گھٹ تنخواہ تے معاشی تنگی دی وجوہات

انسان نے خود نوں قیمتی نہیں بنایا جہدی وجہ نال اوہ سستا ہو گیا

ڈاکٹر رشید احمد

انسان فطری طور تے اوس ویلے بہت خوش ہوندا اے جدوں اوہنوں کسی شے دا بہترین نتیجہ تے ثمر ملے۔ بچپن وچ اوہ کھیڈونیاں لئی ضد کردا اے‘ روندا اے تے جدوں اوہنوں کھیڈونا مل جاوے تے اوہ خوش ہو جاندا اے۔ سکول دے زمانے وچ اوہ ایس لئی محنت کردا اے تاں جے چنگے نمبراں نال امتحان وچ پاس ہووے۔ کھیڈ وچ ایس لئی جان لاندا اے تاں جے اوہ ٹرافی جت سکے۔ کالج یونیورسٹی وچ اوہ ایس لئی محنت نال کم کردا اے تاں جے اوہنوں ڈگری ملے تے اوس ڈگری اتے کوئی چنگی نوکری مل جاوے۔ عملی زندگی وچ قدم رکھن مگروں اوہ نوکری یا کاروبار دی صورت وچ فیر توں محنت شروع کر لیندا اے تاں جے اوہدے بدلے اوہنوں کجھ پیسے ملن تے اوہ اوہناں توں اپنی ضروریات زندگی پورے کرے۔
دنیا وچ انسان دی آمد دے نال ای اوہدی احتیاجی وی شروع ہو جاندی اے۔ اوہ کھان پین‘ پان تے زندگی بسر کرن لئی مختلف طرحاں دی شیواں دا محتاج ہوندا اے تے ایہہ محتاجی اوہنوں مجبور کردی اے کہ اوہ اپنے لئی مستقل طور تے کجھ رقم دا بندوبست کرے تاں جے اوہدی ایہہ ضروریات پوری ہوندی رہیاں۔
ایس لحاظ نال ہر انسان دی زندگی وچ آمدن بہت اہمیت رکھدی اے کیوں جے اک تے اوہدے لئی اوہنے اک لما عرصہ تعلیم حاصل کیتی ہوندی اے فیر جدوں روزگار مل جاوے تے اوہدے وچ وی اوہ بھرواں محنت تے مشقت نال کم لیندا اے تے فیر جا کے اوہدی آمدنی دا سلسلہ شروع ہوندا اے۔
آمدن دے پچھے کوئی نہ کوئی قابلیت ہوندی اے جہڑی اللہ نے انسان نوں دتی ہوندی اے تے اوہنوں استعمال وچ لیا کے اوہ پیسے کماندا اے۔ اوہدی مختلف صورتاں ہو سکدیاں نیں۔
کدی تے اک انسان اپنا وقت دیندا اے تے اوہدے عوض اوہنوں اجرت ملدی اے۔ بعض لوکاں دا رزق اوہناں دے جسم وچ رکھیا ہوندا اے۔ اوہ محنت‘ مشقت تے مزدوری کردے نیں تے اوہناں نوں رزق ملدا اے۔ بعض اوقات کسی دا رزق اوہدے آئیڈیاز تے خیال وچ رکھیا ہوندا اے۔
جیویں اک شخص کسی علاقے دا جائزہ لیندا اے تے اوتھے کسی چیز دی کمی محسوس کر کے مطلوبہ چیز دی سپلائی شروع کر دیندا اے تے انج اوہدا رزق بنن لگ جاندا اے۔بعض اوقات کسی دا رویہ تے اخلاق ای اوہدا رزق بندا اے جیویں کسٹمر کیئر ٹیکر دی جاب۔ بعض لوکاں دی آواز ‘ لہجہ تے بولن دا انداز اوہناں دا رزق بندا اے۔
ایسے طرح بعض لوکاں دا فن اوہناں دا رزق بن جاندا اے جیویں اک جوکر اپنے کرتب وکھا کے اپنا رزق کماندا اے۔ کوئی شاعر اپنی شاعری توں رزق کماندا اے۔
پوری دنیا وچ آمدنی دے لحاظ نال دو طرحاں دے لوک پائے جاندے نیں۔ اک قسم اوہ اے جہناں دی آمدن مخصوص ہوندی اے۔
