معدنیات نال مالا مال تھر پارکر وچ موت دا رقص

وڈیاں دی خودکشیاں دے نال نال نومولود بالاں دی موتاں دا سلسلہ رکن دا نام ای نہیں لے رہیا

روہیل اکبر

سندھ دا ضلع تھرپارکر جتھے موت دا رقص تے جاری ہے ای نال بھک نے وی ڈیرے دال رکھے نیں۔ وڈیاں دی خودکشیاں دے نال نال نومولود بالاں دی موتاں دا سلسلہ رکن دا نام ای نہیں لے رہیا تے اکثر انج محسوس ہوندا اے کہ اسیں دوجیاں دی موتاں نوں وی شغل دے طور تے لیندے نیں تے اپنے بچیاں دے کن وچ درد ہووے تے لے کے دبئی یا یورپ بھاگ جاندے نیں تے جے نہ جا سکن تے ڈاکٹر اوتھوںبلوا لیندے نیں۔ تھرپارکر ایسا علاقہ اے جو معدنی ذخائر نال مالا مال اے مگر اوتھے صاف پانی اے تے نہ ای صحت دی سہولتاں جے ہسپتال نیں تے اوہ وی انتظامی بدنظمی دا شکار ڈاکٹر نیں۔
نہ دوائیاں محکمہ صحت دی رپورٹ دے مطابق تھرپارکر دے سرکاری ہسپتالاں وچ پچھلے 14 مہینیاں وچ اک ہزار توں ودھ بچے زندگی دی بازی ہار گئے ۔ تھر وچ بھک افلاس نال جڑی ماواں دے بچیاں دی موتاں دا سلسلہ تھم نہیں رہیا تے حکومتی اقدامات صرف زبانی جمع خرچ تک محدود نیں۔ 18 لکھ آبادی اتے مشتمل صحرائے تھر دے باسیاں دی مشکلاں نیں کہ ختم ہون دا نام نہیں لے رہے۔
تھرپارکر جہنوں تھر وی کہیا جاندا دا صدر دفتر مٹھی وچ اے۔ قیام پاکستان توں پہلے وی ضلع تھر تے پار کر کے نام نال جانا جانیدا سی۔ تھرپارکر سندھ دا سب توں وڈا اے جتھے ہندو آبادی وی اکثریت وچ اے۔ تھرپارکر دا نام تھر (صحرائے تھر)تے پارکر (پار کرنا) توں نکلیا اے تھر دے علاقے دا تذکرہ رامائن وچ وی ملدا اے جتھے ایہنوں ’’لاوانا ساگر‘‘ (نمک دا سمندر)کہیا جاندا اے۔ وادی سندھ دی تہذیب دے زوال مگروں سندھ اتے مختلف خانداناں دی حکومت رہی۔ ایہناں خانداناں وچ سومرے‘ سمے‘ ارغون‘ کلہور تے تالپور شامل سن۔
ایہناں حکمراناں نے بنیادی طور تے سندھ دے وسطی تے مغربی حصیاں اتے توجہ مرکوز کیتی جد کہ تھرپارکر سنے مشرقی علاقیاں نوں بڑی حد تک نظرانداز کیتا گیا۔ 1843 وچ برصغیر پاک و ہند دے وڈے حصیاں تے برطانوی فتح مگروں چارلس جیمز نیپیئرکمانڈر انچیف آف پریذیڈنسی آرمیز نے تالپور خاندان نوں شکست دتی تے سندھ نوں فتح کیتا۔
تھرپارکر سنے مفتوحہ علاقیاں نوں کیچ ایجنسی تے حیدرآباد کلکٹریٹ وچ شامل کیتا گیا۔ برٹش انڈیا دی حکومت نے سندھ نوںکلکٹریٹس یا اضلاع وچ تقسیم کردتا جو انگریزاں دے مقرر کردہ زمینداراں دے زیرانتظام سن تے فیر مگروں سندھ نوں برطانوی ہند دے ممبئی پریذیڈنسی دا حصہ بنا دتا گیا۔
