خاندان کیوں ٹُٹ رہے نیں؟

کدی گارے مٹی نال بنیا گھر خشیاں دا گہوارہ ہوندا سی باپ’ ماں’ دھی’ پتر’ بہو ورگے رشتے اک ای آنگن تے چھت تھلے گھر دی رونق ہوندے سن رشتیا ںدا تقدس سی خالہ’ پھپھی’ مامی’ ماموں’ چاچا’ بھین’ خالہ زاد’ ماموں زاد ورگے رشتے خاندان دی زنجیر وچ اک کڑی وانگوں جڑے ہوندے پر ویلے نے اکھاں پھیر لئیاں تے رشتیاں دے ناں تک بدل گئے ماموں’ چاچا’ خالو ورگے رشتے انکل بن گئے۔
خالہ’ پھپھی’ مامی’ چاچی ورگے رشتیاں لئی آنٹی دا لفظ رکھ دتا گیا چاچا زاد’ خالہ زاد’ ماموں زاد بھین بھرا کزن ورگے لفظ دے نال جڑ گئے۔ سس’ بہو ورگے رشتے وچ بھاویں اک خلیج سی پر ہن ایہ دراڑ ہور ڈونگھی ہو چکی اے۔ ہن خانداناں دے آنگن وچ خلوص’ محبت’ پیار’ اتفاق و اتحاد دے پھُل نہیں کھڑدے ہن اٹاں نال بنے بنگلے’ کوٹھیاں نوں گھر بنان لئی لکھ جتن کرنے پیندے نیں۔ مشرق وچ سانجھا خاندانی نظام ای اتحاد و اتفاق دی ضمانت اے۔ اک گھر جتھے دادا’ دادی’ والدین تے بچیاں دا ساتھ صدیاں توں قائم اے جتھے خاندان دے وڈے’ بزرگ تے خاندان نال جڑے رشتے دار دکھ سکھ وچ شریک ہوندے ہون کوئی وی گھمبیر مسئلہ سامنے ہووے تے رل بیٹھ کے حل کرن وچ جہناں دا کوئی ثانی نہیں ہوندا۔ اپنے تجربے دی بنیاد تے حل لبھن والے اک اجہے نظام نال جڑے ہوئے نیں جہدے فائدے بہت زیادہ تے نقصان بڑے گھٹ پر ایہ خاندانی نظام ٹٹ بھج رہیا اے نویں نسل نوں بزرگاں ولوں کیتی جان والی نصیحت وی بے جا مداخلت لگدی اے انج کیوں ہو رہیا اے؟ ایہ سوالات جواب منگدے نیں ایہ رویے بحث طلب نیں کہ انج کیوں اے؟۔
خاندانی نظام کیوں دم توڑ رہیا اے؟
(جاری اے)

جدید دور دا انسان سائنسی تے ٹیکنالوجی دے حوالے نال ترقی دیاں منزلاں تے طے کر رہیا اے پر اخلاقی تے سماجی اقدار توں اک لمے فاصلے تے کھلوتا اے سرمائے دی ہوس نے انسانی’ سماجی نظام نوں تباہ کرکے رکھ دتا اے۔ اینے رشتیاں دے ہجوم وچ وی انسان اپنے آپ نوں اکلا محسوس کر رہیا اے۔ رشتے’ ناطے’ پیار’ محبت پیسے دی ہوس دے سامنے شاید ہیچ ہو گئے نیں مشرق وچ عموماً تے برصغیر وچ خاص کر سانجھا خاندانی نظام جہڑا صدیاں توں قائم و دائم سی شاید اپنیاں آخری ساہواں گن رہیا اے اک بھین جہڑی اک دولت مند گھرانے دی بہو اے تے اوہدی اولاد وی اجہی سوچ رکھدی اے پر جدوں اوہدا غریب بھرا اوہدے گھر جاندا اے تے اوہ کہندی اے کہ ساڈے گھر دور دے رشتے دار آئے نیں تسیں ساڈے ایہناں رشتے داراں دے سامنے اپنے آپ نوں میرا بھرا ظاہر نہ کرنا کیوں جے میرے تے تہاڈے سٹیٹس وچ بڑا فرق اے۔ ایہ ساڈے معاشرے دا اک حقیقی عکس اے اک پس منظر ایہہ وے کہ وطن عزیز دی چوکھی آبادی پنڈاں وچ رہندی اے جتھے صدیاں توں لوکاں دا رہن سہن اک خاندانی نظام دے تحت برادری سسٹم نال جڑیا اے لوکاں دا وڈا ذریعہ آمدن کاشتکاری تے غلہ بانی اے جدوں باہر زمین سانجھی ملکیت وچ ہووے گی تے گھر دا سارا نظام’ یعنی کھانا پینا’ رہائش وچ وی ساجھے داری دا نظام چل رہیا اے گھر دا اک وڈا’ بزرگ یاں سربراہ ہوندا سی رشتے ناطے کرن دا اختیار وی بزرگاں دے ہتھ وچ ہوندا سی بزرگاں دے فیصلے کیو ںجے دوراندیشی والے ہوندے سن ایس لئی ایس بناء تے نوجواناں نوں ایہناں فیصلیاں تے سر نیواں کرنا پیندا سی پر اج ایہناں بزرگاں دے فیصلیاں دی نویں نسل دے سامنے کوئی اہمیت نہیں ایہناں دیاں گلاں روک ٹوک محسوس ہوندیاں نیں زمانے دا چلن کیہ بدلیا’ مغرب دے اثرات تے تہذیب نے ساڈے دلاں چوں بزرگاں دا احترام تک کھرچ دتا۔
ماضی وچ لوک اپنے خاندان وچ اپنے بچیاں دے ویاہ کردے سن’ کڑی یاں منڈے دے سسرال اوہدے اپنے ہوندے سن کڑی دا سوہرا اوہدا ماما’ چاچا’ تایا وغیرہ ہوندا سی۔ سس مامی’ پھپھی یاں خالہ ہوندی سی ایس طرح منڈے تے کڑی دا وی اپنے سوہرے تے سس نال کوئی نہ کوئی قریبی رشتہ ہوندا سی جہدے نال رشتیاں دی عزت و تکریم قائم رہندی سی رشتیا ںدا تقدس قائم رہندا’ کڑی ولوں کوئی گل ہوندی تے وڈے رشتیاں دی لاج رکھن دی خاطر کوئی اک بھرم دے نال نصیحت کردے تے ایس طرح رشتے وچ آئی تریڑ ختم ہو جاندی ۔ (جاری اے)

ایسے طرح جے منڈے ولوں کوئی نامناسب رویہ سامنے آئوندا تے خاندان دے وڈے بہہ کے ایہنوں حل کرن وچ دیر نہ لاندے پر حالات دی تبدیلی نے نواں رخ اختیار کیتا۔ رشتے خاندان توں باہر کرنا اک رواج بن گیا’ رویاں پاروں رشتے خاندان توں باہر کرنا مجبوری بن گیا ایس طرح خاندانی سسٹم جو صدیاں توں اک زنجیر وانگوں سی بھیڑی طرح ٹٹ بھج دا شکار ہویا کڑی اپنے میکے والیاں نوں ترجیح دیندی اے منڈا اپنے خاندان دی گل کردا اے ایس طرح خاندانی نظام قائم نہ رہیا۔
پنڈاں توں شہراں ول ہجرت تے نویں سوچ:
خاندان توں وکھ ہو کے جدوں معاشی مسئلے کسے بندے نوں شہر ول ہجرت کرن تے مجبور کردے نیں تے اوہدا خاندان نال رشتہ کمزور ہو جاندا اے۔ رہن سہن دی تبدیلی تے خاندان توں دوری پاروں اوہ اکثر اوقات پسند دے ازدواجی رشتے وچ بجھ جاندا اے ایس طرح دو وکھووکھ خانداناں دے بندیاں دے رشتہ ازدواج وچ بجھ جان پاروں کیوں جے منڈے تے کڑی دی عادت وکھری ہوندی اے ایس طرح دوہاں نوں اک دوجے دیاں عادتاں نوں سمجھن وچ ویلا لگدا اے منڈے دے گھر جا کے جدوں اوہ اپنی سس’ نند دے پرانے طور طریقے ویکھدی اے تے اوہنوں اوہناں دیاں عادتاں’ شفقت بھریا رویہ دقیانوسی جیہا لگدا اے اکثر اوقات پرائے گھر وچ جاندیاں ای اوہ ایس نظام نوں لاگو کرنا چاہندی اے جو اوہدے گھر ہوندا اے جہدے نال سس تے بہو وچ الجھناں پیدا ہوندیاں نیں’ دِلاں وچ نفرت دے جذبات جنم لیندے نیں۔ پتر ماں پیو دے خلاف بولدا اے تے ننداں بھرا دے خلاف’ ایس طرح دوجے خاندان دی کڑی اپنے شوہر نوں اوہدے ماں باپ توں وکھ کرن وچ کامیاب ہو جاندی اے۔
(جاری اے)

تے اکلے رہ کے خوشی نال حیاتی گزارنا چاہندی اے۔
گھٹ آمدنی تے گھر دے خرچے:
