نکام ریاست دی بحث

اشرف شریف

سیانیاں دا اک پنڈ سی۔ اپنے سماجی‘ معاشی تے جمہوری مسئلیاں دے حل دے نت نویں طریقے کڈھن وچ ایتھوں دے لوک مشہور سن۔ اک واری انج ہویا کہ کسے غریب دے بکرے نے اک گھڑے وچ سر پھسا لیا۔ لوکاں نے کدی بکرے دے سر نوں کھچیا کدی گھڑے نوں پھڑ کے زور لایا۔ سارے طریقے نکام ہو گئے تے اک بچے نے مشورہ دتا کہ گھڑا توڑ دتا جاوے۔ سارے اوہدے مشورے تے ہسن لگے تے اوہنوں شرمندہ کردے ہوئے آکھیا کہ انج تے گھڑا ضائع ہو جاوے گا۔ بچہ پچی ہو کے نکرے بہہ گیا۔ پنڈ والے بکرے نوں لے کے سب توں سیانے تے بڈھے بندے دے کول اپڑ گئے۔ اوہنوں مسئلہ دسیا‘ بزرگ سیانا کئی واری اسمبلی وچ جا کے تقریراں کر چکیا سی اوہدے چٹے وال اوہدی بزرگی ظاہر کردے سن۔ سارے اوہدا احترام کردے‘ اوہ کجھ دیر سوچدا رہیا فیر بولیا: اک چھری لیائو‘ چھری لیاندی گئی تے بکرے دی دھون وڈھ دتی گئی۔ بکرے دا سر گھڑے دے اندر جا ڈگا‘ بزرگ سیانے نے کہیا کہ گھڑا توڑ دتا جاوے۔ اوہدی معاملہ فہمی دے معترف پنڈ والیاں نے گھڑا توڑ دتا۔ بکرے دا سر گھڑے چوں نکل آیا۔ سارے بزرگ دی دانشمندی تے معاملہ سلجھان دی صلاحیت دے نعرے بلند کردے رخصت ہوئے۔اوہ بچہ جو کجھ دیر پہلاں چنگا مشورہ دین دے قابل سی اوہ وی عقل دے انھیاں تے مشتمل ہجوم وچ گواچ گیا۔
حالات دا ایس حکایت نال تعلق ایہہ وے کہ ایہناں دیہاڑیاں پاکستان دا سر گھڑے وچ پھسیا ہویا اے تے سیانے سر نوں گھڑے چوں کڈھن دے مشورے کر رہے نیں۔ کئی اک نے مشورہ دتا کہ خودغرضی چھڈ دیو پر اوہ سیاستدان ای کیہ جو کسے نوں اپنے توں ودھ سوجھوان من لوے۔ پاکستان دے مسئلے سیاسی تے معاشی عدم استحکام دی وجہ بن چکے نیں۔ بحراناں دی شدت ویکھدے ہوئے کجھ حلقے پاکستان نوں نکام ریاست قرار دین دی بحث اک واری فیر تازہ کرن لگے نیں۔ درپیش حالات دی سنگینی وکھا کے ساڈے بچیاںدی عقل ماری جا رہی اے۔ اوہناں دے قابل قدر مشوریاں تے اوہناں نوں پچی کیتا جا رہیا اے۔ میرے اک دوست نے ایس سلسلے وچ میری رائے منگی اے‘ پچھیا اے کہ پاکستان کیہ واقعی تازہ تازہ دوجی جنگ عظیم چوں نکلیا سی۔ اوہنوں ڈر سی کہ ہندوستان تقسیم ہویا تے ایہ خطہ کمزور ہو جاوے گا۔ کمزور ہندوستان کمیونسٹ سوویت یونین دا سوکھا شکار ثابت ہووے گا تے اوہدی سابق نوآبادی اوہدے مخالف بلاک وچ شامل ہو جاوے گی۔ کانگرس دا خیال سی کہ محمدعلی جناح ہندوستان دی ہزاراں ورھیاں دی وحدت نوں ونڈ رہے نیں کانگرس مسلماناں دے ایہناں خدشات دا جواب نہیں سی دے پا رہی کہ اردو ہندی تنازع تقسیم بنگال گائورکھشا تحریک تے مغربی جمہوریت دی صورت وچ مسلماناں دے حقوق دا تحفظ کیویں ہو سکے گا۔
