ترنجن دا الیاس گھمن نمبر

پنجاب انسٹی ٹیوٹ آف لینگوئج’ آرٹ اینڈ کلچر (پلاک) دے جولائی توں اگست 22دے ترنجن دا خاص الیاس گھمن نمبر چھپ کے ساہمنے آیا ہے۔ جیہدے چھپن تے سارے پنجابی سوجھواناں’ شاعراں’ ادیباں تے اداریاں الوں خوشی دا اظہار کیتا گیا اے۔ الیاس گھمن ہوراں دیاں پنجابی زبان تے ادب آسطے بہوں خدمات نیں۔ انج آکھناں چاہیدا اے جو اوہناں اپنی پوری حیاتی ایہدے ناویں لا چھڈی ہوئی اے۔ بھاویں ترنجن دا ایہہ الیاس گھمن نمبر بہوں بھرواں اے۔ جیہدی جنی وی سلاہنا کیتی جاوے گھٹ اے پر ایہہ گل اپنی تھاہویں سچی اے جو اوہناں جس قدر کم کیتا اے ایس ضخامت دے دوترے ہور شمارے وی ترتیب دتے جا سکدن۔ بھاویں اوہ اپنی سرکاری ملازمت دے رجھیویاں پاروں کجھ عرصے لئی پنجابی آسطے عملی خدمات اوس طرحاں نہیں انجام دے سکے جیویں اوہ پہلے توں دے رہے ہائن۔ پر کجھ ورھے پہلاں ای واپڈا توں چیف انجینئر وجہوں ریٹائر ہون مگروں اوہ مڑ کے دلوں’ بجانوں پنجابی ادب دیاں خدمتاں آسطے رجھ گئے نیں تے ڈینہہ بر رات محفلاں’ سنگتاں’ میلیاں’ ٹھیلیاں’ ادبی اکٹھاں’ کالجاں’ یونیورسٹیاں تے ہور تھاہواں تے اوہ پنجابی دے کھلارتے ودھا پھیلا واسطے مڑ کے جپ گئے نیں۔
جیویں کہ کسے وی وڈے لکھاری بارے اوہدے پڑھنہاراں واسطے اوہدی ذاتی زندگی دی جانکاری بہوں اہم ہوندی اے تے مڑ کے اوہدے فن’ اوہدے آرٹ بارے تنقیدی رویے تے رجحانات ویکھے جاندن تاں ایس رسالے وچ وی مڈھلے طور تے اوہناں بارے جانکاری دتی گئی اے جو اوہناں دی ذاتی زندگی’ دلچسپیاں تے پوری حیاتی دے روجھیاں نوں ساڈے ساہمنے کھول کے رکھ دیندی اے۔ اسیں وی اپنی گل اگانہہ ٹورن آسطے ایس جانکاری وچوں کجھ اہم تے وڈیاں گلاں بیان کرن مگروں اوہناں بارے لکھیاں’ لکھتاں تے نظماں دا جائزہ وی لواں گے۔
ایس جانکاری موجب الیاس گھمن ہوریں 25 اگست 1961 نوں پنڈ ستیا ‘ تحصیل وزیرآباد ضلع گوجرانوالہ وچ پیدا ہوئے۔ اوہناں دے والد دا ناں چودھری سردار خاں گھمن اے۔ اوہناں ایم ایس سی الیکٹریکل انجینئرنگ دے نال نال ایم اے پنجابی’ ایم اے تاریخ تے ایم بی اے وی کیتا۔ اوہناں دیاں سرکاری تے ادبی رجھاں دے نال نال تحریکی رجھاں وی رہیاں نیں۔اوہ پنجابی سیوک تے لہرئیے’ کہانی کار’ ناول کار’ نائک کار’ تواریخ لکھیار’ فیچر لکھیار’ کھوج کار’ پترکار’ کارٹونسٹ’ فوٹو گرافر ہون دے نال نال پنجابی زبان تحریک دے آگووی نیں۔ اوہناں پنجابی پیاریاں نال رل کے پنجابی سیوک ادارے بنائے جہناں وچ پنجابی ادبی سوسائٹی’ کراچی پنجابی سائنس بورڈ لاہور’ پنجاب کھوج ستھ’ ادارہ پنجابی زبان تے ثقافت تے پنجابی ورثا پاکستان شامل نیں۔ اوہناں ”سحر” کراچی سالنامہ ”سوہنی دھرتی” کراچی مہینہ وار ”رویل” لاہور ”دو ماہی’ میٹی” لاہور تے ورھے وار ”ساہت” لاہور ورگے رسالے کڈھے تے ایہناں راہیں بچیاں تے وڈیاں دے ادب دے کھلار آسطے ڈھیر کم کیتا۔
ایہناں ساریاں کماں دے نال نال اوہ اک کہانی کار’ ناول کار’ لوک ادب دے پارکھ تے ایڈیٹر وی نیں۔ ایس توں وکھ اوہ ساڈے پنجاب دے اکو اک لکھیار نیں جہناں پنجابی وچ سائنس تے انجینئرنگ دے حوالے نال ڈھیر کتاباں لکھیاں’ چھپوائیاں تے پڑھن ہاراں تیک اپڑائیاں۔ اوہناں دیاں ہن تیک چھپن والیاں کتاباں وچوں کجھ دا ویروا انج اے۔ بھگوان شکاری’ چونویں پنجابی کہانی’ پنڈ دی لج’ ال کوکو’ اگلا بندہ’ بند گلی والا مکان’ اجڑے گراں دے واسی (کہانیاں دے پراگے)’ پرانا پنڈ’ مٹی دا جال ماردی (ناولٹ)’ رنگ رنگ دے رچھ چاچا چام چڑک’ سکی ماں’ سریلی ونجھلی والا’ گینڈے گل گلاواں’ چاچا چکری’ (بچیاں واسطے لکھے ناول) جنور باتاں تے پنج پھلاں رانی (لوک کہانیاں) انج ای اوہناں دیاں سائنسی کتاباں دا ویروا کجھ انج اے۔ ریڈار’ سائنس’ حساب کتاب’ کیمسٹری’ بیالوجی’
حساب’ الیکٹرونکس تے کمپیوٹر۔ الیاس گھمن ہن تیکر اک سو توں ودھ صوبائی قومی تے عالمی ایوارڈز تے میڈل وصول کر چکے نیں۔ ستمبر 1997وچ امرتا پریتم نے اپنے جگ دھمے ادبی رسالے ”ناگ منی” دا ”الیاس گھمن نمبر” چھاپیا۔ انج ای 1994وچ پاکستان دے صدر نے الیاس گھمن نوں ادبی ایوارڈ دتا’ انج ای کلچر اینڈ ہیریٹج ایوارڈ 1995نوں دتا گیا۔ انج ای اوہناں نوں برطانیہ’ امریکہ تے ہور ملکاں توں وی ایوارڈز ملے۔ ایہہ آکھناں چاہیدا اے جوا وہناں ہن تیک علمی ادبی حوالیاں توں جو وی کم کیتا اے۔ اوہناں نوں دتے گئے ایہہ ایوارڈز اوہناں دے شایان شان نیں۔
اوہناں دیاں کہانیاں دے حوالے نال اسیں شمارے وچ جگت دُھمے لکھیاراں امرتا پریتم’ افضل احسن رندھاوا’ فخر زماں’ افضل توصیف’ جسونت سنگھ کنول’ شریف کنجاہی’ سجاد حیدر’ راجا رسالو’ شفقت تنویر مرزا’ جگتار تے ہورس وڈیاں ناواں دی راہواں شامل نیں۔ امرتا پریتم ہوریں اپنے لیکھ ”مہاندرا” وچ لکھدیاں نیں۔
میںآکھنا اے کہ الیاس گھمن دی کہانی’ اج دی کہانی کھیتر دا مہاندرا بن گئی اے…بڑے موکلے تے نویکلے پہلوواں توں”۔
انج ای اوہناں دیاں کہانیاں دے حوالے نال افضل احسن رندھاوا ہوریں لکھدن ”گھمن پنڈ دا جم پل اوس جیون’ زیمیں
