مکتی

بلوِندر کور کھرانا

اج سویرے میں بالکونی وچ بیٹھی چاہ پی رہی سی کہ میرے خاوند جِیت نے آ کے کیہا، ببلی! ہربنس انٹی نہیں رہے۔
ہیں، کدوں؟ بھاویں مینوں ایس گل تے کوئی اچنبھا نہیں ہویا کیونکہ انٹی کافی دن توں بیمار چل رہے سن۔ پر اچانک سنی خبر کارن میرے مونہوں سہج سبھاوک ہی نکل گیا۔
اج سویرے۔ جیت نے کیہا۔
ایہہ سن کے چاہ دا کپ میتھوں دوبارہ نہ چکیا گیا۔ اِک ہکا میرے اندروں نکلیا تے مینوں ورھیاں پچھے لے گیا۔ جدوں میں ویاہ کے ایس گھر وچ آئی سی۔ ہربنس انٹی نال میری پہلی ملاقات اودوں ہوئی سی، جدوں اوہناں سانوں روٹی ‘تے بلایا سی۔ جدوں پہلی وار میں اوہناں نوں ویکھیا تاں میں اکھاں جھپکنا بھل گئی سی۔ بونجا ترونجا سال دی گورے چٹے رنگ دی عورت، پتلا سریر، سرمئی اکھاں، تکھا نک تے گول اتے ہنسو ہنسو کردا چہرہ۔ مینوں تاں اوہ کوئی اسمانوں اتری پری ورگی لگی۔ اوہناں سردل اتے تیل چو کے میرا شگن کیتا۔ میں جدوں اوہناں دے پیر چھوہے تاں اوہناں اسیساں دتیاں، جیوندی رہ، سائیں جیوے، رب بھاگ لائے۔ اینے مٹھے بول جیویں مونہہ وچوں شہد چوندا ہووے۔
فیر موہن انکل آئے، اوہناں دے دوویں پتر اتے نونہاں وی سبھ آ کے بڑے پیار نال ملے۔ اوہناں نوں ویکھ کے میں سوچ رہی سی کہ اوہناں دے پریوار وچوں کوئی وی انٹی ورگا خوبصورت نہیں، سچ پچھو تاں انٹی دے نیڑے تیڑے وی نہیں۔ موہن انکل نوں ویکھیا، کوئی باٹھ تریٹھ سال دی عمر، سانولا رنگ، بھرویں چٹی داڑھی اتے موٹا سریر۔ میں سوچیا بچے تاں انکل تے ہی چلے گئے ہن۔ ویسے سارا پریوار بڑا ملاپڑا سی۔ ہاں انکل تھوڑے غصیل اتے رعب دار جاپدے سن۔
مینوں جِیت نے دسیا کہ انٹی دے چھوٹے پتر کنتی دا ویاہ ساڈے ویاہ توں کوئی تِن مہینے پہلاں ہی ہویا سی تے اوس دی ووہٹی ونی میرے ہان تران سی۔ روٹی کھاندیاں انٹی نے کیہا،
تسیں دوویں ہکو جڈیاں ہو، آپس وچ ملیا گلیا کرو۔
میں تے ونی دوہاں نے ہاں وچ سر ہلایا۔
روٹی کھاندیاں تے گلاں کردیاں رات دے گیاراں وج گئے تے اسیں گھر واپس آن لئی اٹھے۔ انٹی نے میرے ہتھ شگن دا لفافہ رکھیا۔ میرے منع کرن تے اوہناں آکھیا، نہ دھیے، شگن نہیں منع کریندے۔ انٹی دی اپنت اتے موہ اگے میں کجھ بول نہ سکی۔
گھر آ کے جدوں اسیں اپنے کمرے وچ گئے تاں میں جیت نوں پچھیا،
سنو جی، ایہہ انٹی اینے سوہنے ہن تے انکل…..؟
ایہہ ایہناں دی دوجا ویاہ ہے۔
دوجا ویاہ؟
ہاں، ہن میں بہت تھک گیا ہاں، مینوں نیند آ رہی اے، توں سویرے بی جی توں پچھ لویں۔