خاندان توں باہر شادی دے بعد ایس طرح ہوندا اے کہ پتر اپنی گھٹ آمدنی نال سارے گھر نوں خوش نہیں رکھ سکدا جے بھرا سکولاں’ کالجاں وچ پڑھ رہے ہون تے اوہناں دے خرچے پورے نہ ہون نال بھرا وی خلاف ہو جاندے نیں۔ اج دے دور ناہنجار وچ اک اکلا کمان والا بندا بجلی تے دوجے خرچے پورے کرے یاں گھر والیاں دیاں خواہشاں’ ایس طرح معاشی’ سماجی تے اقتصادی تے ازدواجی وجوہات دی بناء تے وی خاندانی نظام برقرار نہیں رہندا گھٹ آمدنی’ خاندان توں باہر ویاہ’ روپیے پیسے دی کمی’ گھریلو پریشانیاں محبت دے رشتیاں تے غالب آ جاندیاں نیں۔
اولاد دے ذہن تے اثر:خاندان توں باہر ویاہ دے بعد اکثر مرد اپنی سس تے سوہرے دیاں برائیاں بچیاں دے سامنے کردے نیں جہدے پاروں بچے وی اوہناں دی عزت نہیں کردے اوہ مرد ایہ نہیں سوچدے کہ اوہناں دی بیوی دے دل تے کیہ گزردی اے جد کہ کئی گھرانیاں وچ سس بہو وچ ہم آہنگی تے رنجش دا مسئلہ مرداں دی نسبت سنگین ہوندا اے شاید ایس لئی کہ سس’ بہو دے جھگڑے نے کئی گھراں وچ مقابلے دی فضا پیدا کر دتی اے جتھے صورتحال ایہ ہوندی اے کہ بچہ جے دادی نال محبت کردا اے تے اوہدی ماں نوں بھیڑا لگدا اے اجہے وچ بچے دی پوزیشن سب توں ودھ خراب ہوندی اے اوہ دادی نال محبت کردا اے پر ماں دی وجہ نال اظہار نہیں کر سکدا بہت ساریاں ماواں دی ایہ عادت ہوندی اے کہ بچیاں اگے اوہناں دی دادی دیاں برائیاں کردیاں نیں ایہ عمل بچیاں دے دِلاں چوں بزرگاں دی عزت و تکریم ختم کر رہیا اے ایہدا نتیجہ ایہ نکلدا اے کہ والدین ایسے بچیاں توں احترام دی جہڑی توقعات رکھدے نیں اوہدے تے اوہ بچے پورے نہیں اتردے اک ای چھت تھلے رہن والیاں وچ غلط فہمیاں پروان چڑھدیاں نیں تے محبتاں ختم ہون لگدیاںنیں ایہدا نتیجہ اے کہ جوان اولاد ہر ویلے ایس گل توں رنج نظر آئوندی اے کہ والدین یاں خاندان دے بزرگ کتھے جا رہے او؟ کیوں جے جا رہے او؟ کدوں آئو گے؟ بھکھے تے نہیں؟ دیر نال کیوں سُتے؟ کوئی پریشانی تے نہیں’ بڑے چپ چپ او کوئی پریشانی تے نہیں؟ ورگے سوالات ساڈے توں کیوں پچھدے نیں؟ بدتہذیبی تے بیزاری دا چلن عام ہو رہیا اے۔
بزرگ گھر دی رحمت: سائنس تے ٹیکنالوجی دے دور وچ جنریشن گیپ ایس طرح وی آیا اے کہ نویں نسل نوں دادا’ دادی یاں نانا’ نانی پرانے فیشن دے لگدے نیں نویں نسل سمجھدی اے کہ ایہناں بڈھیاں دا اٹھنا بیٹھنا’ رہن سہن تے لباس سانوں ساریاں دے سامنے شرمندہ کر دیندا اے۔ ایہ ٹھیک اے کہ کجھ بزرگ اپنے زمانے دے طور طریقیاں تے روایتاں موجودہ زمانے تے لاگو کرن دی کوشش کردے نیں اوہ تبدیلیاں نوں قبول نہیں کردے تے چاہندے نیں بچے اوہو کرن جو اوہ کہہ رہے نیں ایہدا ایہ مطلب نہیں کہ اجہے بزرگاں دے نال بدتہذیبی دا مظاہرہ کیتا جاوے ایہناں دی برائی کیتی جاوے اوہناں دی گل اک کنوں سن کے دوجے کنوں اڑا دتی جاوے یاں اوہناں نوں عضومعطل بنا کے چھڈ دتا جاوے نویں نسل ایہ سوچن تے سمجھن لئی تیار نہیں کہ جنی ساڈی عمر اے ایس توں ودھ اوہناں دا تجربہ اے اوہناں نوں نویں نسل دے مشاغل’ جدید زمانے دے رواج نہ صرف عجیب لگدے نیں سگوں ایہناں دے نیڑے ناپسندیدہ وی نیں تاں ای تے اوہ ردعمل دے طور تے رنجگی دا اظہار کردے نیں بزرگاں دے تجربہ تے نصیحت نوں سمجھدے ہوئے جو نوجوان اپنے بزرگاں دی روک ٹوک نوں برداشت کردے نیں تے بزرگاں نوں اوہناں دا صحیح مقام وی دیندے نیں اوہ حیاتی دے ہر میدان وچ کامران رہندے نیں۔ (جاری اے)

