الیاس گھمن ہوراں دی اَگوائی وچ پنجواں پنجابی صوفی سیمینار

پنجابی زبان ، ادب، رہتل تے پنجابی صوفی شاعراں دے سنیہے نوں اگے ودھائون ،اجوکی نویں نسل تک پنجابی سُورمیاںتے نابر پنجابناں دی حیاتی بارے جانکاری اپڑائون، پنجاب دی تاریخی حیثیت تے پنجابی زبان نال ہوئے دھرو بارے جانکاری اج دے پڑھیاراں تے پڑھیارناں تک اپڑائون لئی جتن کرن والیاں دو ادبی تنظیماں ”پنجابی زبان تحریک”تے ”پنجاب قومی ستھ” دے پربندھ ہیٹھ گورنمنٹ ایسوسی ایٹ کالج برائے خواتین(فاروق آباد) وچ 16 ستمبرجمعة المبارک والے دن سویرے دس وجے پنجواں ”پنجابی صوفی سیمینار” کروایا گیا۔
”پنجابی زبان تحریک ” تے ”پنجاب قومی ستھ” دی سانجھ نال ”پنجابی صوفی سیمینارز” دا اِک سلسلا شروع کیتا گیا اے۔ایس سلسلے راہیں دوواں تنظیماں دے آگوواں مطابق پنجاب بھر دے ہائی سکولاں، کالجاں تے یونیورسٹیاں وچ ”پنجابی صوفی سیمینار” کروائے جان گے ۔16ستمبر 2022، جمعة المبارک والے دن گورنمنٹ ایسوسی ایٹ کالج برائے خواتین (فاروق آباد) وچ ہون والا ایس سلسلے دا پنجواں سیمینار سی۔ ایس ”پنجابی صوفی سیمینار” دی صدارت ”پاکستان پنجابی ادبی بورڈ” لاہوردی سیکرٹری ، درجن بھر پنجابی کتاباں دی خالق، ”وارث شاہ عالمی ایوارڈ ”جتن والی محترما باجی پروین ملک ہوراں کیتی۔
اُچیچے پروہنیاں وچ نوجوان شاعر محترم علی عرفان (شیخوپورا)، محترما نرگس نور (لاہور)، محترم جناب ندیم افضل ندیم شامل سن۔
جدوں کہ ایس ”پنجابی صوفی سیمینار وچ سٹیج سیکرٹری دی ذمے واری جاوید پنچھی (چیئرمین پنجاب قومی ستھ) نے نبھائی۔
مجمانی دی ذمے واری گورنمنٹ ایسوسی ایٹ کالج برائے خواتین (فاروق آباد) وچ ریاضی دی اُستاد پروفیسر مس یاسمین، بیالوجی دی اُستاد ”پروفیسر مس ایمان، تے کالج دی پرنسپل محترما پروفیسر صائمہ شیخ نے نبھائی۔
سب توں پہلاں ریاضی دی پروفیسر مس یاسمین، بیالوجی دی اُستاد پروفیسر مس ایمان تے پرنسپل محترما صائمہ شیخ نے پروہنیاں نوں ”جی آیاں نوں” آکھیا تے سیمینار ہال تک اپڑایا۔
”پنجابی صوفی سیمینار دا مُڈھ اللہ تعالیٰ دے پاک کلام توں بنھیا گیا جہدی سعادت بارھویں جماعت دی سٹوڈنٹ لائبہ ادریس نے کھٹی تے سرورِ کونین، ساقی کوثر، رحمت عالم، وجہ باعث تخلیق دو جہاں، منبع جودو سخا، خاتم النبیین حضرت محمد مصطفی ۖ دی بارگاہ اقدس وچ ہدیہ نعت بارھویں جماعت دیاں دو طالبات (عائشہ تے فائزہ عبدالستار) نے پیش کیتا۔ اوہناں دوواں طالبات نے جدوں ایہ نعت پڑھی:
گلیاں مدینے دیاں جان توں وی پیاریاں
جتھے میرے آقاۖ سوہنے عمراں گزاریاں