میرے اندر کھورو پاندے کنے ہی سوالاں نوں جیت دے ایس جواب نے اپروں تاں چپ کرا دتا پر میرے اندروں ایہہ شانت نہ ہو سکے۔ سوچاں دے سمندر وچ غوطے کھاندیاں پتہ نہیں مینوں کدوں نیند آ گئی۔ سویرے اٹھی، جیت نوں دفتر بھیج کے میں بی جی کول آ کے بیٹھ گئی۔ بیجی نے میرے چہرے نوں پڑھدیاں پچھیا،
کیہ سوچ رہی ایں؟
بی جی میں سوچ رہی ہاں، ہربنس انٹی کنے سوہنے ہن۔ لگدی ہے رب نے ویلھے ویلے بنایا ہو۔ اتوں سبھا اینا مٹھا۔ رب نے جیویں سارے گن انٹی دی جھولی وچ پا دتے ہون۔
دِھیے! گن تاں رب نے دے دتے پر قسمت دین لگیاں ہتھ پچھے کر لیا۔ بی جی دے اتر نے مینوں حیرانی وچ پا دتا۔

کیہ مطلب اے بی جی تہاڈا؟ مینوں تاں انٹی بڑے خوش لگ رہے سی۔
دِھیے، سچ دساں تاں اوہ اپنے زخماں اتے ہاسے دا لیپ لا لکو لیندی اے۔
بی جی، پوری گل دسو نہ۔ میں زور دے کے کیہا۔
دِھیے! ایہہ ادھالی ہوئی کڑی ہے۔ 1947 دی ونڈ ویلے پاکستان توں کجھ لوک اوس نوں پٹیالے لیائے سی۔
تے ایہناں دے ماں باپ؟
پتہ نہیں، اس دے پریوار نوں شاید مار دتا گیا سی تے باقی چھ ست کڑیاں نال ایہہ ایدھر آئی سی۔
بی جی، اوس ویلے اینا انرتھ ہویا سی؟
پچھ نہ دِھیے، کنا قہر ورتیا سی۔ دھرم دے ناں ‘تے دوویں پاسے قتل عام ہویا تے دھیاں بھیناں دیاں عزتاں سرعام نیلام ہوئیاں۔
فیر ہربنس انٹی کیویں بچ گئے؟
کجھ لوک ایہہ ست اٹھ کڑیاں نوں ایدھر لے آئے سی، شاید مارن جاں عزت رولن دے ارادے نال۔ پر گردوارے دے پردھان نوں ایہہ گل پتہ لگ گئی۔ اوہ چنگا آدمی سی۔ اوس نے کجھ لوکاں نال مل کے ایہناں کڑیاں نوں اوہناں غنڈیاں توں آزاد کروایا۔
فیر، فیر کیہ ہویا؟
فیر ایہناں معتبر بندیاں نے کیہا کہ جے ایہہ کڑیاں بچنا چاہندیاں ہن تاں کسے ہندو سکھ منڈے نال ویاہ کر لین۔ جو منڈے ایہناں نوں وسان دے چاہوان سن، اوہناں نوں وی بلایا گیا۔
پھیر ایہناں دے ویاہ ہو گئے؟
ہاں، جس نے جس کڑی نوں پسند کیتا، اسے نال تور دتی گئی۔
تے ہربنس انٹی نوں موہن انکل نال؟
ہاں موہن سنگھ گردوارے دے پردھان دا منڈا سی۔ اوس دی ووہٹی دو بچے چھڈ کے رب نوں پیاری ہو گئی سی۔ سبھ توں پہلاں پردھان جی نے اپنے پتر نوں کڑی چنن واسطے کیہا تے موہن سنگھ نے اوس ہربنس ول اشارہ کر دتا۔
انٹی نے کجھ نہیں کیہا،
دھیے، اوس نوں کہن دا حق ہی کس نے دتا سی؟ گئو سی وچاری، جس دے ہتھ رسا پھڑایا، اوسے نال تر پئی۔ جاندی وی کتھے، باہر وی تاں درندے نوچن نوں بیٹھے سی۔
بی جی فیر ویاہ ہویا جاں ایویں ہی….۔
