زمین دے تابوت وچ بند مخلوق کفن پوش

بچیاں دی بہبود دے عالمی ادارے یونیسف دے مطابق پاکستان وچ حالیہ تباہ کن بارشاں تے طغیانی پاروں جو تیتی ملین بندے متاثر ہوئے نیں اوہناں وچ سولاں ملین پندراں ورھے تک دی عمر دے بچے وی نیں تے اوہناں وچوں وی ساڑھے تن ملین بچے زندگی بچائو ہنگامی مدد دے متلاشی نیں۔ پاکستان وچ یونیسف دے نمائندہ عبداللہ فاضل نے سیلاب زدہ علاقیاں دے دورے مگروں تیزی نال ودھن والے مسئلیاں دی ایس طرح تصویر کشی کیتی اے کہ نکافی صحت و صفائی پاروں بچے نکافی غذائیت’ اسہال ‘ملیریا’ ڈینگی بخار تے متعدد جلدی امراض دا تیزی نال شکار ہو رہے نیں۔ بارش تے سیلاب نال ہن تک جنیاں موتاں ہوئیاں نیں اوہناں وچ بچیاں دی گنتی اک تہائی اے۔ اکثر ماواں جسمانی طور تے کمزور’ بے گھری وچ کھلے اسمان تھلے سخت موسم پاروں تھکن زدہ یاں بیمار نیں ایس لئی نوزائیدہ بچیاں نوں ددھ پلان توں قاص نیں ایہناں ساریاں نوں صرف کھانے یاں سائے توں زیادہ دوجی ہنگامی مدد وی چاہیدی اے۔ اندازا اے کہ نوے ہزار توں اک لکھ تک ماواں حمل دے وکھووکھ مرحلیاں وچ نیں۔
برق رفتار ماحولیاتی تبدیلی دے نتیجے وچ اجہی آفتاں ورھیاں توں نواں معمول بن رہیاں نیں ایس لئی عارضی تے نامکمل اقدامات نوں ہن قصہ پارینہ سمجھنا چاہیدا اے۔ ایشیا تے بحرالکاہل خطے لئی اقوام متحدہ دے اقتصادی تے سماجی کمیشن دی سجری رپورٹ موجب موجودہ مالیاتی ابتری توں جنوبی تے جنوب مغربی ایشیائی خطے نوں ورھے وار اک سو اکاٹھ ارب ڈالر دا نقصان ہو رہیا اے جے ماحولیاتی بحران ایسے رفتار نال جاری رہیا تے معاشی نقصان دا حجم وی اگلے پنج ورھیاں وچ تن سو بائی ارب ڈالر ورھے وار تک ودھ سکدا اے جے ایس نقصان نوں علاقائی ملکاں تے ونڈیا جاوے تے بھارتی معیشت نوں ورھے وار سوا دو سو ارب’ پاکستان نوں چھبی ارب تے ترکی نوں چوی ارب ڈالر دا جھٹکا لگ سکدا اے جے ایس تخمینے نوں ملکی آبادی تے ونڈیا جاوے تے پاکستان سب توں گھاٹے وچ اے۔
درجہ حرارت تے موسمی کیلنڈر وچ اتھل پتھل پاروں حالات ہور خراب ہوندے جان گے۔ ورھیاں توں ترکی تے بھارت دے خطے وچ خشک سالی تے فیر غیرمعمولی بارشاں دا دورانیہ ودھدا جاوے گا سب توں ودھ کم بختی بارانی علاقیاں وچ رہن والیاں دی آوے گی۔ اوہناں نوں بارش وی مارے گی تے خشک سالی دے لمے سائے وی چین نہیں لین دین گے۔ پاکستان وچ سترفیصد بارانی زراعت نوں موسم دی مار جھلنی پوے گی۔ ایہدا مطلب اے ہور غربت تے خوراک دا بحران۔ کمزور جسمانی پرداخت دے نتیجے وچ پرانی تے نویاں وباواں نوں دعوت۔ ایس دباء دے نتیجے وچ صحت دے ڈھانچے دی ٹٹ بھج تے ایس ٹٹ بھج دے نتیجے وچ سماجی خلیج وچ وادھا تے ہور سماجی ٹٹ بھج تے افراتفری۔