اوس ویلے ایسا سماں بجھا کہ ہر کسے دی دل وچ مدینے دی سِک جاگ پئی لگدی سی۔
ایس توں بعد سٹیج سیکرٹری جاوید پنچھی (چیئرمین: پنجاب قومی ستھ) نے ”پنجابی صوفی سمینار” دے موضوع تے مقصد دا تعارف کراندیاں دسیا کہ:
”پنجابی صوفی سیمینار” دا سلسلا ”پنجابی زبان تحریک” دے قائد محترم جناب چودھری الیاس گھمن ہوراں دی اگوائی ہیٹھ شروع کیتا گیا اے ۔ اج ایس سلسلے دا ”پنجواں ”پنجابی صوفی سیمینار” اے۔ جہڑا گورنمنٹ ایسوسی ایٹ کالج برائے خواتین (فاروق آباد) وچ ہو رہیا اے۔
”پنجابی صوفی سیمینار” دے ایس سلسلے دا مقصد اج دی نویں نسل نوں ”ماں بولی تے خطے دی اہمیت بارے دسنا، پنجاب دی تواریخ توں جانوں کروانا،پنجابی رہتل بارے جانکاری دینا، پنجابی ورثے بارے دس پائونا، پنجابی صوفی شاعراں دی حیاتی بارے دسنا تے اوہناں دا سنیہا پنجاب دے ہر نکے وڈے بال تک اپڑائون دے نال نال ایہ دسنا وی اے کہ پنجاب دے اصل ہیرو کون نیں؟ نابر پنجابناں کون نیں؟ تے پنجابی بولی وچ پڑھائی کیوں ضروری اے؟”۔
سورة ابراہیم دی چوتھی آیت وچ اللہ تعالیٰ دا فرمان اے:”اساں ہر قوم وچ رسول گھلیا اوہناں (لوکاں) دی ای (ماں) بولی بولن والا تاں جے اوہناں نوں ساڈا سنیہا صاف صاف دس سکے”
فر سورة حٰم دی آیت ٤٤ وچ اللہ تعالیٰ نے فرمایا:
”تے جے اسیں ایس (قرآن) نوں کسے ہور زبان وچ اُتاردے تے اوہ کافر ضرور کہندے ایس (قرآن) دیاں آیتاں نوں کیوں نہ(ساڈی ماں بولی وچ) کھول دتا گیا ، کتاب عجمی بولی وچ تے نبی عربی(خطے وچ)، تسی فرما دیو! ایہ (کتاب) ایمان والیاں واسطے ہدایت تے شفا اے ، جہڑے یقین نہیں کردے اوہناں دے کناں وچ اِک روگ اے جہڑا وہناں واسطے بولا پن اے جسراں اوہناں نوں دُوروں آواز آ رہی ہووے”
اللہ تعالیٰ نے صرف ماں بولی نوں ای اہمیت نہیں دتی سگوں خطے نوں وی اہمیت دتی اے۔ ایہدا ثبوت وی سانوں قرآن پاک توں ای ملدا اے۔
جدوں رسول کریم ۖ ہوراں معراج توں واپس آ کے ایہ گل مکے دی لوکائی نوں دسی کہ: ”میں اک رات دے وچ اپنے رب کولوں ہو کے آیاں”۔پہلوں تے اوہناں نے منن توں انکار کر دتا تے فیر ایہ سوال کیتا جے ایہ گل سچ اے پئی تساں اپنے رب نوں ویکھیا اے تے ایہدی کوئی دلیل دیو ”
اللہ تعالیٰ نے اوہناں کافراں ولوں کیتے گئے سوال دے جواب وچ آیت اتاری۔ جہدے وچ اللہ تعالیٰ نے لفظ ”قَابَ قَوْسَیْنِ” استعمال کر کے دسیا اے کہ: ”اللہ تے اوہدے محبوب(ۖ) وچکار دو کماناں یا اس توں وی گھٹ وِتھ سی”(سورة النجم آیت ٩)
”اَلْقَابَ” دے معنے کمان دے درمیانی حصے (مقبض) توں کمان دے سرے تک دا فاصلا اے ۔”قوس”دا مطلب اے ”کمان” تے ”قوسین ”توں مراد(٢)دو کماناں نیں۔