نہیں ببلی، گرودوارہ لاواں دوائیاں گئیاں۔ موہن سنگھ دی پہلی ووہٹی دے پیکے وی آئے۔ چار کو سال دے دیبو تے ڈیڈھ کو سال دی کنتی نوں اوس دی جھولی پا کے کہن لگے ایہہ بچے تیرے ہن، توں اج توں ایہناں دی ماں اے۔ اسیں اج توں تینوں دھرم دی دھی منیا۔ تیرا جدوں دل کرے بچیاں نوں لے کے پیکے آ جایا کریں۔ ایس طرحاں ایہہ ستاراں اٹھاراں سالاں دی سلمی ہربنس بن موہن سنگھ دے گھر آ گئی۔ دو مہینے بعد اسیں چار پنج پریوار پٹیالے توں دِلی آ گئے، کم دی تلاش وچ۔ موہن سنگھ وی اپنا پریوار لے کے ساڈے نال آیا۔
بی جی، انٹی نوں پچھے دی یاد تاں آندی ہو۔
پتہ نہیں، پہلاں تاں ایہہ کجھ بولدی ہی نہیں سی۔ ڈری سہمی جیہی رہندی سی۔ ہولی ہولی اس دا بچیاں نال موہ پے گیا۔
گھر وچ رچ مچ گئی۔ بچیاں دے نانکیاں نوں ہی اپنے پیکے من لیا تے اوہناں وی سکی بھین وانگ سمجھیا۔
فیر انٹی نے امرت کیویں چھک لیا؟
دِھیے، موہن سنگھ بھاویں سبھا دا کھہرا سی پر ہربنس نوں اوس نے پورا پیار دتا۔ دوویں جی روز گردوارے جاندے۔ گربانی دی ایسی لگن لگی کہ خاوند دے نال اوس نے وی امرت چھک لیا تے سنگھنی سج گئی۔
ایس توں بعد میں انٹی دے گھر کئی وار گئی۔

ونی میری سہیلی بن گئی سی تے اسیں دوویں مہینے ڈیڈھ مہینے بعد اِک دوجے ول چکر مار لیندیاں سی۔ میں جدوں وی انٹی گھر جاندی، انٹی دا میرے سر تے رکھیا پیار بھریا ہتھ مینوں اوہناں دے ممتا نال بھرے دل دے درشن کروا دیندا۔ جدوں کدی سویرے ادھروں لنگھنا ہوندا تاں انٹی مینوں ویڑھے وچ بیٹھے پاٹھ کردے نظر آ جاندے جاں پھر اوہ گردوارے جا رہے ہوندے۔
سینتی سال انٹی نوں ویاہیا ہو گئے سن پر محلے والیاں کدی اوہناں نوں کسے نال جھگڑدے نہیں سی ویکھیا۔ موہن انکل اکثر کڑوں کڑوں کردے رہندے۔ ‘میرے کپڑے نہیں کڈھے، اجے تک چاہ نہیں بنی، میں آہ سبزی نہیں کھانی…وغیرہ… وغیرہ۔’
پر انٹی ہمیشہ شانت رہندے اتے جو انکل کہندے، اوسے طرحاں کم کر دیندے۔ اوہ اپنا پچھا تاں بھل ہی چکے سن۔ انکل دے گھر نوں اوہناں اپنا گھر بنا لیا سی، انکل دے بچے اپنے بچے۔ پوتے پوتی پچھے تاں اوہ جان دیندے سن۔ اوہناں دے پیار اتے تیاگ نے سبھ دا دل جت لیا سی۔
پتر تاں کیہ نونہاں وی اوہناں دی پرشنسا کردیاں نہیں سی تھکدیاں کیونکہ انٹی اوہناں نوں پیار ہی اینا کردے سی۔ کدی وی اوہناں دے نونہاں پتراں جاں موہن انکل نے اوہناں دے پرانے زخماں نوں نہیں سی ادھیڑیا اتے نہ ہی انٹی دے مونہہ تے کدی کوئی پرانی گل آئی۔ جدوں وی میں ونی کولوں انٹی بارے پچھدی تاں اوہ اوہناں دیاں تعریفاں ہی کردی۔
