منٹو دا قنون

اقتدار جاوید

قنون دا بنیادی تھیسز مساوات اے۔ ریاضی دی زبان وچ ایہنوں ایکس تے وائی دی برابری کہندے نیں۔ تہاڈا دھیان کسے ہور ایکس وائی ول جا رہیا اے تے وی ٹھیک اے اوہ وی سیاست دی ترکڑی تے برابر ہونے چاہیدے نیں۔ Opened اک انسان اے تے درجناں قنون’ ایس وچارے تے لازم اے کہ اوہ زندگی بھر ایہناں دا پابند رہوے۔ ایہناں قنوناں دے وکھووکھ ناں نیں تے وکھرے وکھرے ایسے ناں توں یاد کیتے جاندے نیں۔ ایہناں وچ اک جاگیردارانہ قنون ہوندا اے ایہ دنیا وچ Land holding تے دوجے طبقے وچکار عدم مساوات دی گل کردا اے۔ ایہنوں ”رب دی مرضی” دا قنون کہندا اے۔ ایس قنون دا بنیادی تھیسز ایہہ وے کہ سب کجھ رب دی مرضی نال ہو رہیا اے۔ ایہدے مقابلے وچ اک قنون لوکاں دی مرضی نال بنایا جاندا اے۔ کہن نوں تے اوہ لوکاں دی مرضی نال بنایا جاندا ے پر ایہدے وچ لوکاں دی مرضی شامل ہوندی اے یاں نہیں پر ایہ پتہ نہیں۔ قنون دی اصل روح اوہدا نفاذ اے۔ لوکاں دی مرضی دا قنون دا نفاذ کتھے ہوندا اے ایہ وی پتہ نہیں۔ ایس قنون دی ٹکر دا جے کوئی قنون ہے تے منٹو دا قنون اے۔ عدلیہ’ مقننہ’ ریاست تے اوہدے حکام قنون سازی وچ بنیادی پتھر نیں۔ منٹو دا قنون ایہناں ساریاں تے بھاری اے۔ ایہدے قنون تے عمل وی ہوندا اے۔ منٹو دا قنون اوہدے افسانے وچ نافذ ہوندا اے تے اسیں سارے اوہنوں نافذ ہوندا ویکھنے آں کہ قنون ہوندا ای اوہ اے جہدے تے عمل ہوندا نظر آوے۔ منٹو نے احمد ندیم قاسمی نوں کہیا سی میں تہانوں اپنا دوست بنایا اے اپنے ضمیر دی مسجد دا امام مقرر نہیں کیتا۔ مینوں وعظ نہ کریا کرو’ اوہدا کہیا کسے نوں یاد نہیں کہ منٹو منٹو لئی زندہ اے۔ پر کوئی ایہ نہیں جاننا چاہوے گا منٹو ہے کیہ بلا سی؟ منٹو واقعی کیہ بلا سی؟ اوہدے قد نوں ناپن لئی الفاظ گھٹ پے جاندے نیں اوہ ایویں ای تے امر نہیں ہو گیا۔
جے کوئی اردو افسانے دی وساطت نال امر ہویا اے تے منٹو اے۔ منٹو اک ناں نہیں اک سمبل اے۔ ادب دا اخلاق دا معاشرت دا عقائد دا تے سب توں ودھ کے قنون دا۔ کوئی پچھے منٹو دا قنون کہڑا اے بھلا’ منٹو دا اوہو قنون اے جو تہاڈا اے جو میرا اے جو میرے ملک دا اے۔ اوہو قنون جہنوں نہ تسیں نہ میں تے جہنوں نہ میرا ملک اپنی اصل روح دے مطابق نافذ ہون دیندا اے پر کیہ نہ منن نال کسے دی سچائی گھٹ ہوندی اے؟ جیویں کسے اسمانی کتاب نوں نہ منن نال کیہ اوہدا اسمانی ہونا باطل ہو سکدا اے۔
منٹو اک مسلمان اے اوہ کدھرے وی شیعہ’ سنی’ بریلوی تے دیوبندی نہیں۔ اوہ اک مسلمان اے بس’ منٹو اک انسان اے اوہ کدھرے وی گورا کالا یاں گندمی نہیں۔ منٹو دی عورت مکمل سچ اے اوہ کدھرے ہندوستانی’ پاکستانی نہیں۔ اوہدا قنون کدھرے رومن انگلش یاں مذہبی نہیں اوہ منٹو دا قنون اے۔ اوہ قنون جہنوں کسے وڈا ہون دی وجہ نال رعایت نہیں تے کسے دے چھوٹا ہون دی وجہ نال عذاب نہیں۔ کسے نوں کافر تے کسے نوں غیر کافر دا سرٹیفکیٹ جاری نہیں ہوندا۔