1990ء وچ جنوبی تے جنوب مغربی ایشیا وچ ڈینگی نال متاثرہ مریضاں دی گنتی اک لکھ توں گھٹ سی۔ اج ورھے وار پنج لکھ توں اُتے لوک ڈینگی دا شکار ہوندے نیں۔ ملیریا دے مریضاں دی گنتی بھاویں 2000ء وچ پنجی لکھ سی جہڑی 2017ء وچ گھٹ دے تیراں لکھ تے آ گئی۔ ہن فیر ماحولیاتی شدت وچ وادھے نال ملیریا متاثرین دی گنتی وچ وادھا ویکھن وچ آ رہیا اے۔ فصلاں تے ٹڈی دل حملیاں دی گنتی وی ورھیاں توں ودھدی جا رہی اے۔ کیوں جے ہن گنگا ای الٹی چل رہی اے ایس لئی نویں ماحولیاتی حقائق نوں سمجھ کے حیاتی گزارن لئی رہن سہن تے روزمرہ معمولات وچ جہڑیاں تبدیلیاں دی فوراً لوڑ اے اوہناں نوں اپنانا وی سوکھا نہیں۔سوچ تے عادتاں بدلن تے وی چوکھا خرچا آوے گا یعنی اضافی مالی بھار۔ مثلاً بھارت نوں قدرتی آفت دے نتیجے وچ اضافی طبی مسئلیاں نال نبڑن لئی پنتالی ارب ڈالر’ پاکستان نوں پنج ارب ڈالر تے بنگلہ دیش نوں تن اعشاریہ تن ارب ڈالر ورھے وار خرچ کرنے ہون گے۔ فطرت نوں ایہدے نال کوئی غرض نہیں کہ پیسہ کتھوں آوے گا۔ ظاہر اے ساڈیاں جیباں چوں ای جاوے گا۔ ایس حوالے نال اگلی لڑائی کرہ ارض گندا کرن والے تقریباً ویہہ صنعتی ملک تے اک سو ستر دوجے ملکاں دے وچکار ہووے گی کہ جہناں دا عالمی آلودگی ودھان وچ حصہ بڑا گھٹ پر معاشی تے سماجی نقصان سب توں ودھ اے۔
کانفرنساں کرن نال فوری طور تے کسے دے دکھاں دا مداوا نہیں ہووے گا پر آن والے ورھیاں وچ جے قصورواراں نے بے قصوراں دے نال پکا تعاون نہیں کیتا تے صرف زبانی ہمدردی جتائی تے پہلی واری دنیا عسکری تے اقتصادی بلاکاں وچ ونڈن دی تھاں مشترکہ خطرے وچ پھسی ماحولیاتی بلاک وچ جبر دے ہتھوں بدلن تے مجبور ہوندی جاوے گی۔ روایتی اقتصادی تے عسکری بلاک ایس لئی کامیاب نیں کیوں جے اوہناں دے اثرات گھٹ نیں پر ماحولیاتی بلاک وچ مجبوراً بنھن والی ترقی یافتہ دنیا بڑی دیر تک متاثرہ ملکاں دی آواز نہیں دبا سکے گی کیوں جے بارش یاں خشک سالی دا ہن کسے اک خطے تک محدود رہنا ناممکن اے۔ایہدا ثبوت موجودہ ورھے وچ ای ہتھ آ گیا جدوں بیک وقت جنوبی ایشیا نوں قاتل مون سون کوڑے مار رہیا اے تے خشک سالی یورپ تے شمالی امریکہ دے مزاج پچھ رہی اے۔ ایہ اوہ جنگ اے جو صرف خام طاقت دے سر تے جتنا ناممکن اے۔ کشتی وچ اک پاسے سوراخ کرکے دوجے پاسے بیٹھن والے وی نہیں بچ سکن گے۔٭