آکھدی، اینا پیار تاں میری اپنی ماں نے مینوں نہیں دتا، جنا بی جی نے دتا ہے۔ کدی کہندی، ویکھ، ایہہ سوٹ جو میں پایا ہے نہ،
ایہہ بی جی پٹیالے توں لیائے سی۔
کدی کہندی، ببلی! بی جی تینوں یاد کر رہے سی، آ کے مل جائیں۔ تے جدوں ملن جاندی، کدی اوہناں میرے لئی گاجر دا حلوہ بنایا ہوندا، کدی ساگ تے کدی سیویاں۔
میں اوہناں نوں کہندی،
انٹی! میرے لئی اینی اچیچ نہ کریا کرو، نہیں تاں میں نہیں آیا کرنا۔ تاں اوہ کہندے، دھیے! صرف تیرے لئی تاں نہیں بنایا، اسیں وی تاں کھاواں گے۔ میں سوچدی رب نے انٹی دے دل وچ کنی ممتا بھری ہے۔ اک دن سیویاں کھاندے سہج سبھا ہی میں کہہ دتا، انٹی! ایہو جہیاں سوادی سیویاں تاں عید ‘تے بندیاں ہن، دانہ دانہ وکھ، میری اک سہیلی لیاندی سی بنا کے۔ اوہ کہن لگے،
اسیں تاں شروع توں ہی اویں بناندے ہاں۔ مینوں پچھتاوا جیہا ہویا کہ میں کِتے انٹی نوں پرانا کجھ یاد تاں نہیں کرا دتا۔
پر اوہ اسے طرحاں گلاں کردے رہے، جیویں اوہناں نے میری گل نوں گولیا ہی نہ ہووے۔
میرے ویاہ نوں اجے ڈھائی سال دے قریب سماں ہویا سی کہ اک دن ٹی.وی. تے مندبھاگی خبر آئی کہ وزیراعظم اندرا گاندھی دا قتل ہو گیا تے اوس توں اگلے دن دِلی وچ اِک خاص دھرم دے لوکاں دا قتل عام شروع ہو گیا۔ تھاں تھاں ‘تے اگاں لگ گئیاں، گلے وچ ٹائر پا پا کے بے قصوراں نوں ساڑیا گیا، بچے اتے استریاں نوں وی نہیں بخشیا گیا۔ سبھ دے ساہ سوتے گئے۔ خبراں ساڈے محلے وچ وی پہنچیاں۔ ہر ویلے ڈر کہ پتہ نہیں کدوں کتھے بے لغام بھیڑ حملہ کر دئے۔ قہر توں بچن لئی سبھ سکھ پریوار کالونی دے گردوارے وچ اکٹھے ہو گئے تاں کہ کسے انہونی دا اکٹھے ہو کے مقابلہ کر سکیئے۔ گردوارے دے حال وچ بیٹھ کے سبھ چرچہ کر رہے سی اتے جہڑی جہڑی گھٹنا جس کسے نوں وی پتہ سی، سبھ نال سانجھی کر رہیا سی۔ عورتاں اتے بچے سہمے ہوئے سی اتے ڈر نال کمب رہے سی۔

پر اوہ اسے طرحاں گلاں کردے رہے، جیویں اوہناں نے میری گل نوں گولیا ہی نہ ہووے۔
میرے ویاہ نوں اجے ڈھائی سال دے قریب سماں ہویا سی کہ اک دن ٹی.وی. تے مندبھاگی خبر آئی کہ وزیراعظم اندرا گاندھی دا قتل ہو گیا تے اوس توں اگلے دن دِلی وچ اِک خاص دھرم دے لوکاں دا قتل عام شروع ہو گیا۔ تھاں تھاں ‘تے اگاں لگ گئیاں، گلے وچ ٹائر پا پا کے بے قصوراں نوں ساڑیا گیا، بچے اتے استریاں نوں وی نہیں بخشیا گیا۔ سبھ دے ساہ سوتے گئے۔ خبراں ساڈے محلے وچ وی پہنچیاں۔ ہر ویلے ڈر کہ پتہ نہیں کدوں کتھے بے لغام بھیڑ حملہ کر دئے۔ قہر توں بچن لئی سبھ سکھ پریوار کالونی دے گردوارے وچ اکٹھے ہو گئے تاں کہ کسے انہونی دا اکٹھے ہو کے مقابلہ کر سکیئے۔ گردوارے دے حال وچ بیٹھ کے سبھ چرچہ کر رہے سی اتے جہڑی جہڑی گھٹنا جس کسے نوں وی پتہ سی، سبھ نال سانجھی کر رہیا سی۔ عورتاں اتے بچے سہمے ہوئے سی اتے ڈر نال کمب رہے سی۔
