عصری تے جدید علم دی اہمیت

اسد مفتی

میرے نزدیک کسے وی قسم دے واقعہ’ حادثہ یاں تخلیق دی اہم وجہ تے وڈی خوبی کوئی بن دی اے تے اوہ ایہو اے کہ ایہ واقعہ یاں تخلیق پڑھن یاں سنن والے نوں متحرک کر دیوے کہ میرے ورگے بندے لئی ایہو زندہ رہن دا جواز اے۔ پاکستان وچ وسیع الذہن’ کشادہ دلی’ تحمل تے بردباری تے اگے نہ ودھی پر ساڈا سماجی رویہ تے کردار بڑا تنگ ہوندا گیا جو اج تک ساڈے نال اے۔ کنی تعجب والی گل اے کہ اپنی تنگ نظر عادتاں تے رواجاں دیاں کمزوریاں نوں ایہ کہہ کے نظرانداز کر دینا چاہنے آں کہ ساڈے بزرگ’ اسلاف وڈے لوک سن۔ ماضی دی درخشندگی دا احساس قوماں دے تشخص لئی ضروری تے ہے پر تیزی نال بدلدے ہوئے تہذیبی’ تعلیمی تے سماجی منظرنامے وچ ماضی دیاں ایہ عظمتاں کسے قسم دے تشخص دی واحد پچھان نہیں ہو سکدیاں۔ قوماں دا مجموعی تشخص اودوں تک نہیں بن دا جدوں تک عصری تے جدید علم فکروعمل دا حصہ نہ بن جان۔
موجودہ دنیا وکھووکھ قسم دے اسباب تے احوال نال بھری پئی اے۔ ایہ اسباب و احوال ساڈے توں وکھرا اپنا وجود رکھدے نیں تے اسیں اوہناں نال ہم آہنگی کر کے اپنا مقصد حاصل کر سکنے آں۔ ایہناں نوں نظرانداز کرکے منزل مقصود تک اپڑنا ساڈے لئی ممکن نہیں۔ ایس صورتحال دے تقاضیاں وچوں اک تقاضا ایہہ وے کہ بندے وچ ایہ صلاحیت ہووے کہ اوہ پیش آمدہ حالات تے پوری طرح غور کر سکے۔ اوہ مسئلے دا نواں حل لبھن دی طاقت فہم تے جرأت رکھدا ہووے۔ میرے حساب نال صرف تعلیم ضروری نہیں سگوں ایس تعلیم دا اک ارفع’ ہمہ گیر’ روشن خیال’ وسیع’ دوررس تے زندگی دوست تصور رکھنا وی ضروری اے۔ ملک عزیز وچ کجھ حلقے تے دھڑے موت نوں زندگی دے ناں توں متعارف کرا رہے نیں تے ایہ طے اے کہ تعلیم میرے نزدیک اک ساجی پہلو دی حامل اے۔ اک ضابطہ حیات’ مقصدیت تے افادیت دی حامل اے۔ میرے حساب نال کوئی چیز ایس توں ودھ خطرناک نہیں کہ بندہ اپنے دل و دماغ وچ صرف اک ای تصور رکھدا ہووے۔ ون بک لائبریری تسخیر دا پیش خیمہ نہیں بن سکدی۔ دانشوراں تے تجزیہ نگاراں دی رائے اے کہ عصری تعلیم و تربیت دیاں زنجیراں نال ای دہشت گردی دے جن نوں قابو کیتا جا سکدا اے۔ دانشور تے ماہرین ایہ سوال وی پوری شدت نال اٹھاندے نیں کہ ساڈے وچ برداشت’ درگزر’ رواداری تے بھائی چارے دے مادے دی کمی کیوں اے؟ ایہناں دے تجزیے دے مطابق ایہناں ساریاں گلاں دی کمی دی بنیادی وجہ عصری تعلیم وچ پچھے رہ جانا اے۔