”عرباں دا اِک طریقا سی جدوں دو قبیلے اِک دوجے نال ملدے تے معاہدہ کر کے اِک جان دو جسم ہونا چاہندے تے دوویں فریق اپنیاں کماناں نوں اک دوجے نال بدلدے تے فِر اوہناں نوں ملا کے دوواں وچوں اِک تیر کڈھدے تے ایہ تصور کیتا جاندا پئی اِک ولوں سٹیا گیا تیر دوجے دا اے تے دوجے ولوں سُٹیا گیا تیر پہلے دا اے یعنی اوہ دوویں قبیلے ایس گل دا اعلان کر دے کہ ”اج توں سانوں دوواں نوں اِک سمجھیا جائے” (فلسفہ معراج النبی ، از ڈاکٹرطاہرالقادری، صفحہ٧٣١)
اللہ تعالیٰ نے ”قاب قوسین” دا لفظ ورت کے عرباں نوں اوہناں دی اپنی مثال دے کے دسیا اے کہ ”معراج دی رات میرے محبوب(ۖ) دی ذاتِ اقدس میرے اینا نیڑے ہوئی جنیاں تہاڈیاں دو کماناں الحاق ویلے ہوندیاں نیں ۔
گل ایتھے ای نہیں مُکدی سگوں سورة القدر وچ اک تھاں اللہ تعالیٰ فرماندا اے :”ایہ رات ہزار مہینیاں توں بہتر اے”
ایہ ٤٨سال ٦ مہینے تے ١٢ دن بن دے نیں ۔ تے فیر اللہ تعالیٰ نے انج کیوں نہ فرما دتا پئی : ”ایہ رات ٤٨ سال ٦ مہینے تے ١٢ دن دی عبادت توں ودھ اے” ۔ایہ وی عرباں دی اِک مثال ورتی گئی اے ۔ اوس ویلے عرباں کول ہزار توں ودھ گنتی نہیں سی ۔ اوہ یارھاں سو نہیں سن گن دے سگوں یارھاں سو آکھن دی تھاں اک ہزار اِک سو ، اک ہزار دو سو، اِک ہزار پنج سو، فیر اِک ہزار ٠٠٩،تے فیر انج ای اوہ اک لکھ نوں سو ہزار کہندے سن ۔ تے اللہ تعالیٰ نے اوہناں نوں اپنی گل سمجھائون لئی ہزار والی مثال ورتی اے۔یعنی اوس خطے نوں اہمیت دتی گئی اے جتھے اللہ تعالیٰ دے پیارے حبیب احمد مجتبیٰ ، محمد مصطفی ۖ دی آمد ہوئی تے جتھے اوہ اپنی دنیاوی حیاتی بتیت کر رہے سن۔ اک گل ہور ایہ کہ رسول کریم ۖ جہناں لوکاں نوں خطاب کر رہے سن اوہناں دیاں مثالاں دے کے اوہناں نوں گل سمجھائی جا رہی سی۔ تاں جے اوہناں لئی سمجھنا آسان ہو جائے۔
پوری دنیا وچ وسدے ماہر تعلیم کہندے نیں کہ بچے نوں اوہدی ماں بولی وچ پڑھایا جائے تے اوہ چھتی سکھ لیندا اے تے چھیتی سمجھ لیندا اے۔ پر افسوس کہ ساڈے نال دھرو ہویا
جدوں انگریزی سامراج نے پنجاب تے قبضا کیتا ۔ اوس ویلے اوہناں ساڈا سارا نصاب بدل دتا۔ ساڈے نصاب وچوں سارے صوفیاں نوں کڈھ دتا گیا۔ وجھا صرف ایہ سی کہ انگریزی سامراج ساڈی نویں نسل نوں غلام بنائونا چاہندا سی ۔ ایہ کم بندوق دے زور تے اوہ کر نہیں سن سکدے۔ سواوہناں نے سوچیا کیوں نہ ایس قوم توں ایہدی زبان کھوہ لئی جائے۔ کیوں جے پوری دنیا وچ اک اصول اے کہ جدوں تسی کسے توں اوہدی سیہان کھوہنا چاہو تے اوہدی زبان کھوہ لوو۔ جس قوم دی زبان نہیں ہوندی اوس قوم دی سیہان گواچ جاندی اے ۔