1858 وچ تھرپارکر دے آسے پاسے دا پورا علاقہ حیدرآباد ڈویژن دا حصہ بن گیا تے 1860 وچ ایس علاقے دا نام تبدیل کر کے مشرقی سندھ سرحد رکھ دتا گیا جہدا صدر دفتر امرکوٹ وچ سی۔1882 وچ اوہنوں تھر تے پارکر ضلع دے طور تے دوبارہ منظم کیتا گیا جہدی سربراہی اک برطانوی ڈپٹی کمشنر کر رہے سن۔ 1906 وچ ضلعی ہیڈ کوارٹر امرکوٹ توں میرپور خاص منتقل کر دتا گیا۔31اکتوبر 1990نوں ضلع نوں تھرپارکر تے میرپور خاص اضلاع وچ تقسیم کیتا گیا۔ 17اپریل 1993نوں عمر کوٹ ضلع تھرپارکر توں وکھ کر دتا۔ 2017 دی ایچ ڈی آئی رپورٹ وچ 114 اضلاع وچ تھرپارکر 109 ویں نمبر اے جو 2013 وچ 103ویں نمبر تے سی۔ تھرپارکر 2005 تے 2015 وچ ترقی دی شرع وچ دس بدترین اضلاع وچ وی شامل اے۔ تھرپارکر دی 87 فیصد آبادی غربت دی لکیر توں تھلے زندگی بسر کر رہی اے۔ اقوام متحدہ دے ورلڈ فوڈ پروگرام نے تھرپارکر وچ غذائی عدم تحفظ نوں گھٹ کرن لئی 2019 وچ پاکستان نوں 362,000 امریکی ڈالر تے 4,727ملین ٹن خوراک دی امداد وی فراہم کیتی گئی۔تھرپارکر وچ صحت دی سہولتاں توں نہ ہون دے برابر نیں ای نال وچ بھوک تے غذائیت دی کمی سب توں وڈا مسئلہ اے جہدی وجہ نال ہر سال تھرپارکر وچ تقریباً1500 بچے موت دے منہ وچ چلے جاندے نیں۔ صوبائی‘ وفاقی تے بین الاقوامی حکام ولوں انسانی بنیاداں اتے اقدامات دے باوجود خطے وچ بہت گھٹ بہتری ویکھن وچ آئی اے خاص طور تے بچیاں دی شرح اموات وچ 2019 دے درمیان 84 شیر خوار بچیاں سنے مجموعی طور تے 703 بچے غذائی قلت توں موت دے منہ وچ چلے گئے۔ تھرپارکر وچ پین دے پانی دے وی انتہائی ناقص انتظامات نیں صرف 47 فیصد آبادی نوں پین دا پانی میسر اے۔
60 فیصد گھرانے اپنی باری لئی کھوں تے اک گھنٹے توں ودھ انتظار کردے نیں۔ 30فیصد گھرانیاں نوں دو بالٹی پانی لئی 50 روپے توں ودھ خرچ کرنا پیندا اے۔ 85 فیصد گھرانے پانی لے جان لئی اخال (اونٹ یا کھوتے دے ذریعے اٹھائے جان والے ربڑ دے تھیلے) دا استعمال کردے نیں۔
کجھ علاقیاں وچ پانی دے حصول وچ دو دن وی لگ جاندے نیں75 فیصد زنانیاں اوسطاً3کلومیٹر سفر طے کر کے پانی لیاندیاں نیں تے اپنے کم دے اوقات دا 52 فیصد ویلا صرف پانی لیان وچ ای لنگھ جاندا اے۔ تھرپارکر دے دیہی علاقے جو کہ ضلع دی 96فیصد آبادی اتے مشتمل اے نوں زندگی دی کوئی سہولت میسر نہیں پورے تھرپارکر دے 44فیصد گھرانیاں دے کول بیت الخلا ای نہیں اے۔ کوئلے دے ذخائر دے ذریعے پاکستان دی توانائی دی سپلائی دا زیادہ تر حصہ فراہم کرن دے باوجود صرف 39فیصد گرانیاں وچ بجلی دا استعمال ہوندا اے تھرپارکر وچ 99فیصد گھرانے کھانا پکان لئی لکڑی دا استعمال کردے نیں۔
