امن دی راہ وچ رکاوٹ

طاقتور ملک اپنے مفاد نوں مدنظر رکھ کے تنازعات ختم کراندے نیں۔ عالمی امن دی راہ وچ خودغرضی اتے مبنی ایہہ رویہ وڈی رکاوٹ اے۔ کشمیر’ شام تے میانمار جئے مسائل ایسے بنا تے حل نہیں ہو رہے۔ سرد جنگ دے دور وچ امریکہ دا مدمقابل روس سی فیر گوربا چوف نے دنیا نوں جنگ دے خوف توں آزاد کران دا فیصلہ کیتا۔ اوہناں دے فیصلے توں دنیا نوں جنگ دے خوف توں آزادی نہیں مل سکی تے سرد جنگ دے خاتمے دے باوجود اج وی دنیا نوں جنگ و جدل دے روح فرسا واقعات دا سامنا اے البتہ گورباچوف دے فیصلے توں روس دے حصے بخرے ضرور ہو گئے۔ اج روس دے آسے پاسے دا علاقہ بدترین بدامنی دا شکار اے۔ وسائل نال مالا مال ایہہ ریاستاں کسے بیرونی طاقت نال نبردآزما نہیں بلکہ اک دوجے نوں تباہ کر رہیاں نیں۔ حالت ایہہ ہے کہ لڑائی جے اک علاقے وچ رکدی ا ے تے دوجے وچ شروع ہو جاندی اے تے بظاہر دنیا ایہہ لڑائیاں ختم کران وچ سنجیدہ نظر نہیں آندی۔ شاید ایہناں لڑائیاں دے نقصانات دا اقوام عالم نوں درست اندازہ نہیں۔ ممکن اے یا فیر اوہ دانستہ طور تے روس کولوں آزادی حاصل کرن والی ریاستاں نوں ایس حد تک کمزور تے لاغر کر دینا چاہندیاں نیں کہ اوہ اپنے وسائل دے استعمال توں وی قاصر ہوجان۔ ایہہ خطہ غربت و افلاس دا اینا وڈا مرکز بن جاوے کہ کسی دی خطے وچ دلچسپی نہ رہوے مگر ایہہ صحت مندانہ نہیں بیمار سوچ اے کیوں جے روس تے اوہدا قرب و جوار جوہری ہتھیاراں دے ذخائر رکھن دے نال نال خوراک دی پیداوار دے حوالے نال وی نمایاں مقام دا حامل اے۔ حالیہ شورش نے خوراک دا عالمی بحران شدید تر کر دتا اے۔ جے چھیتی حل تلاش کرن تے دیر پا امن قائم کرن دا فرض ادا نہیں کیتا جاندا تے بھک تے افلاس دے سائے ہور گہرے ہوندے جان گے۔ دیرپاامن لئی لازم اے کہ خودغرضی اتے مبنی رویہ بالائے طاق رکھ کے امن لئی کم کیتا جاوے۔ نیز امریکہ اپنی حریف ریاستاں نوں عبرت دا نشان بنان دی پالیسی اتے نظرثانی کرے۔
آرمینیا تے آذربائیجان’ تاجکستان تے کرغزستان دے علاوہ روس تے یوکرین وچ وقفے وقفے نال فوجی جھڑپاں جاری نیں۔ اجے کجھ ہفتے پیشتر ای قازقستان وچ ہون والے خون ریز ہنگامیاں نے ریاست دی بنیاداں ہلا دتیاں سن مگر سوائے روس دے دُوجے اقوام نے امن لیان امن قائم کرن وچ رتی بھر دلچسپی نہیں لئی۔ آرمینیا’ آذربائیجان تے تاجکستان’ کرغزستان نوں مذاکرات دی میز اتے لیان تے تصفیہ طلب مسائل نوں گفت و شنید نال حل کرن وچ روسی صدر ولادیمیر پوٹن نے جہنی سرعت دا مظاہرہ کیتااوہ جذبہ یا سوچ دوجی ریاستاں دے رویے وچ ناپید اے مگر یوکرین تنازع دی گل ہووے تے روس وی امن بحال کرن وچ پس و پیش نال کم لیندا اے ایسے لئی پوٹن نوںکجھ حلقے امن پسند تصور نہیں کردے جدوں اوہناں نے چین نال رَل کے معاشی تے تجارتی سرگرمیاں دی گل کیتی اے۔ امریکہ دے ہور معتوب تے ناپسندیدہ بن گئے نیں۔ ایسے لئی امریکہ دی کوشش اے کہ کسے طرح یوکرین وچ روس نوں اینا الجھا دتا جاوے کہ افغانستان وانگوں ایتھے وی اوہنوں نسنا پوے کجھ ایسی ای کیفیت وچ اوہ خود وی پچھلے اگست وچ کابل توں نکل چکیا اے۔ یوکرین نوں روس دے مقابلے وچ جدید ترین ہتھیاراں دی فراہمی وچ جہنی دلچسپی تے بے قراری نظر آندی اے اینی شدت امن دے اقدامات کرن وچ نظر نہیں آندی۔ وڈے پیمانے تے یوکرین نوں امریکی ہتھیاراں دی فراہمی نال روس نوں توقع دے مطابق فتوحات نہیں ہو سکیاں بلکہ کئی علاقیاں توں قدم اکھڑن لگے نیں۔ ایسے پسپائی نے اوہنوں یوکرینی قیادت نوں گل بات دی پیشکش کرن تے مجبور کیتا اے مگر کجھ حلقے خدشات دا اظہار کر رہے نیں کہ ایہہ پسپائی اوہنوں جوہری ہتھیاراں دے استعمال ول لے جا سکدی اے۔ نیز روسی پیشکش نوں قبول کرن توں امریکہ ہر ممکن طریقے نال یوکرین نوں منع کر سکدا اے حالانکہ دنیا دا مفاد ایہدے وچ اے کہ نیٹو دے نال رل کے امریکہ روس نوں نِیواں وکھان دے حربے کجھ عرصہ لئے ملتوی کردیوے تے امن دے قیام نوں ترجیح بناوے۔