اوس توں وڈا ظلم ساڈے نال ایہ کیتا گیا کہ ساڈے اُتے اوبڑ بولیاں مسلط کر دتیاں گئیاں۔ تاں جے ساڈے بال پڑھ لکھ کے اپنا حق منگنا شروع نہ کر دین۔
ساڈا سب توں وڈا دُکھ ایہ ہے کہ ساڈے بالاں نوں ماں بولی وچ تعلیم نہیں دتی جا رہی ۔ ہُن سانوں اپنا حق منگن لئی اُٹھ کھلونا چاہیدا اے۔ جدوں تک پنجابی سٹوڈنٹ لہر نہیں چلدی اوس ویلے تائیں ساڈی آواز دربارے سرکارے نہیں سُنی جائے گی۔
جاوید پنچھی دے گل کرن توں بعد کالج وچ پڑھن والی حفصہ جبیں نے عارفانا کلام سنا کے طالبات تے اُستاداں توں داد کھٹی۔
کالج دی سٹوڈنٹ علینہ شہباز نے سید وارث شاہ رحمة اللہ علیہ بارے گل بات کیتی۔انج لگدا سی جسراں کوئی بہت وڈی مقرر گل کر رہی اے۔ اوہدا لہجا اصلوں انج سی جسراں کسے تقریری مقابلے وچ ہُندا اے۔
ملائکہ علی شیر نے کلام پڑھیا جدوں کہ عائشہ نور نے صوفی شاعر حضرت بلھے شاہ دی حیاتی بارے گل بات کیتی۔
ایہناں توں علاوا کلام پڑھن والیاں سٹوڈنٹس وچ کرشمہ،فریحہ، اریبہ، سیدہ حبیبہ مرتضیٰ، نیشا یونس، ارم شہزادی، زویا کرن تے ارونا شامل سن۔
ایتھے اک خاص گل دسنا چاہواں گا کہ جاوید پنچھی نے کالج دی پرنسپل میڈم صائمہ شیخ نوں درخواست کیتی سی کہ جے سیمیناروالے دن کالج دیاں پڑھیارناں (پیلے رنگ دے) پنجابی چُنیاں لے کے آئون تے بہت ودھیا لگے گا۔بس فیر میڈم صائمہ شیخ نے حکم ناما جاری کر دتا تے سارے کالج دیاں پڑھیارناں پنجابی چُنیاں نال پنجابی رنگ پیش کر رہیاں سن۔یعنی جاوید پنچھی دی سدھر تے میڈم صائمہ شیخ دی دلچسپی نے سارے کالج نوں ”پنجابی کالج” بنا دتا۔
ایس توں بعد شیخوپورہ توں ”پنجابی صوفی سیمینار” دے رلتی نوجوان شاعر محترم جناب علی عرفان کھوکھر نے اپنا کلام سنایاتے داد کھٹی۔
علی عرفان کھوکھر توں بعد جاوید پنچھی دی ٹیم ممبر ، تِن پنجابی شعری پراگیاں دی خالق، تے نوجوان جذبیاں والی شاعرا محترما نرگس نور نے اپنا نواں کلام سُنا کے کالج دیاں پڑھیارناں نوں جذباتی کر دتا۔
”پکیاں تھاواں” اک اجہی اصطلاح بن چُکی اے جہنوں سُندیاں سار ہر کسے دا تراہ نکل جاندا اے تے ہر کوئی ”پکیاں تھاواں” توں بچن دی کوشش کردا اے۔ پر اک اجہیا نوجوان شاعر جہڑا ”پکیاں تھاواں” دا خود خالق اے ۔ چڑھدے پنجاب وچ اوہدی نویں تخلیق ”ہُن تینوں کیہ” 18ستمبر نوں ریلیز ہوئی اے۔ ”پکیاں تھاواں” دے اوس خالق دا ناں پنجاب بھر وچ انج دھمیا ہویا اے کہ ہر دوجے تیجے مشاعرے وچ اوہ موجود ہوندا اے۔ شیخوپورا دی تحصیل صفدر آباد وچ رہن والے تے سارے پنجابیاں دیاں محبتاں سمیٹن والے ”ندیم افضل ندیم” نے اپنیاں مزاحیا نظماں سُنا کے پورے کالج وچ ہاسے کھلار دتے۔
