاحیت دتی ہوئی اے۔ ہن جیویں پریشر ککر وچ جدوں پریشر حد توں ودھ جاوے تے اوہ پھٹ جاندا اے ایویں جہڑے انسان دے دل وچ دشمنی’ بغض ‘ حسد تے خدشے پل رہے ہوندے نیں تے سفنے دے دوران اوہناں دا ضبط ٹٹ جاندا اے۔ ایسے سفنے دے عالم وچ اوہ اوہناں لوکاں دے گلے وڈدا اے’ ماردا اے تے قتل کردا اے جہناں کولوں اوہ نفرت کردا اے۔
منفی سفنیاں دے نال نال کجھ سفنے چنگے وی ہوندے نیں۔ ایسا سفنا جہدی وجہ نال تہاڈا دل خوش ہو جاوے اوہدی تعبیر ضرور جاننی چاہیدی اے لیکن ایہہ خیال رہوے کہ تعبیر دسن والا شخص نیک صالح ہووے تے علم نفسیات تے تعبیر اتے عبور رکھدا ہووے۔
ماہرین نفسیات نے سفنیاں دے کجھ معانی تے اسباب دسے نیں جہڑے کہ تھلے دتے نیں:
(1)انسان دی سوچ تے تخیل
انسان جو کجھ دن وچ سوچدا اے اوسے سوچ دا تسلسل اوہنوں رات نوں سفنیاں وچ وکھائی دیند اے۔ جہڑے لوک تخلیقی صلاحیت رکھن والے تے تخیل دی دنیا وچ رہندے نیں ایسے لوک بوہتا تخیلاتی سفنیاں دا تجربہ کردے نیں۔ سفنیاں وچ اوہ خود نوں تلاش کردے رہندے نیں۔
(2)کم دا تنائو
اوہ سارے لوک جہناں اتے کم کرن دابوجھ ہوندا اے تے کم دی وجہ نال تنائو وچ ہوندے نیں تے ایسے افراد نوں اکثر پریشان کن تے تھکا دین والے سفنے آندے نیں۔
(3)دل داعارضہ
جہڑا انسان دل دے عارضے یا فیر سینے دے درد وچ مبتلا ہووے تے چونکہ ایسی صورت وچ دماغ وچ آکسیجن دی مقدار گھٹ ہو جاندی اے ایس لئی ایسے شخص نوں ڈرائونے سفنے بوہتے آندے نیں۔ تحقیقی دسدی اے کہ دل دے عارضے وچ مبتلا افراد نوں تن گنا جد کہ سینے دے درد وچ مبتلا افراد وچ ڈرائونے سفنیاں دی شرح ست گنا ودھ جاندی اے۔
(4) سفنے نوں پہچاننا
کیہ تہانوں سون ویلے سفنے بارے اہم نکتے پتہ ہوندے نیں یعنی سفنے دے جزئیات تے رات دے کسے پہر تسیں سفنا ویکھیا؟ جے انج اے تے تہاڈے اندر مسائل حل کرن دی صلاحیت دوجے انساناں توں 25فیصد بوہتی اے۔ تسیں مثبت سوچ تے بصیرت دے حامل او تے ایہہ بصیرت تہانوں زندگی دے مسائل حل کرن تے بہتر فیصلے کرن وچ مدد دیندی اے۔
(5)مذہبی تے سیاسی نظریات
تہاڈا مذہبی تے سیاسی جھکائو جہڑے پاسے بوہتا ہوندا اے اوسے مطابق تہانوں سفنے وی بوہتے آندے نیں۔ تحقیق دسدی اے کہ قدامت پسندانہ خیالات رکھن والے لوک ایسے ای سفنے ویکھدے نیں۔ البتہ جہڑے لوک آزاد خیال ہوندے نیں اوہناں دے سفنے کجھ عجیب وغریب ہو سکدے نیں۔
(6)نیند ردی کمی
