اے ظل شاہ! ایتھے انصاف بھُل جا

شکیل امجد صادق

دو نوجوان حضرت عمرؓ دی محفل وچ داخل ہوندے نیں۔ محفل وچ بیٹھے اک بندے دے سامنے جا کے کھڑے ہو جاندے نیں تے اوہدے ول انگلی کرکے کہندے نیں ’’یا عمر ایہ جے اوہ بندہ‘‘۔
عمرؓ اوہناں توں پچھدے نیں: کیہ کیتا اے ایس بندے نے‘‘۔
یاامیرالمومنین! ایہنے ساڈے باپ نوں قتل کیتا اے۔
عمرؓ پچھدے نیں کیہ کہہ رہے او‘ ایہنے تہاڈے باپ نوں قتل کیتا اے؟ عمرؓ اوس بندے نال مخاطب ہو کے پچھدے نیں: کیہ توں ایہناں دے باپ نوں قتل کیتا اے؟۔
اوہ بندہ کہندا اے: ہاں امیرالمومنین! میرے توں قتل ہو گیا اے ایہناں دا باپ۔
عمرؓ پچھدے نیں: کس طرح قتل ہویا اے۔
اوہ بندہ کہندا اے: ’’یاعمر! ایہناں دا باپ باپ اپنے ہٹھ سنے میرے کھیت وچ داخل ہو گیا سی۔ میں منع کیتا‘ باز نہیں آیا تے میں اک پتھر کڈھ ماریا جہڑا سدھا اوہدے سر وچ لگا تے اوہ موقعے تے ای مر گیا‘‘۔
عمرؓ کہندے نیں ’’فیر تے قصاص دینا پوے گا۔ موت اے ایہدی سزا‘ نہ فیصلہ لکھن دی لوڑ تے فیصلہ وی اجیہا اٹل کہ جہدے تے کسے بحث و مباحثے دی وی گنجائش نہیں۔ نہ ای اوس بندے توں اوہدے ٹبر دے بارے کوئی سوال کیتا گیا اے‘ نہ ای ایہ پچھیا گیا اے کہ تعلق کس شریف خاندان نال اے نہ ای ایہ پچھن دی لوڑ محسوس کیتی گئی اے کہ تعلق کسے معزز قبیلے نال تے نہیں‘ معاشرے وچ کیہ رتبہ یاں مقام اے؟ ایہناں ساریاں گلاں نال بھلا عمرؓ نوں مطلب ای کیہ کیوں جے معاملہ اللہ دے دین دا ہووے تے عمرؓ تے کوئی اثرانداز نہیں ہو سکدا تے نہ ای کوئی اللہ دی شریعت دے نفاذ دے معاملے تے عمرؓ نوں روک سکدا اے۔ حالاں کہ سامنے عمر دا اپنا بیٹا ای کیوں نہ قاتل دی حیثیت نال کھڑا ہووے‘ قصاص تے اوہدے توں وی لیا جاوے گا۔
اوہ بندہ کہندا اے: ’’اے امیرالمومنین‘ اوہدے ناں تے جہدے حکم نال ایہ زمین و اسمان قائم کھڑے نیں‘ مینوں صحرا وچ واپس اپنی بیوی بچیاں دے کول جان دیو تاں جے میں اوہناں نوں دس آواں کہ میں قتل کر دتا جاواں گا‘ اوہناں دا اللہ تے میرے توں سوا کوئی آسرا نہیں‘ میں ایہدے بعد واپس آ جاواں گا‘‘۔
عمرؓ کہندے نیں ’’کون تیری ضمانت دیوے گا کہ توں صحرا وچ جا کے واپس وی آ جاویں گا‘‘۔ مجمعے تے اک خاموشی چھا جاندی اے کوئی اجیہا نہیں جو اوہدا ناں تک وی جان دا ہووے۔ اوہدے قبیلے‘ خیمے یاں گھر وغیرہ دے بارے جانن دا معاملہ تے بعد دی گل اے۔ کون ضمانت دیوے ایہدی؟ کیہ ایہ دس درہم دے ادھار یاں زمین دے ٹکڑے یاں کسے ہٹھ دے سودے دی ضمانت دا معاملہ اے؟ ایدھر تے اک گردن دی ضمانت دین دی گل اے جہنوں تلوار نال اڑا دتا جانا اے تے کوئی وی تے اجیہا نہیں جو اللہ دی شریعت دی تنفیذ دے معاملے تے عمرؓ اگے اعتراض کرے یاں فیر اوس بندے دی سفارش لئی ای کھڑا ہو جاوے تے کوئی ہو وی نہیں سکدا جو سفارشی بنن دی سوچ سکے۔ محفل وچ موجود صحابہؓ تے اک سناٹا چھا گیا اے۔ ایس صورتحال توں آپ عمرؓ وی متاثر نیں کیوں جے اوس بندے دی حالت نے ساریاں نوں ای حیرت وچ پا رکھیا اے۔ کیہ اوس بندے نوں واقعی قصاص دے طور تے قتل کر دتا جاوے تے اوہدے بچے بھکھے مرن لئی چھڈ دتے جان؟ یاں فیر اوہنوں بناں ضمانتی دے واپس جان دتا جاوے؟ واپس نہ آیا تے مقتول دا لہو رائیگاں جاوے گا۔ آپ عمرؓ وی سر جھکائے بیٹھے نیں۔ ایس صورتحال تے سر چک کے التجا بھری نظراں نال نوجوان ول ویکھدے نیں ’’معاف کر دیو ایس بندے نوں‘‘ نوجوان اپنا آخری فیصلہ بناں کسے جھجک کے سنا دیندے نیں‘ نہیں امیرالمومنین! جو ساڈے باپ نوں قتل کرے اوہنوں چھڈ دیئے‘ ایہ تے ہو ای نہیں سکدا‘‘۔
عمرؓ اک واری فیر مجمعے ول ویکھ کے اچی آواز نال پچھدے نیں۔

’’اے لوکو! ہے کوئی تہاڈے وچوں جو ایہدی ضمانت دیوے‘‘۔ ابوذر غفاریؓ اپنے زہد و صدق نال بھرپور بڑھاپے دے نال کھڑے ہو کے کہندے نیں ’’میں ضمانت دینا واں ایس بندے دی‘‘ عمرؓ کہندے نیں ’’ابوذر! ایہنے قتل کیتا اے‘‘ ابوذر ؓ اپنا اٹل فیصلہ سناندے نیں: ’’ہاں! بھاویں قتل ای کیوں نہ کیتا ہووے‘‘۔ حضرت عمرؓ: جان دے او ایہنوں؟ ابوذرؓ: ’’نہیں جان دا‘‘ عمرؓ: ’’تے فیر کس طرح ضمانت دے رہے او؟‘‘ ابوذر رضی: ’’میں ایہدے چہرے تے مومناں ورگی صفات ویکھیاں نیں تے مینوں انج لگدا اے ایہ جھوٹ نہیں بول رہیا۔ انشاء اللہ ایہ پرت کے واپس آوے گا‘‘۔ عمررضی اللہ عنہ: ’’ابوذر ویکھ لوو‘ جے ایہ تن دن وچ پرت کے نہ آیا تے مینوں تیری جدائی دا صدمہ ویکھنا پوے گا‘‘۔ ابوذرؓ اپنے فیصلے تے ڈٹے ہوئے جواب دیندے نیں: ’’امیرالمومنین! فیر اللہ مالک اے‘‘ عمرؓ توں تن دن دی مہلت پا کے اوہ بندہ چلا جاندا اے۔ کجھ ضروری تیاریاں لئی بیوی بچیاں نوں الوداع کہن لئی‘ اپنے بعد اوہناں لئی کوئی راہ ویکھن تے فیر اوہدے بعد قصاص دی ادائیگی لئی قتل کیتے جان دی غرض نال پرت کے واپس آن لئی تے فیر تن راتاں دے بعد عمرؓ عنہ بھلا کیویں ایس گل نوں بھلا پاندے۔ اوہناں نے تے اک اک لمحہ گن کے کٹیا سی۔ عصر ویلے شہر وچ منادی فیر کرائی جاندی اے۔ نوجوان اپنے باپ دا قصاص لین لئی بے چین تے لوکاں دا مجمع اللہ دی شریعت دی تنفیذ ویکھن لئی اکٹھا ہو چکیا اے۔ ابوذرؓ وی تشریف لیاندے نیں تے آ کے عمرؓ دے سامنے بہہ جاندے نیں۔
عمرؓ سوال کردے نیں ’’کدھر اے اوہ بندہ‘‘۔ ابوذر رضی اللہ عنہ مختصر جواب دیندے نیں ’’مینوں کوئی پتہ نہیں یاں امیرالمومنین‘‘ ابوذر رضی اللہ عنہ اسمان ول ویکھدے نیں جدھر سورج ڈبن دی جلدی وچ معمول توں ودھ تیزی نال جاندا وکھائی دے رہیا اے۔ محفل وچ ھو دا عالم اے اللہ توں سوا کوئی نہیں سی جان دا کہ اج کیہ ہون جا رہیا اے۔ ایہ سچ اے کہ ابوذر رضی اللہ عنہ عمر رضی اللہ عنہ دے دل وچ وسدے نیں‘ عمر رضی اللہ عنہ توں اوہناں دے جسم دا ٹکڑا منگو تے عمر رضی اللہ عنہ دیر نہ کرن‘ کٹ کے ابوذر رضی اللہ عنہ دے حوالے کر دین پر اودھر معاملہ شریعت دا اے۔ اللہ دے احکامات دی بجاآوری دا اے۔ کوئی کھیڈ تماشا نہیں ہون جا رہیا۔ نہ ای کسے دی حیثیت یاں صلاحیت دی پیمائش ہو رہی اے۔ حالات و واقعات دے مطابق نہیں تے نہ ای زمان و مکان نوں درمیان وچ لایا جانا اے۔ قاتل نہیں آندا تے ضامن دی دھون جاندی نظر آ رہی اے۔ مغرب توں کجھ لمحے پہلاں اوہ بندہ آ جاندا اے۔ بے ساختہ حضرت عمرؓ دے منہ چوں اللہ اکبر دی صدا نکلدی اے۔ نال ای مجمع وی اللہ اکبر دا اک بھرواں نعرہ لاندا اے۔ عمرؓ اوس بندے نال مخاطب ہو کے کہندے نیں ’’اے شخص! جے توں پرت کے نہ وی آندا تے اسیں تیرا کیہ کر لینا سی‘ نہ ای کوئی تیرا گھر جان دا سی تے نہ ای کوئی تیرا پتہ جان دا سی‘‘۔ اوہ بولیا: ’’امیرالمومنین! اللہ دی قسم‘ گل تہاڈی نہیں اے‘ گل اوس ذات دی اے جو سب ظاہر و پوشیدہ دے بارے جان دا اے۔ ویکھ لوو میں آ گیا واں‘ اپنے بچیاں نوں پرندیاں دے چوزیاں وانگوں صحرا وچ اکلا چھڈ کے‘ جدھر نہ رُکھ دا سایہ اے تے نہ ای پانی دا نام و نشان‘ میں قتل کر دتے جان لئی حاضر آں۔ مینوں بس ڈر ایہ سی کدھرے کوئی ایہ نہ کہہ دیوے کہ ہن لوکاں وچوں وعدیاں دا ایفاء ای اٹھ گیا اے۔
عمرؓ نے ابوذر رضی اللہ عنہ ول رخ کر کے پچھیا ’’ابوذر! توں کس بنا تے ایہدی ضمانت دے دتی سی؟ ابوذر رضی اللہ نے کہیا: ’’اے عمر! مینوں ایس گل دا ڈر سی کدھرے کوئی ایہ نہ کہہ دیوے کہ ہن لوکاں چوں خیر ای اٹھا لئی گئی اے‘‘۔ سیدنا عمرؓ نے اک لمحے لئی سوچیا تے فیر اوہناں دو نوجواناں توں پچھیا کہ کیہ کہندے او ہن؟ نوجواناں نے جہناں دا باپ مریا سی‘ روندے ہوئے کہیا: اے امیرالمومنین! اسیں ایہدی سچائی دی وجہ نال ایہنوں معاف کرنے آں۔ سانوں ایس گل دا ڈر اے کہ کدھرے کوئی ایہ نہ کہہ دیوے کہ ہن لوکاں وچوں عفو تے درگزر ای اٹھا لیا گیا اے۔ عمر رضی اللہ عنہ ’’اللہ اکبر‘‘ پکار اٹھے تے اتھرو اوہناں دی داڑھی نوں تر کردے تھلے ڈگن لگے‘ فرمایا: ’’اے نوجوانو! تہاڈی عفو و درگزر تے اللہ تہانوں جزائے خیر دیوے‘‘۔ اے ابوذر! تینوں ایس بندے دی مصیبت وچ مدد تے جزائے خیر دیوے‘‘ تے اے بندے! اللہ تینوں ایس وفائے عہد تے صداقت تے جزائے خیر دیوے‘‘ اے ظل شاہ ایہ پاکستان اے‘ ایتھے کجھ نہیں ہووے گا۔ ایتھے انصاف نہیں ملے گا پر تیری قربانی رائیگاں نہیں جاوے گی۔ قیامت دے دن تیرے قاتل سرخرو نہیں ہون گے۔ اوتھے پاکستانی نظام حکومت نہیں‘ اوتھے ایہہ جج نہیں ہون گے۔ اوتھے اوس مطلق العنان بادشاہ دی عدالت ہووے گی جہدے حکم بناں کسے نوں پر مارن دی ہمت و جرأت نہیں ہووے گی۔ اے ظل شاہ ایہ انصاف دی جا نہیں…
٭٭٭