دوجی سب توں وڈی سپلائی گیس اے جہنوں صرف 0.7 فیصد گھرانے استعمال کر رہے نیں۔ تھرپارکرنوں پورے ملک دا سب توں پرامن مقام وی سمجھیا جاندا اے تے ایہہ صدیاں پرانی بین المذاہب ہم آہنگی لئی وی مشہور اے۔ تھرپارکر دی ثقافت نہ صرف سندھ بلکہ ملک بھر لئی اک مثال اے۔ ایتھے دے مسلمان باشندے گاں دی قربانی کسی قنون دی وجہ نال نہیں کردے بلکہ ہندو برادری نوں تکلیف دین توں بچن لئی ایسا کردے نیں۔ ہندو باشندے محرم دے دوران ویاہ تے تقریباں توں اجتناب کردے نیں ایتھے دے ہندو وی روزہ رکھدے نیں تے رمضان دے مہینے وچ اپنے مسلمان پڑوسیاں لئی افطار ڈنر دا پربندھ کردے نیں تے دونویں پاسے عید تے دیوالی اتے مٹھائی دا تبادلہ کردے نیں تے مسلمان ہندوواں دے نوراتری دے موقع تے گوشت کھان توں وی گریز کردے نیں تے تو تے تھرپارکر وچ فرقہ وارانہ تشدد دی کوئی مثال نہیں ملدی۔ ایس ضلع وچ غربت تے بے روزگاری دے باوجود جرم نہ ہون دے برابر نیں۔ تھرپارکر وچ خشک سالی ‘ غذائی قلت‘ بچیاں دی موتاں‘ خودکشی تے ٹڈی دل دے حملے عام نیں۔
وزیراعلیٰ سندھ سید مراد علی شاہ دے مطابق تھرپارکر وچ انفراسٹرکچر دی ترقی تے 70 ارب روپے خرچ کیتے جا چکے نیں تے اوہدے باوجود تھرپارکر دے لوکاں دا معیار زندگی 50فیصد تک ڈگ گیا اے۔ ایس ضلع نوں صوبائی اسمبلی وچ حلقہ 56,55,54تے 57جد کہ قومی اسمبلی وچ 221 تے 222 دے ذریعے نمائندگی وی حاصل اے۔ 2018دے انتخابات وچ دونویں قومی حلقے تے چار وچوں تن صوبائی حلقیاں تے پی پی پی نے کامیابی حاصل کیتی جد کہا ک صوبائی نشست گرینڈ ڈیمو کریٹک الائنس نے جتی ہوئی اے۔
ایتھے لگنائٹ کوئلے دے ذخائر دا تخمینہ 185.175بلین ٹن اے جو دنیا وچ ستویں وڈے ذخائر وچوں اک اے۔ صرف کلے تھرپارکر ضلع وچ قومی ذخائر دا 175.506بلین ٹن (95فیصد) ذخیرہ ہون دا تخمینہ اے جہدے وچ توانائی دا مواد سعودی عرب تے ایران دے وسائل دے ذخائر دی مشترکہ توانائی نوں پچھے چھڈ دیوے گا تھرپارکر وچ معدنی کان کنی دے کم صوبائی انتظامیہ دے تابع نیں مگر نکمے تے نکٹو محکمے نے کجھ نہیں کیتا اوہناں نوں چاہیدا اے کہ پنجاب وچ محکمہ مائنز انڈ منرل دا قبلہ درست کرن والے سیکریٹری یا برا مان بابر تے ڈی جی راجہ منصور جئے قابل افسر لبھو نہ ملن تے اوہناں کولوں رہنمائی لے کے تھرپارکر دے خزانے تلاش کرو تاں جے ایہہ علاقہ نہ صرف ملکی ترقی وچ اپنا حصہ پا سکے بلکہ اوہناں سینکڑاں معصوم بچیاں دی وی جان بچائی جا سکے جو علاج نہ ہون دی وجہ نال موت دے منہ وچ جا رہے نیں۔