ایس توں بعد ندیم افضل ندیم نے گل بات کردیاں کالج دیاں طالبات نوں ایہ وی دسیا کہ ”ساڈی ماں بولی” ساڈے توں کھوہی کیوں گئی۔؟ ساڈے بالاں نال دھرو کیتا کہنے؟
پروین ملک اوہ ناں اے جہڑا پنجابی لکھاریاں ، شاعراں ، ادیباں، کہانیکاراں تے کھوج کاراں وچ کسے تعارف دا محتاج نہیں۔ کیوں جے ”پنجابی لکھن والے ہر لکھاری نوں پتا اے کہ باجی ”پروین ملک” صاحبا ”پاکستان پنجابی ادبی بورڈ” لاہور دے سیکرٹری نیںتے پنجابی دے ہر اکٹھ وچ سب توں پہلاں موجود ہوندے نیں۔ اوہ ای باجی ”پروین ملک” جہناں نے نہ صرف پنجاب ہائیکورٹ سگوں سپریم کورٹ آف پاکستان جا کے پنجابی زبان دا مقدما(پنجاب دے سکولاں کالجاں وچ پنجابی زبان لازمی پڑھائی جائے) لڑیا تے فیر اوہ مقدما نہ صرف جِتیا سگوں پنجاب بھر دے ہائی سکولاں تے انٹر کالجاں واسطے ”پنجابی اُستاداں دیاں سیٹاں وی منظور کروائیاں۔ ہُن تک صرف ضلع شیخوپورا وچ ”پنجابی اُستاداں” دیاں 226سیٹاں منظور ہو چُکیاں نیں۔ انج ای باقی ضلعیاں واسطے وی پنجابی استاداں دیاں سیٹاں منظور ہو چُکیا ں نیں۔ اگلے مرحلے وچ پنجاب بھر دے کالجاں واسطے 34000پنجابی سیٹاں تے اُستاد منظور کروائے جان دا امکان اے۔ باجی پروین ملک ہوراں دی ہمت نوں سلام اے کہ اوہ بزرگ تے سوانی ہوندیاں ہویاں وی پنجابی زبان تے نویں پنجابی نسل دے چنگے بھلک واسطے ایڈا وڈا کم کر رہے نیں۔
باجی پروین ملک ہوراں سیمینار وچ صدارتی خطبا دیندیاں آکھیا کہ :
”ساڈی نویں نسل نوں چاہیدا اے کہ اوہ اپنی ماں بولی نوں اگے لے کے چلے۔ ساڈی ماں بولی نال بہت دھرو ہویا اے۔ جدوں انگریز نے29مارچ 1849نوں پنجاب تے قبضا کیتا۔اوس ویلے بہت لُٹ مار کیتی گئی۔ پنجابی کتاباں تے لائبریریاں ساڑ دتیاں گئیاںکوئی ادھی صدی بعد انگریزحاکماں نے سکول کھولے تے ایتھوں دے ڈی سیز نوں پُچھیا کہ: ”سکولاں وچ کہڑی زبان رائج کیتی جائے؟” ڈی سیز نے نمبرداراں توں پُچھیا۔
نمبرداراں دے تِن طبقے سن ۔ پہلا طبقا اوہ جہڑا انگریز حکمراناں توں ڈردا سی۔ دوجا اوہ جہڑا چاپلوسی کر کے اوہناں دے نیڑے ہونا چاہندا سی تاں جے نمبرداری بحال رہوے۔ تیجا طبقا جہڑا اپنے علاقیاں وچ پاورفُل سی تے انگریز حکمراناں نے اوس طبقے نوں مراعات، پیسے تے زمیناں دے کے خرید لیا سی۔ ایہو جہی صورت حال وچ نمبرداراں وچوں انگریز حکمراناں سامنے کون بولدا؟
سو اوہناں اکو گل آکھی”جسراں حضور دی مرضی”…..