اجے گل بات چل ہی رہی سی کہ اپنے بچا لئی کیہڑی رن نیتی بنائی۔ (جاری)
جاوے کہ زنانیاں والے پاسے رولا پے گیا، ہربنس انٹی بے ہوش ہو کے ڈگ پئے سی۔ بہت سارے لوک اوہناں دے دوآلے اکٹھے ہو گئے۔ انٹی اتے پانی چھڑکیا گیا، پیراں دیاں تلیاں جھسیاں گئیاں۔ انٹی نوں ہوش آیا۔
کیہ ہو گیا ہربنس، تینوں؟ موہن انکل پچھ رہے سن۔
کون ہربنس، میں تاں سلمی ہاں سلمی۔ انٹی دے ایس اتر نال چارے پاسے چپ چھا گئی۔
چل گھر چلدے ہاں، گھر جا کے آرام کر لے۔
نہیں، اوہ مار دین گے….اوہ سبھ نوں مار دین گے، ابو اوہ ریشماں نوں لے گئے، ابو ریشماں کدی نہیں آئے گی، میری بھین نوں اوہ لے گئے…..امی اوہ ہن مینوں لے جان گے، امی بچا لے اپنی سلمی نوں۔
کہندیاں کہندیاں انٹی پھر بے ہوش ہو گئے۔
اینے سالاں دی اگ جیہڑی انٹی نے اپنے سینے وچ دبا کے رکھی سی، اوس قتل عام نے پھر بھڑکا دتی سی۔ اوہناں دا دماغ ہل گیا سی۔ باہر حالات ٹھیک نہیں سن کہ اوہناں نوں کسے ہسپتال لجایا جاندا۔ کسے ڈاکٹر کولوں پچھ کے کسے ہندو گوانڈھی نے دوائی لیا کے دتی۔ دوائی وچ نشہ سی شاید، ایس لئی انٹی بہت دیر ستے رہندے۔ جدوں جاگدے تاں اوہناں نوں ونڈ ویلے دیاں گلاں یاد آندیاں، پھر پتہ نہیں اوہ کیہ کیہ بولدے، اگ لگ گئی، اوہ کرپاناں والے آ گئے، اوہ مینوں لے جانگے، بچا، بچا۔
کدی کدی اوہ اپنے پریوار نوں یاد کرکے وین پاندے۔
رولا گھٹیا تاں سبھ اپنے گھراں نوں مڑ آئے۔ انٹی نوں ہسپتال داخل کروایا گیا۔ علاج چلیا پر کوئی فرق نہ پیا۔
ڈاکٹراں گھر بھیج دتا۔ گھر آ کے وی اوہ ٹھیک نہ ہوئے۔ چار پنج سال ایہی سلسلہ چلدا رہیا۔ کدی گھر تے کدی ہسپتال۔ ہربنس انٹی ہن پوری طرحاں پاگل ہو چکے سن۔ کسے وی زور دی آواز نال اوہ ڈر کے کسے کونے وچ لک جاندے، کدی پھر بولن لگ جاندے۔ اوہ عورت جس دی آواز سینتی سال محلے والیاں نے سنی نہیں سی، ہن اوہ اس نوں اکثر بولدے سندے۔ انٹی دی حالت ویکھ کے میریاں اکھاں بھری آندیاں، ہن اوہ کسے نوں نہیں سی پچھاندے۔
اج چاہ پیندیاں جیت نے انٹی دی موت دی خبر سنائی تاں میں کیہا، نہیں جیت، انٹی مرے نہیں، اوہ تاں اپنے دکھاں توں چھٹ گئے، اوہناں نوں تاں مکتی مل گئی، اپنی پیڑ توں مکتی۔٭