بدلداعالمی منظرنامہ

حمیداللہ بھٹی

روس تے چین اپنے دوست ملکاں دے تنازعے ختم کران تے اوہناں نوں منظم کرن وچ مصروف نیں مگر امریکہ نوں برتری ایہہ حاصل اے کہ اوہ نہ صرف نیٹو دی صورت وچ دنیا دے سب توں وڈے دفاعی اتحاد دا حصہ اے بلکہ مشرق وسطیٰ دے تیل دی دولت نال مالا مال ملکاں دا وی تعاون حاصل اے۔ نیز ایشیا توں لے کے افریقہ تک تجارتی سامان سنے دفاعی سازوسامان دے چنگے خریدار میسر نیں ایسے لئی مقامی تنازعیاں نوں ختم ہون توں روکنا تے اوہناں نوں جاری رکھنا اوہدی مجبوری اے تاں جے دفاعی صنعت دی پیداوار دی کھپت ہوندی رہوے مگر روس تے چین دی کوشش اے کہ نہ صرف عالمی تنازعے ختم کرائے جان بلکہ دوست ملکاں نوں اک پیج اتے لیایا جاوے۔ مشرق وسطیٰ دے دو اہم ملکاں نوں تعلقات بحال کرن اتے رضامند کرن دی چینی کوششاں کامیابی نال ہمکنار ہو چکیاں۔
ہن اوہدی نظراں روس دے نال رل کے ہور تنازعیاں اتے نیں۔ چین دی معاشی تے دفاعی طاقت ایسی حقیقت اے جہنوں دنیا تسلیم کردی اے۔
روس دی ہتھیار سازی تے فوجی کامیابیاں وی عیاں نیں۔ نیٹو دے ممبر ملک ترکیہ دا امریکی ناپسندیدگی دے باوجود روسی میزائل نظام خریدنا تے فیر بھارت دا وی امریکہ دے منع کرن دے باوجود میزائل نظام حاصل کرنا ثابت کردا اے کہ روسی ہتھیاراں ہن وی دنیا دے پسندیدہ نیں۔ روس تے چین رل کے تجارتی تے دفاعی حوالے نال امریکہ نوں محدود کرن عالمی منظر نامہ بدلن وچ مصروف نیں۔ چالوں مہینے چین نے ایران تے سعودیہ نوں تعلقات بہال کرن تے رضامند کیتا جہنوں غنیمت جاندے ہوئے سعودی ولی عہد محمد بن سلیمان ولوں ایرانی صدر ابراہیم رئیسی نوں بذریعہ خط دورے دی دتی گئی دعوت بخوشی قبول کر لیتی گئی۔ ایرانی وزارت خارجہ دے ترجمان ناصر کنعانی نے دونویں ملکاں دے تعلقات دی بحالی وچ خطے دا مفاد قرار دتا اے۔ ایرانی وزیر خارجہ حسین امیر نے اپنے سعودی ہم منصب فیصل بن فرحان نال چھیتی ملاقات دی خواہش دا اظہار کردیاں یمن معاملے نوں اندرونی تے قرار دتا لیکن اوہدے اتے وی آمادگی دا اظہار کیتاکہ سعودی عرب دے تعاون نال خطے وچ استحکام لیان لئی تعاون کرن گے۔ ایہہ دونویں ملکاں دے اخلاص نوں ظاہر کردا اے۔ خطے وچ دلچسپی رکھن والیاں نوں امید اے کہ چین مشرق وسطیٰ وچ اہم حیثیت اختیار کرن دی راہ ہموار کر چکیا اے۔ روس دی وی کوشش اے کہ ودھ توں ودھ ملکاں نوں اپنے زیر اثر لیاوے تے ایس حوالے نال دونویں ملکاں نوں اک دوجے دا تعاون حاصل اے۔مگر کیہ روس تے چین نوں عالمی منظر نامے اتے اکو جہی کامیابیاں مل رہیاں نیں؟ بظاہر ایسا نہیں دونوواں دی سوچ تے کوشش یکساں ضرور اے لیکن کامیابیاں دی رفتار وچ فرق اے۔