رہندی کسر اوہناں کڈھ دتی جہڑے انگریز دے چمچے کڑچھے یوپی سی پی توں اوہناں دے نال آئے سن۔ اوہ کہن لگے : ”اُردو اور پنجابی دونوں ملتی جُلتی زبانیں ہیں لہٰذا آپ سکولوں میں اُردو رائج کر دیں”۔ بس فر سکولاں وچ اُردو رائج کر دتی گئی ۔ فر ایہ ہویا کہ جہڑا پنجابی نصاب اوس ویلے تک پڑھایا جاندا سی اوہ راتو رات بدل دتا گیا۔ ”
جدوںاسیں کسے زبان دی کوئی مخالفت نہیں کر دے فر پچھلیاں پونے دو صدیاں توں پنجابی زبان ول کسے نے دھیان کیوں نہیں دتا؟ فر پنجابی زبان دی مخالفت کیوں کیتی جاندی اے؟
پچھلے ورھے جدوں پنجاب وچ پی ٹی آئی دی حکومت سی۔ سپریم کورٹ آف پاکستان نے پنجابیاں ولوں دائر کیتی گئی اک پٹیشن تے فیصلا جاری کیتا کہ” سارے صوبیاں نوں حق حاصل اے پئی اوہ اپنے بالاں نوں ماں بولی وچ تعلیم دین”۔
اوس فیصلے دی روشنی وچ اساں سارے پنجاب دے سکولاں کالجاں توں پنجابی پڑھن والے بالاں دا ڈیٹا کٹھا کیتا اے۔ جتھے پنجابی پڑھائون والے اُستاد موجود نہیں ، اوتھے پنجابی اُستاد لائون لئی پنجاب سرکار تے زور پایا اے۔ جہدا سِٹا ایہ نکلیا کہ ”پرائمری تے ہائی سکولاں وچ چار ہزار پنجابی اُستاد بھرتی ہون گے”۔
اسیں اُمید کردے ہاں کہ بہت چھیتی کالجاں واسطے وی ”پنجابی اُستاداں دیاں سیٹاں کڈھیاں جاون گیاں تے پنجابی زبان روز گار نال وی جڑ جائے گی”۔ فیر پنجابی زبان ترقی ول ٹر پئے گی۔ امید کیتی جا سکدی اے کہ ساڈے بال پنجابی زبان دا چنگا بھلک ضرور ویکھن گے۔ آخرتے پنجاب دیاں ساریاں دھیاں بھیناں نوں اک گل ضرور آکھاں گی کہ اپنے گھراں وچ گل بات اپنی ماں بولی وچ کریا کرو ۔تے دوجی گل ایہ کہ سوشل میڈیا تے جہڑا کلام صوفی شاعراں دے ناں نال منسوب کیتا گیا ہوندا اے اوہنوں پڑھن توں پہلاں اک وار کسے جانکاری رکھن والے شخص توں پُچھ لیا کرو تاں جے تہاڈے تک اصل کلام اپڑ سکے”۔
ایس توں مگروں ”پنجابی زبان تحریک ” تے ”پنجاب قومی ستھ” ولوںکالج دیاں پندرھاں پڑھیارناں نوں ”بلھے شاہ ایوارڈ” دین دے نال نال ”پنجابی چُنیاں ” وی دتیاں گئیاں۔
آخرتے گورنمنٹ ایسوسی ایٹ کالج برائے خواتین (فاروق آباد) دی پرنسپل محترما صائمہ شیخ نے کالج وچ گئے پروہنیاں دا شکریا ادا کیتا تے نال ای پرتکلف پروہن چاری وی نبھائی۔
جاوید پنچھی نے محترم جناب الیاس گھمن ہوراں ولوں بھیجے گئے ”الیاس گھمن نمبر” دی دو کاپیاں پرنسپل صاحبا نوں پیش کیتیاں۔
٭٭٭٭٭