اوتھوں دیاں رسماں رواجاں’ اوتھوں دے لوکاں دی تاوریخ دا آپ اک حصہ اے۔ اوہدیاں کہانیاں پنڈاں دی مہک بھری مٹی وچوں پنگردیاں نیں۔ اوہدے پاتر آل دوال دے لوک نیں جہناں دیاں غمیاںخشسیاں’ دکھاں سکھاں’ آسیاں سدھراں دا اوہ آپ واقف تے بھیتی اے۔ اوہ یاترا ساری دا ول وی جاندا اے تے ایہہ وی گیان رکھدا اے جو اوہو زبان رکھے جو اوہدے یاتر بولدے نیں۔ ایس لئی ای اوہ سادہ سدھی’ صاف تے خالص زبان ورتدا اے”۔
رسالے وچ شامل ہور لکھتاں وچ ”الیاس گھمن دیاں کہانیاں دے اندرلے مہاندرے” از غلام مصطفی بسمل’ الیاس گھمن دیاں کہانیاں از فرزند علی’ اک وڈی پدھردا کہانی کار از آزاد کوثر’ سر کڈھواں کہانی کار از ڈاکٹر طارق عزیز’ جس پلے پھلے بدھے ہوون آوے باس رمالوں از ڈاکٹر سید اختر حسین اختر’ پنجابی کہانی دا مہاندرا’ الیاس گھمن از کنول مشتاق’ دھرتی ماں دا پتر از پروین ملک’ الیاس گھمن دی کہانی کلا از پروفیسر عاشق رحیل’ وسیبی پچھان دا پندھ از پروفیسر ڈاکٹر سعید بھٹا’ پنجاب دی لج از امتیاز حسین امتیاز’ توں کتھے ہیں دس نی مائیں از طارق گوجر’ الیاس گھمن دیاں تن کہانیاں دا تجزیاتی مطالعہ از ڈاکٹر احسان اللہ طاہر’ پنجابی رہتل دا راکھا: الیاس گھمن از وسیم گردیزی’ الیاس گھمن دا کہانی پراگا ”اگلا بندہ” از ڈاکٹر محسن مگھیانہ’ الیاس گھمن پنجابی دا اک مہاندرا کہانی کار از محمد شفیع بلوچ’ پنڈ دی لج اک تنقیدی ویروا از ڈاکٹر انوار احمد۔ انج ای ایس خاص نمبر وچ الیاس گھمن ولوں کیتے کماں تے اوہناں دیاں رچناواں بارے پنجابی سوجھواناں دے وچار تے شاعری وی موجود اے۔ جہناں وچ نثری حصے وچ امرتا پریتم’ محمد آصف خاں’ سبط الحسن ضیغم’ احمد سلیم’ اصغرامرتسری’ کرنل محمد الیاس’ حنیف باوا’ محمد ایوب’ ناصر عباس نیر’ ستار سید’ ممتاز بلوچ’ اظہار احمد گلزار’ ارشد اقبال ارشد’ غلام مصطفی کھوکھر’ خاقان حیدر غازی’ زاہد حسن’ سخی رشید اعوان’ ارشد چہال’ راجا رسالو’ حامد خواجہ’ احسان باجوا’ عادل صدیقی’ کلیم شہزاد’ خاور راجہ’ عدنان باجوا’ سعد’ ہیتم تنویر اکرم’ ناصر بلوچ’ علی عثمان باجوہ’ یوسف پنجابی’ نصیر احمد’ ریاض دانشور’ آکاش’ اقبال قیصر’ عائشہ اسلم جدوں کہ امین خیال ‘ سرندر سنگھ دھنورا’ منظور وزیرآبادی’ عادل صدیقی’ شوکت علی قمر’ بشیر باوا’ نوید شہزاد’ کلیم شہزاد’ عبدالکریم قدسی’ سجاد بخاری’ سید طاہر شیرازی’ قاضی غلام عباس تے صابر سودائی ہوراں دے شعری نذرانے شامل کیتے گئے نیں۔