مثال دے طور تے روس چاہندا اے ترکیہ تے شام دے تعلقات وچ کشیدگی تے تنائو دا خاتمہ ہووے۔ اوہ دونویں ملکاں وچ دوریاں ختم کران لئی کوشاں اے لیکن شام نے تعلقات دی بحالی نوں مشروط کردتا اے۔ حال ای وچ بشار الاسد نے روسی دورے توں واپسی تے ایہہ کہہ کے ترکیہ نال قریبی تعلقات قائم کرن توں انکار کردتا اے کہ جدوں تک اوہ شام توں اپنے فوجی واپس نہیں بلا لیندا تعلقات بحال نہیں ہو سکدے۔ ترکیہ نے شامی صدر ولوں تعلقات دی بحالی مشروط کرن تے شدید ردعمل دتا اے لیکن شام نے شدید ردعمل نوں اہمیت نہیں دتی حالانکہ ترکیہ کجھ سال پہلاں اک روسی طیارہ گرا چکیا بھلے مگروں معذرت کر لیتی لیکن سچ ایہہ اے کہ ا مریکہ تے ترکیہ تعلقات وچ آن والی سردمہری نال روس فیدہ چکن دے چکر وچ اے ایسے لئی نہ صرف معذرت قبول کر لیتی بلکہ میزائل نظام فروخت کردیاں وی جدل بازی وکھائی۔
بشارت الاسد دے اقتدار دی بحالی تے انتخابات وچ دوبارہ کامیابی روسی مرہون منت اے فیر اوہ روس دی خواہش دے باوجود ترکیہ نال تعلقات بحال کرن وچ کیوں پس و پیش نال کم لے رہے نیں؟ ایہدی وجہ ایہہ اے کہ اوہناں نوں ہن اپنے قرب و جاور وچ روس دے علاوہ وی کمک ملن لگی اے۔ چالوں مہینے 19مارچ نوں صدر بشارالاسد نے ابوظہبی وچ اماراتی رہنماواں نال ملاقاتاں کیتیاں۔ ایہہ شام وچ پچھلے مہینے زلزلہ آن مگروں اوہناں دا دوجا خلیجی دورہ اے۔
ایس دورے دی خاص گل ایہہ اے کہ ایہنوں دمشق نوں عرب حلقے وچ واپس لیان دی کوشش سمجھیا جارہیا اے۔ شامی زلزلہ زدگان نوں امداد چاہیدی اے۔ براہ راست نہ سہی لیکن سعودیہ ولوں مسلسل پہنچ رہی اے۔ ایسے لئی صدر بشار خطے وچ خود نوں کلیا نہیں سمجھدے بلکہ اوہناں دے اعتماد وچ وادھا ہویا اے مگر شرطاں عائد کرنا فیر وی ناقابل فہم اے مگر کیہ روس دبائو نہیں پاوے گا۔
ظاہر اے ایسا ہونا قرین قیاس اے اوہدی پوری کوشش ہووے گی کہ ترکیہ تے شام وچ دوریاں ختم ہون تاں جے مشرق وسطیٰ وچ امریکی حیثیت کمزور ہووے ایسے لئی خطے اتے نظر رکھن والیاں دا کہنا اے کہ شامی صدر دی شرطاں ختم ہو جان گئیاں تے اوہ ترکیہ نال تعلقات دی بحالی اتے رضامند ہو سکدے نیں۔
روس تے چین رل کے عالمی منظرنامہ بدلن تے اپنے حق وچ کرن لئی کوشاں نیں۔ دونوواں دے علاقائی تے عالمی معاملات وچ مشترکہ مقاصد نیں۔ ایس حوالے نال چینی صدر ژی جن پنگ دا 20مارچ توں ماسکو دا تن روزہ جاری دورہ نہایت اہمیت دا حامل سمجھیا جا رہیا اے۔ دونویں ملکاں وچ سکیورٹی‘ اقتصادی‘ سیاسی امور سنے ہر معاملے اتے گل بات ہوئی اے۔ چین جو یوکرین جنگ دے خاتمے‘ امن مذاکرات دے آغاز تے نام لیتے بغیر وس دے خلاف عائد کیتی گئی عالمی پابندیاں دے خاتمے دی گل کردا اے۔ روس وی مذاکرات لئی تیار ہون دا عندیہ دیندا اے لیکن امریکہ تے اوہدے اتحادی ملک ایسے کسی فارمولے دے خلاف نیں۔ امریکی وزیر خارجہ انٹونی بلنکن کہندے نیں کہ انج ہونا دراصل روسی موقف تے جارحیت دی توثیق ہووے گی۔ نیز بیجنگ تجویزاں نوں یوکرین جنگ وچ روسی شکست روکن دا حربہ اے۔ چین نے اقوام متحدہ ولوں روس دی مذمت کرن دی کوششاں نوں نکام بنایا۔