جدوں اک واری اسیں منٹو دیاں تنے دھیاں اگے اک سوال کیتا کہ منٹو تہاڈے نال تے اپنی بیوی نال جہڑی گل بات کردے سی کیہ اوہ تہانوں یاد اے تے جواب وچ اک دھی نے دسیا سب یاد اے کہ امی نال جو اوہ گلاں کردے سن اوہ ایتھے نہیں کہیاجا سکدیاں۔ امی وی رنج ہون گئیاں تے منٹو وی۔ اوہ سوال تے ہس پئیاں۔ مکتبہ جدید بیرون اردو بازار وچ آغا امیرحسین بطور سیلز مین کم کردے سن۔ اودوں اوہناں دی عمر ی اراں باراں ورھے سی۔ ایہ سولاں اکتوبر اکیاون دا دن سی۔ اجے لہور دے بازار اپنی روایت دے مطابق کھلے نہیں سن کدھروں منٹو لیاقت علی خان نوں راولپنڈی وچ گولی لگن دی خبر سن چکے سن۔ اوہ بیڈن روڈ توں ننگے پیریں سرکلر روڈ تک اپڑے۔ مکتبہ جدید تے اوس ویلے صرف سیلز مین تے اوس دن دے اخبارات موجود سن۔ منٹو کرتہ پاجامہ وچ سن پر پیراں توں ننگے سن۔ اوہ بار بار کہہ رہے سن ”میں جل گیا واں’ میں جل گیا واں”۔ اوہ دن تے اج دا دن سارے جل سڑ رہے نیں۔ جو وی حکومت ایتھے برسراقتدار آندی اے اپنا قنون لیاندی اے۔ اوہنوں اوہ رب دی مرضی دا قنون کہندی اے۔ لوک وی رب دی مرضی دے عادی ہو گئے نیں پر ایہناں حکومتاں دا وکھرا وکھرا رب ہوندا ہووے گا کہ پنج ورھے بعد نویں حکومت نواں قنون بنا لیندی اے۔ منٹو دا قنون تبدیل نہیں ہوندا’ اوہ اٹل اے۔
ششدر و متحیر گورے نے ایدھر اودھر سمٹ کے استاد منگو دے وزنی مکیاں توں بچن دی کوشش کیتی تے جدوں ویکھیا کہ اوہدے مخالف تے دیوانگی ورگی حالت طاری اے تے اوہدی اکھاں وچوں شرارے برس رہے نیں تے اوہنے زور زور نال چلانا شروع کیتا۔ اوہدیاں چیکاں نے استاد منگو دیاں بانہواں دا کم ہور وی تیز کر دتا۔ اوہ گورے نوں جی بھر کے کٹ رہیا سی تے نال نال ایہہ کہندا جاندا سی پہلی اپریل نوں وی اوہو اکڑفوں… پہلی اپریل نوں وی اوہو اکڑفوں… ہن ساڈا راج اے بچہ!
لوک اکٹھے ہو گئے تے پولیس دے دو سپاہیاں نے بڑی مشکل نال گورے نوں استاد منگو دی گرفت چوں چھڑایا۔ استاد منگو اوہناں دو سپاہیاں دے وچکار کھڑا سی تے اوہدی چوڑی چھاتی پھولے ساہ دی وجہ نال اُتے تھلے ہو رہی سی۔ منہ چوں جھگ بہہ رہیا سی تے اپنی مسکراندی ہوئی اکھاں نال حیرت زدہ مجمع ول ویکھ کے اوہ ہفدی ہوئی آواز وچ کہہ رہیا سی اوہ دن گزر گئے جدوں خلیل خاں فاختہ اڑاندے سن۔ ہن نواں قنون میاں… نواں قنون! تے وچارا گورا اپنے وگڑے چہرے دے نال بے وقوفاں وانگوں کدی استاد منگو ول تکدا تے کدی ہجوم ول۔
استاد منگو نوں پولیس دے سپاہی تھانے وچ لے گئے۔ راہ وچ تھانے دے اندر کمرے وچ اوہ نواں قنون چلاندا رہیا پر کسے نے اک نہ سنی۔ نواں قنون’ نواں قنون’ کیہ بک رہے او… قنون اوہو اے پرانا۔٭