جدوں پاکستان دا بننا لازم ہویا تے اجہے دفاعی جغرافیائی تے مالیاتی مسئلے پیدا کیتے گئے کہ پاکستان دا وجود خطرے وچ رہے۔ کانگرسی رہنما ابوالکلام آزاد نے پاکستان ٹُٹن دی پیش گوئی ایسے تناظر وچ کیتی سی جو کامیاب وی ثابت ہوئی پر ایہ ساریاں اوکڑاں پاکستان نوں فیل ریاست ثابت نہیں کردیاں۔ پاکستان بن گیا پر نال سازشاں دا سلسلہ شروع ہو گیا۔ قائد دا انتقال اہم موڑ ثابت ہویا‘ آئین دی تشکیل وچ تاخیر نے مذہبی‘ لسانی تے علاقائی تعصبات نوں ہوا دتی۔ وجہ ایہ سی کہ سماج تے ریاست دے رشتے نوں متوازن رکھن والی دستاویز تے ضابطے موجود نہیں سن۔ آئین دی عدم موجودگی وچ اہل پاکستان دے کول صرف نوآبادیاتی دور دیاں روایتاں سن۔ ایہناں روایتاں وچ پولیس دے راہیں لوکاں نوں ڈرائی رکھنا افسرشاہی دا بے لگام رہنا حکومت دے ناں تے کجھ خانداناں دا اقتدار‘ جو پہلے انگریز دے وفادار سن۔ نوزائیدہ پاکستان دا نظام بن رہیا سی لوکاں نوں اقتدار دتا گیا نہ گروہی و نسلی سیاست دا راہ روکیا گیا۔ نتیجہ ایہ نکلیا کہ چھوٹے جہے ملک وچ تعصبات دے کئی مرکز بن گئے۔ پاکستان کمزور تے انگریز لئی ناقابل قبول سی پر ایسے کمزور ملک نے اپنے توں کئی گنا وڈے بھارت توں ادھا کشمیر آزاد کرا لیا۔
1973ء دا آئین پاکستان دے سماج نوں اگے ودھان لئی جو سفارشات تے ضمانتاں دیندا اے پارلیمنٹ اوہناں دی پاسداری نہیں کر سکی۔ عوام تے برسراقتدار طبقے دے مفادات وچ اک وڈی خلیج رکاوٹ بن گئی۔ جو حکومت کر رہے نیں اوہ لوکاں دے نمائندے نہیں رہے۔ عام دی نمائندگی دا نظام خواص دی نمائندگی دا نظام بن کے رہ گیا اے۔ کہن والے ایہنوں ریاست دی نکامی قرار دیندے نیں۔ سوچن والے ایہنوں نظام دی خرابی سمجھدے نیں۔ ریاست نکام ہووے تے لوکاں وچ بقا دی خواہش دم توڑ جاندی اے۔ نظام وچ خرابی ہووے تے عوام جدوجہد دا راہ نہیں چھڈدے۔ لوکاں دی امید زندہ اے اوہ وقفے وقفے نال اپنے حقوق سلب کرن والیاں قوتاں دے خلاف مزاحمت کردے نیں۔ زندہ رہن دا ثبوت دیندے نیں‘ مطالبے کردے نیں اپنی سلامتی دے اندرونی تے بیرونی دشمن دے دند کھٹے کردے نیں۔ استحصالی نظام نوں بدلن دیاں کوششاں کردے نیں۔ ایہ زندگی دیاں علامتاں نیں کہ سماج دا سیاسی تے سماجی شعور زندہ ہووے۔ اپنی قومی پچھان نال وابستگی باقی رہوے تے اجہی ریاست نوں نکام قرار نہیں دتا جا سکدا۔٭