ہن چینی صدر دا ایسے حالات وچ ماسکو جانا جدوں روس تے یوکرین وچ جھڑپاں جاری نیں روس دی غیر مشروط تے مضبوط حمایت دا اشارہ اے تے ایہنوں دونویں ملکاں ولوں امریکی بالادستی دے خلاف رل کے چلن دی کوششاں نوں ہور مربوط بنان دے طور تے ویکھیا جا رہیا اے۔ چین دا موقف اے کہ اوہ ہن وی غیر جانبدار اے البتہ اوہ ماسکو تے کیف وچ صلح کران دی گلاں نوں نہیں جھٹلاندا۔
جے مشرق وسطیٰ وانگوں ایہہ وی کوششاں کامیاب ہو جاندیاں نیں تے صدر ژی دی نہ صرف اپنی ساکھ وچ وادھا ہووے گا بلکہ چین دا عالمی کردار وی وسیع ہووے گا۔
؎روس تے چین دے کردار نوں عالمی منظر نامے اتے ویکھیا جاوے تے ایہدے وچ شائبہ نہیں کہ روس اتے وی چین نوں مضبوط معیشت دی وجہ نال سبقت حاصل اے تے روس ایس ویلے ایسا معاون شراکت دار اے جہنوں جونیئر پارٹنر کہہ سکنے آں۔
ایسے لئی روسی کوششاں نوں اینی پذیرائی نہیں ملدی جنی کامیابی چین دے حصے وچ آ رہی اے۔ چینی صدر اپنے روسی ہم منصب پیوٹن نوں 2019وچ اپنا بہترین دوست کہہ چکے کجھ حلقے ہر روسی اقدام نوں چین ولوں توثیق دے طور تے لیندے نیں۔
پچھلے سال یوکرین اتے حملے دی پاداش وچ جدوں امریکہ تے مغربی ملکاں نے تجارتی پابندیاں لائیاں تے مغربی ملکاں نے تیل تے گیس دی درآمد محدود کرن تے ہائی ٹیک مصنوعات اتے ایس حد تک پابندیاں لا دتیاں کہا کثر مغربی کمپنیاں نے روسی فرماں نال رابطے تک منقطع کر لیتے جہدے توں یورپی یونین‘ برطانیہ تے امریکہ نال روس دی تجارت وچ بڑی حد تک کمی ہو گئی۔ ایہناں حالات وچ چین نے روسی معیشت نوں سہارا دتا چین نوں تجارت وچ روس اتے بالادستی حاصل اے کیوں جے روس نوں چین دی برآمدات 114بلین ڈالر جد کہ درامدات 76بلین ڈالر نیں لیکن دونویں ملک دفاعی میدان وچ باہمی تاون ودھان دے نال تجارتی تے اقتصادی تعاون نوں ہور فروغ دے رہے نیں ایسے لئی دونویں ملکاں ولوں جاری عالمی منظرنامہ بدلن دی کاوشاںتے مغربی ملک تے امریکہ پریشان نیں۔
امریکہ نہ صرف روس تے یوکرین تنازع دے حل لئی چینی کوششاں دی مخالفت کردا اے بلکہ ایسی کوششاں نوں روسی جارحیت دی توثیق قرار دیندا اے لیکن ایسی قیاس آرائیاں عروج تے نیں کہ یوکرین نہ صرف چین دی تجویزاں کسی حد تک قبول کرن تے آمادہ اے بلکہ ایس حوالے نال پس پردہ کم وی جاری اے ۔جے عارضی طور تے ای سہی خطے وچ امن بحال ہو جاندا ای تے عالمی منظرنامے وچ ایہہ اک بہت وڈی تبدیلی ہووے گی۔