روس نوں مغرب وچ خطرہ تصور کیتا جاندا اے لیکن ہن فوجی خطرے والی گل قصہ پارینہ ہو چکی ویسے وی خطرے دی نوعیت بدل چکی اے۔ جے زیب داستاں دے طور تے کجھ ودھا چڑھا کے پیش کرن دے بجائے حقائق نوں مدنظر رکھیا جاوے تے روس مغرب اتے حملہ کرن دی پوزیشن وچ نہیں رہیا البتہ اوہ چاہے تے یوروزون وچ خوراک تے توانائی دا بحران پیدا کرن اتے قادر اے۔ ایس ویلے مغرب نوں توانائی دے ایسے بحران دا سامنا اے جو ترقی دی رفتار نوں متاثر کر رہیا اے جہدے توں کساد بازاری دا ودھن دا خدشہ اے مگر مغربی ملک خدشات نوں اہمیت دین نوں تیار نہیں بلکہ متبادل ذرائع توں توانائی دے بحران دی شدت گھٹ کرن لئی کوشاں نیں۔ ماہرین ایہہ وی خدشہ ظاہر کرن لگے نیں کہ دنیا جے یوکرین وچ جاری
لڑائی ختم کران وچ دلچسپی نہیں لیندی تے روس زچ ہو کے جوہری ہتھیاراں دے استعمال ول آ سکدا اے۔ بہتر ایہو اے کہ جاری لڑائی دے نقصانا ت نوں امریکہ تے مغربی ملک نظرانداز نہ کرن۔ جوں جوں روس نوں سخت مزاحمت دا سامنا کرنا پے رہیا اے۔ دنیا وچ ایسی قیاس آرائیاں ودھدی جا رہیاں نیں کہ جیویں امریکہ نے جاپان اتے جوہری بم سٹ کے جنگ دے نتائج نوں اپنے حق وچ کر لیتا سی روس ولوں وی ایسا ممکن اے قبل ایہدے کہ ویلا ہتھوں نکل جاوے امن لئی فریقین نوں فوری طور تے مذاکرات دی میز اتے لیایا جانا بہت ضروری اے۔
آرمینیا’ آذربائیجان تے تاجکستان’
کرغزستان وچ جاری جھڑپاں روکنا روسی صدر پوٹن لئی بوہتا مشکل نہیں بلکہ اوہناں دی معمولی کاوش نال جھڑپاں دا سلسلہ ختم ہو سکدا اے مگر دوجی عالمی قوماں دی لاپرواہی’ بے حسی و عدم توجہی دی وجہ نال یوکرین بحران لما ہوندا جا رہیا اے۔ عالمی بینک نے حال ای وچ اک تحقیقاتی رپورٹ جاری کیتی اے جہدے مطابق دنیا دی تن وڈی معیشتاں امریکہ’ چین تے یوروزن تیزی نال سست روی دا شکار نیں تے حالات نوں چھیتی سنبھالیا نہ گیا تے آمدہ سال دنیا عالمی کساد بازاری دا شکار ہو سکدی اے۔ ایسا خدشہ دوجے عالمی اداریاں ولوں وی ظاہر کیتا جا رہیا اے کہ 1970 وچ تے دنیا کساد بازاری دا شکار ضرور ہوئی مگر چھیتی ای لگن والے جھٹکے نال سنبھل گئی مگر ودھدے عالمی تنازعات پاروں عالمی معیشت سخت بحران ول جاندی نظر آندی اے کیوں جے صارفین دا اعتماد پچھلی عالمی کساد بازاری دی بہ نسبت بوہتی تیزی نال ڈِگن لگیا اے۔ حل دے طور تے دنیا بھر دے بینک شرح سود وچ وادھا کردے نظر آندے نیں۔ عالمی بینک دے صدر ڈیوڈ مالپاس نے وی عالمی ترقی دے عمل دی تیزی نال سست ہون دی نشاندہی کردے ہوئے ایس رجحان وچ ہور گراوٹ آن دا امکان ظاہر کیتا اے مگر ماہرین ولوں بار بار توجہ دوان دے باوجود عالمی طاقتاں تنازعات ختم کران وچ عدم دلچسپی دا مظاہرہ کر رہیاں نیں۔ روس نوں توڑن دے باوجود بے اطمینان دا شکار مغربی ملک شاید کساد بازاری دا کڑوا گھٹ پین نوں آمادہ تے توانائی بحران دی سختیاں جھیلن نوں تیار نیں مگر امن دی روش اتے چلن توں گریز دراصل تباہی نوں دعوت دین دے مترادف اے۔