اوہ کم تے جاندے نیں فیر اوہناں نوں معاوضہ ملدا اے جیویں ڈاکٹر مریضاں نوں چیک کردا اے فیر اوہنوں فیس ملدی اے۔ وکیل کوئی کیس لڑدا اے فیر اوہنوں فیس ملدی اے وغیرہ۔ دوجی قسم دے اوہ لوک نیں جہڑے کم اتے موجود نہ وی ہون فیر وی اوہناں دی آمدنی جاری رہندی اے جیویں کہ بزنس یا انٹر پرینور‘ ایہہ وہ لوک نیں جہڑے کسی آئیڈیے نوں عملی شکل پہناندے نیں تے فیر اوہدے مگروں اوہ دنیا دی کسی وی نکڑے چلے جان ‘ چاہے آرام کرن یا کم‘ اوہناں دی آمدنی دا سلسلہ جاری رہندا اے۔ یوٹیوب چینل وی ایہدی اک بہترین مثال اے۔
تہاڈی آمدن اتے دتی کسی وی صورت دے نال اے لیکن جے تہانوں لگ رہیا اے کہ کافی عرصہ لنگھ جان دے باوجود وی اوہدے وچ کوئی وادھا نہیں ہو رہیا۔ تہاڈی آمدن رکی ہوئی اے تے اوہدی وجہ نال تسیں معاشی تنگی دا شکار او تے اج دے مضمون وچ اسیں ایس اہم مسئلے دی وجوہات بیان کرن دی کوشش کراں گے۔
کسی انسان دی معاشی ترقی نہیں ہو رہی تے اوہدا مطلب ایہہ اے کہ اوہ انسان خود نوں اپ گریڈ نہیں کر رہیا تے اوہ اپنی صلاحیتاں نوں ہور نہیں نکھار رہیا۔ آسان لفظاں وچ ایہہ آکھیا جا سکدا اے کہ اوس انسان نے خود نوں قیمتی نہیں بنایا جہدی وجہ نال اوہ سستا ہو گیا۔ جے اوہ مہنگا ہونا چاہندا اے تے اوہنوں چاہیدا اے کہ اوہ اپنی ویلیو ودھاوے تے اپنی ویلیو ودھان دا آسان طریقہ ایہہ اے کہ اپنے اتے محنت کر کے اپنی قابلیت ودھاوے۔ ایہدی مثال انج سمجھو کہ بازار وچ اک درزی بیٹھدا اے جہڑا اک سوٹ سین دے پنج سو روپے لیندا اے۔ ایس طرحاں اک ہور درزی اے جہدا کم پہلے والے توں بہتر اے تے اوہ اک سوٹ سین دے پندرہ سو روپے لیندا اے۔
اوہدے نال اک ہور درزی وی اے جہڑا اوہو کم کردا اے جہڑا باقی دونویں کردے نیں لیکن جے اوہدے کولوں کپڑے سلوانے ہون تے تہانوں کجھ دناں تک انتظار کرنا پیندا اے۔ واری آن تے تہاڈا ناپ لیتا جاندا اے۔ اوہ تہانوں ایہہ وی دسدا اے کہ تہاڈے اتے کیہڑا کپڑا جچے گا۔ اوہ کپڑیاں دے رنگ منتخب کرن بارے تہانوں مفید مشورہ دیندا اے تے ساری کارروائی مکمل ہون مگروں بڑے ای ماہرانہ انداز وچ کپڑے تیار کر کے تہاڈے حوالے کر دیندا اے۔ ہن ایسا ممکن اے کہ اوس درزی دا ریٹ پنج ہزار روپے ہووے تے تسیں بخوشی اوہنوں مطلوبہ رقم دے دیو۔
ہن سوال ایہہ اے کہ اک جوڑا سین دے اوہ پنج ہزار کیوں لے رہیا اے؟ ایہدا سادہ جواب ایہہ اے کہ اوس درزی نے اپنی قابلیت اینی ودھائی کہ اوہ مہنگا ہو گیا۔ ہن جے پنج سو روپے والا تے ایہہ پنج ہزار روپے والا درزی آپس وچ بیٹھیں تے پنج سو والا اوہدے کولوں پچھے کہ تسیں اک جوڑے دا ایس قدر بوہتا معاوضہ کیویں لے رہے او تے پنج ہزار والا درزی دسے گا کہ پہلے میں وی پنج سو روپے لیندا سی لیکن میں ہولی ہولی اپنی قابلیت ودھائی تے اپنی محنت نال اج ایس مقام اتے پہنچیا واں۔ میں اپنے کسٹمر نوں چنگے طریقے نال سمجھن دی کوشش کرنا واں۔ میں اوہدی ضروریات تے خواہش دے مطابق کم کر کے دینا واں۔ میں دل و جان نال اپنی سروس دینا واں ایس وجہ نال میں مارکیٹ دا مہنگا درزی بن گیا واں۔