کیہ تہانوں اکثر ڈبن یا دم گھٹن بارے ڈرائونے سفنے آندے نیں؟ جے انج اے تے تہاڈا جسم تہانوں ایہہ دسن دی کوشش کر رہیا اے کہ تہاڈی نیندر پوری نہیں اے۔ تحقیق دسدی اے کہ 91فیصد لوکاں نوں نیندر دی کمی دا سامنا کرنا پیندا اے۔ البتہ ایس عارضے دا علاج وی موجود اے جہدے پاروں ڈرائونے سفنیاں نوں گھٹ کیتا جا سکدا اے۔
(7)جذباتی دشواری
سفنے تہاڈے ذہن دے تجربیاں نوں سمجھن دی کوشش کردا اے۔ جے اک سفنا بار بار آ رہیا اے تے کجھ زمانہ گزر جان دے باوجود وی اوہ تبدیل نہیں ہو رہیا تے ایہدا مطلب ایہہ اے کہ تسیں جذباتی طور تے کسی دشواری دا شکار او۔ ایسی صورت وچ اپنی ایس جذباتی دشواری نوں سمجھو تے اوہنوں حل کرن دی کوشش کرو۔
(8)دوائیاں دا استعمال
بہت ساری دوائیاں جیویں کہ اینٹی ڈپریسنٹس’ اینٹی بائیوٹکس تے اینٹی ہسٹامائنز بھیرے سفنیاں دی وجہ بن سکدیاں نیں۔ ہائی بلڈ پریشر دے علاج لئی استعمال ہون والی دوائیاں وی تہاڈے سفنیاں اتے اثر پاندیاں نیں۔
(9)جذباتی وابستگی
سفنے’ تہاڈی زندگی وچ موجود جذباتی بندھناں دا عکاس ہوندے نیں۔ تحقیق دسدی اے کہ جہناں لوکاں دے نال تہاڈا جذباتی تعلق مضبوط ہوندا اے تہاڈے سفنیاں وچ وی اکثر اوہ لوک وکھائی دیندے نیں۔
(10)دماغی یا اعصابی بیماری دا خطرہ
آر ای ایم (سفنے ویکھن والی) نیندر دی خرابی دی وجہ نال جدوں ساڈے سفنے پورے نہیں ہوندے تے ایس وجہ نال دماغ وچ اک نقص پیدا ہو جاندا اے جہدی وجہ نال انسان فیر سفنے وچ اپنے آپ نوں یا کسی چیز نوں ماردا رہندا اے تے پرتشدد سفنے ویکھدا اے۔
(11)سردرد
سردرد دی بیماری انسان اتے رات نوں حملہ آور ہوندی اے۔ ایس کیفیت وچ انسان اکثر ناخوشگوار سفنے ویکھدا اے جہڑے غصے تے جارحیت نال بھرے ہوندے نیں۔
(12)ماہواری
سفنے’ ہارمونز توں متاثر ہوندے نیں۔ زنانیاں اپنی ماہواری توں پہلاں ہارمونل بہائو وچ ہوندیاں نیں۔ ماہواری آن مگروں چونکہ REMنیندر اک ہفتہ لئی گھٹ ہو جاندی اے ایس وجہ نال اوہناں نوں بھیڑے سفنے آ سکدے نیں۔
واضح رہوے کہ اتے دتی ساری قسماں حتمی نہیں نیں بلکہ ایہہ اک اندازہ اے۔
اج دی تحریر توں یقینا تسیں ایہہ گل جان گئے ہوو گے کہ سفنے انسان دی زندگی دا اک لازم حصہ اے جہدے توں انکار نہیں کیتا جا سکدا۔ جے اسیں کوئی بھیرا سفنا ویکھنے آں تے ایہدی وجہ انسان دے خیالات تے تصورات تے جسمانی عوارض ہو سکدے نیں جہناں نوں جے درست کر لیتا جاوے تے انسان بھیرے سفنیاں توں چھٹکارا پا سکدا اے۔