عجیب دور آ گیا اے کہ ہر بندہ موبائل وچ انج گم اے کہ اوہنوں آل دوالے دے کسے وجود دا احساس تک نہیں رہیا۔ رشتیاں دا تقدس وی ایس جدید ٹیکنالوجی دی سکرین دے پس پردہ گم ہو رہیا اے۔ مغرب نے مشرقی روایتاں تک دا جنازہ کڈھ دتا اے۔ سوشل میڈیا تے مگن گھر دے بندے رشتیاں توں ودھ موبائل فون نال جڑے ہوئے نیں جہدے پاروں اوہ بزرگاں دیاں گلاں تے کسے نصیحت نوں قبول نہیں کر پاندے ایس پاروں وی ہن رشتیاں دی پچھان تے خاندانی سسٹم ختم ہو رہیا اے اوہ ویلا دور نہیں جدوں انسان’ انسان توں کٹ جاوے گا۔
کجھ گھراں وچ ماحول ایس قسم دا ہوندا اے کہ کوئی وی کسے دی گل حالاں کہ کسے دے وجود تک نوں برداشت نہیں کردا بھاویں اوہ دادا’ دادی یاں نانا’ نانی ای کیوں نہ ہون اجہے گھراں وچ رہن والے بندیاں وچ برداشت تے اک دوجے دے مسئلیاں نوں سمجھن دی صلاحیت نہیں ہوندی مثلاً اک پتر جے اپنے باپ نوں اپنے کول لیانا چاہندا اے تے پتر وچ ایس حد تک عدم برداشت ہوندی اے کہ اوہدا باپ جے کسے گل تے ٹوک دیوے تے پتر اوس گل نوں برداشت نہیں کردا صرف غصے پاروں گھر دا ماحول عجیب و غریب ہو جاندا اے اجہے حالات وچ اک دن باپ اپنے پتر دے گھروں بوریا بستر سمیٹ کے کدھرے ہور ٹر جاندا اے۔ ایہ جنریشن گیپ اے جو نویں نسل تے بزرگاں دے وچکار خلیج پیدا کر رہیا اے۔ ایہ دو نسلاں دے وچکار ذہنی فاصلیاں دا سوال اے اک سانجھا خاندانی نظام رائج چلیا آ رہیا سی ہن پنڈاں وچ وی ایہ جائنٹ فیملی سسٹم دم توڑ رہیا اے۔
رویے: ساڈے دماغاں نوں مادہ پرستی نے مفلوج کر دتا اے ساڈے کول احساست’ جذبات تے رویاں دی کوئی اہمیت نہیں رہی اسیں اپنے لوکاں نوں کول بٹھا کے اوہدے اگے سوال نہیں پچھدے کہ کیہ گل اے اسیں لک حد توں ودھ پریکٹیکل ہو چکے آں اسیں ہر چیز نوں مادی انداز وچ سوچنے آں’ معاشرے دے تنگ حالات تے خوف و ہراس دے ماحول وچ ماں دے جھریاں بھرے پھیلے ہوئے ہتھ اولاد دی عافیت دا کارن بن جاندے’ بے سمت زندگی دی دوڑ وچ شفقت پدری وچ لپٹا رہنما باپ گھر نوں گھر بنائے رکھن وچ مصروف’ تے کدھرے دادا’ دادی دی نصیحت’ بھین بھراواں دی محبت بھری نوک جھونک گھر وچ رونق لاندی’ پر ہن ساڈے ایتھے مغرب وانگوں اولڈ ایج ہومزدا رواج شروع ہو چکیا’ ویلے دے نال نال نافرمان اولاد دی کثرت وڈے بھار بن گئے۔ ویلا رکدا کدوں اے اسیں اپنے ماضی وچ ویکھنا گوارا ای نہیں کیتا’ محبت بھری نوک جھونک حقیقی بحث و تکرار دا روپ دھار رہی اے گھر دے مکین فرائض بھلا کے اپنے موقف تے اڑے حق دی جنگ لڑن نوں تیار ہو رہے نیں۔٭٭