ایہ حقیقت اے کہ بناں معیاری تے عصری تعلیم دے نہ تے اسیں موجودہ دہشت گردی یاں انتہاپسندی دے مدمقابل آ سکدے نیں تے نہ ای دنیا دے دوجے ملکاں دے مقابلے وچ کھڑے ہو سکدے نیں۔ تعلیم دنیا وچ امن قائم کرن لئی اہم اے کہ دہشت گرد تے انتہاپسندی نوں کتاب تے قلم نال ای شکست دتی جا سکدی اے۔ اج دنیا دے سامنے سب توں وڈا مسئلہ تشدد دا پھیلدا ہویا دائرہ اے۔ ایس تشدد دی اگ نے انسانیت نوں اپنی جھولی وچ لے رکھیا اے جہدے توں پاکستان وی بری طرح متاثر ہو رہیا اے۔ برصغیر دی تریخ گواہ اے کہ ایہ ہمیشہ توں امن دا پیغامبر رہیا اے۔ ایہ دنیا نوں بھائی چارے تے انسان دوستی دا سبق دیندا رہیا جیویں ویہویںص دی دے عظیم دانشور تے مفکر روماں رواں نے برصغیر بارے کہیا کہ جے ایس سرزمین تے کوئی ایسی تھاں اے جتھے تہذیب دے آغاز دے دناں توں ای انسان دے سارے خواب تے ارمان پورے ہوندے رہے نیں تے اوہ تھاں برصغیر اے پر کڑوا سچ کہ اج ایس برصغیر دے اک حصے یعنی پاکستان دے سامنے وی اک وڈا چیلنج اے کہ آخر کس طرح ملک وچ تشدد دی چنگاری جہڑی شعلہ بن چکی اے تے مناں مونہی پانی پا سکے۔ ایہ سوال بہت پہلاں تے کئی واری اٹھ چکیا اے کہ آخر ملک وچ امن دی بحالی تے تشدد دے خاتمے لئی کہڑا راہ اپنایا جاوے؟ ایس مسئلے تے ساڈے دانشوراں نے وکھری وکھری اپنی رائے دتی پر میرے حساب ملک وچ تشدد’ انتہاپسندی تے دہشت گردی دے خاتمے لئی سب توں اہم گل ایہہ وے کہ تعلیمی نصاب نوں آلہ تے ہتھیار بنا کے نویں سرے توں رائج کیتا جاوے۔ ایس معاملے وچ میری اپنی سوچ تے فکر تے رائے بالکل صاف تے واضح اے کہ قومی تے بین الاقوامی سطح تے سکول دے نصاب وچ اخلاقیات’ تحفظ انسانیت’ انصاف’ سماجی مساوات تے سیکولرالزم دے اسباق نوں شامل کیتا جاوے۔
موجودہ نصاب نے ساڈی موجودہ تعلیم نوں وگاڑ کے رکھ دتا اے اج سکول تے کالج وچ جہڑی تعلیم دتی جا رہی اے اوہدے نال طلبہ دے کردارتے افکار وچ تضاد رہندا اے اجہے وچ بدامنی تے تشدد نوں پھیلن دا موقع تے ملے گا ای’ اسیں سارے ایس حقیقت توں چنگی طرح واقف آں کہ زندگی دے کسے شعبے وچ ترقی اوس ویلے تک ناممکن اے جدوں تک امن و سکون نہ ہووے تے جتھوں تک سوال اے انسان دی زندگی دی کامیابی داتے ایہدے وچ تعلیم نوں مرکزیت حاصل اے تے جے تعلیم دے اندر ای خرابی ہووے تے آخر کس طرح کوئی اپنی منزل تک کامیابی نال اپڑ سکدا اے۔ میرے حساب نال انسان لئی سب توں اہم چیز علم اے جے انسان علم توں انھا ہووے تے اوہدا معاشرے وچ جینا بیکار اے۔ معاشرے وچ برائی دے غلبے دی انتہا ایہہ وے کہ برائی تے لاعلمی’ ندامت تے شرمندگی دا کارن بنن تے معذرت خواہی دا کارن بنن دی تھاں وجہ افتخار تے باعث اعزاز بن گیا اے۔ میں پہلے وی کئی واری کہہ چکیا واں کہ ایہ دور جانکاری دی ہر پاسیوں بوچھاڑ تے کر رہیا اے پر علم دے خانے نوں خالی چھڈ دتا اے۔ جانکاری تے علم دے فرق نوں نظرانداز نہیں کیتا جا سکدا۔ صرف جانکاری نال شخصیت دے جوہر نہیں کھلدے علم دے حصول تے اوہنوں انگیز کرن نال کھلدے نیں کہ جانکاری نال صرف حافظہ دا تعلق اے جد کہ علم ذہن نوں روشنی’ روشن خیالی’ عصری سوچ’ بھائی چارہ تے شخصیت نوں توانائی دیندا اے۔٭