نامور محقق’ کھوجکار’ استاد تے سوجھوان پروفیسر ڈاکٹر سعید بھٹا ہوریں اوہناں دے تخلیقی کم بارے گل کردے ہوئے لکھدے نیں:
”الیاس گھمن ہوراں ایس ناولٹ دی کہانی واحد متکلم دے ڈھنگ نال لکھی اے۔ اوہ ناولٹ دے مڈھ وچ تاں کہانی سنن والے نال سدھے مخاطب ہن تے فیر ”میں” نال بیتیاں دا گواہ پڑھنہار نوں بنا لیندے ہن۔ فکشن دا ایہہ اسلوب بہت ای ریاضت منگدا اے۔ عام لکھاری تاں ایہہ ڈھنگ اپناوندیاں جذباتی ہو کے بے مہارے ہو جاندے ہن۔ پر ”پرانا پنڈ” دے لکھاری فنی و لگن اندر رہ کے اپنے جذبیاں دے ہڑھ وچ چاشنی تے تاثیر پیدا کیتی اے۔ اوہناں ”میں” دے کردار نوں کمال فنکاری نال پیش کیتا اے”۔
انج ای ایس شمارے اندر الیاس گھمن ہوراں بارے بہوں سوہنیاں نظماں وی شامل نیں۔ اوہناں ای نظماں وچوں صابر سودائی ہوراں دے دو شعر پیش نیں:
سچے جذبے گھمن تیرے’ سچیاں سوچاں تیریاں نیں
”پنڈ دی لج” تے ”اگلا بندہ” اچیاں لکھتاں تیریاں نیں
داتا دی نگری توں لے کے پنجابی دی دنیا وچ
تیرے نال دے ڈنکے وجدے’ تھاں تھاں دھماں تیریاں نیں
تے ہن اخیر تے اسیں ”ترنجن” دی ایڈیٹر صغریٰ صدف ہوراں دے لکھے اداریے وچوں کجھ اکھر ایس سوچ نوں مکھ رکھدیاں پڑھدے آں جوا وہناں ایس رسالے نوں کڈھدیاں ہویاں کیہ سوچ سوچی’ اوہ آکھدیاں نیں:
”جدوں پنجاب وچ ٹاویں ٹاویں لوک پنجابی دی گل کردے سن’ الیاس گھمن تاں اوہ پنجابی لئی لکھدا تے بولدا سی۔ اج کل اوہ بڑی سوجھ نال پنجاب دی سطح تے ماں بولی دے ودھالئی کم کردے دسدے نیں تے اوہناں دی نظر عالمی پدھر تے کھلوتے لسانی سوالاں تے وی اے۔ پنجابی زبان نوں ایہہ جیہے سچے تے سچے سوجھواناں دی بہوں لوڑ اے۔ الیاس گھمن دیاں کاوشاں نوں وڈیان لئی اسیں ایس اچیچے پرچے دا پربندھ کر کے بہوں خوشی ماندے آں”۔
گل کیہ ”ترنجن” دے ایس پراگے وچ الیاس گھمن دی ذاتی فکری تے ادبی حوالے نال بہوں بھروے طور تے لکھتاں شامل کیتیاں گئیاں نیں۔ ایہہ شمارہ گھمن ہوراں دے کم دے حوالے نال نال پنجابی ادب دے حوالے نال وی تواریخی حیثیت رکھے گا تے کھوجکاراں لئی ہمیشہ کم آئوندا رہوے گا۔
اگھے جرنلسٹ پنجابی یونین دے چیئرمین تے بھلیکھا دے چیف ایڈیٹر مدثر اقبال بٹ ہوراں ایس شمارے دے حوالے نال گل کردیاں ہویاں آکھیا جو ترنجن دا ایہہ شمارہ الیاس گھمن ہوراں دے شایان شان اے اوہ پنجابی زبان تحریک دے قائد تے ساڈے آگونیں، زندہ قوماں ہمیشہ اپنے لیڈراں دے کمال نوں سراہندیاں نیں تے ایہہ کم وی اصل وچ گھمن ہوراں دے کم نوں وڈیان برابرا اے”۔