ایہہ گل ہر اہل ایمان نوں سمجھنی چاہیدی اے کہ رزق دا ودھنا اللہ نے سخاوت تے صدقے وچ رکھیا اے۔ ساڈے معاشرے وچ ایہہ کمزوری پائی جاندی اے کہ اسیں خیرات نہیں کردے تے جے کریے وی تے اوہ اصل روح توں خالی ہوندی اے۔ صدقہ تے خیرات دا اصل مطلب ایہہ اے کہ اوہ کسی محروم دی محرومی نوں دور کردیوے لیکن افسوس ایہہ اے کہ ایتھے معمولی صدقہ تے خیرات نوں وی سوشل میڈیا اتے پوسٹ کر دتا جاندا اے۔
صدقہ تے خیرات اینی زبردست چیز اے کہ کوئی وی انسان جدوں اوہنوں اپناندا اے تے ایہہ چیز اوہدے لئی گارنٹی دی حیثیت اختیار کر لیندی اے کہ اوہدا رزق ودھے گا۔ ظاہری اکھ نال ویکھیا جاوے تے ایہدے توں مال وچ کمی ہوندی اے۔
دنیا دے سارے کیلکولیٹرز وی ایہو کہندے نیں کہ صدقے نال مال گھٹ جاندا اے لیکن رب دا نظام ایہہ اے کہ جدوں وی انسان خیرات کردا اے تے اوہدا رزق ودھنا شروع ہو جاندا اے۔
ساڈے رزق دا بڑا گہرا تعلق رشتے داراں دے نال روا رکھے جان والے سلوک دے نال وی اے۔ ایہہ گل واضح اے کہ اپنے رشتے داراں دے نال نیکی تے صلہ رحمی نال انسان دی عمر دے نال نال رزق وچ وی وادھا ہوندا اے۔ رشتیاں وچ خاص طور تے زنانیاں رشتے دار جیویں کہ خالہ تے پھپی وغیرہ دے نال چنگا سلوک کرنا چاہیدا اے تے خاص طور تے بھیناں دے نال بہتر رویہ اپنان نال انسان دے رزق وچ ترقی شروع ہوجاندی اے۔
انسان جہناں لوکاں دے نال اٹھدا بیٹھدا اے اوہناں دی وجہ نال وی اوہدے رزق اتے اثر پیندا اے۔ جیک کین فیلڈ اپنی کتاب دی سکسیس پرنسپلز وچ دسدے نیں کہ انسان جہناں پنج لوکاں دے نال اٹھدا بیٹھدا اے اوہناں دی آمدن دا جے اوسط کڈیا جاوے تے اوہو ایس انسان دی وی آمدنی ہووے گی۔ا یس گل نوں میں بڑی حد تک درست پایا اے۔
انسانی نفسیات ایس گل دا تقاضا کردیاں نیں کہ جیویں اوہ خود اے‘ اوہ اپنے طرحاں دے لوکاں دے نال تعلق رکھے۔ چنانچہ اک کمزور انسان‘ کمزور بندیاں دے نال ای خود نوں محفوظ تصور کردا اے۔ اک بیلو ایوریج (Below Average) انسان اپنے جیسے ای لوکاں دے نال اٹھنا بیٹھنا پسند کردا اے۔ ایہدے الٹ اعلیٰ اقدار دا مالک انسان وڈے لوکاں دے نال تعلق بنان نوں ترجیح دیندا اے۔ جدوں وی انسان اپنا تعلق تے صحبت بہتر بناندا اے تے اوہناں چنگے لوکاں دی چنگی صفات وی اوہدے اندر آ جاندیاں نیں۔
مثلاً جے تسیں کسی اعلیٰ حلقہ احباب دے نال اپنا تعلق رکھو گے تے اوہناں وچ تہانوں اخلاقیات بوہتی ملن گئیاں۔ اوتھے تہانوں خیرات‘ سخاوت‘ رسم و رواج ‘ طور طریقے تے نباہ بوہتا ملے گا تے ایہہ شیواں یقینی طور تے تہاڈے اندر وی پیدا ہون گئیاں۔
لہٰذا ایس گل دی کوشش کرو کہا یسے لوکاں دے نال تعلق رکھو جہڑے معاشی تے اخلاقی اعتبار نال بہترین ہون‘ انج تہاڈے اخلاق تے عادتاں بہترین ہون دے نال نال تہاڈی آمدنی وی ودھنا شروع ہو جاوے گی۔