اپریل فول دی تریخی تے شرعی حیثیت

اخلاقی زندگی ہووے یا سیاسی‘ معاشرتی ہووے یا اجتماعی تے سماجی ہر قسم دی زندگی دے ہر گوشہ لئی
اسلام دی جامع ہدایات موجود نیں تے ایسے مذہب وچ ساڈی نجات مضمر اے

مولانا ابوجندل قاسمی

اسلام اک آفاقی مذہب اے۔ ایہنے زندگی دے سارے شعبہ جات لئی اپنے منن والیاں نوں بہترین تے عمدہ اصول تے قنون پیش کیتے نیں۔ اخلاقی زندگی ہووے یا سیاسی‘ معاشرتی ہووے یا اجتماعی تے سماجی ہر قسم دی زندگی دے ہر گوشہ لئی اسلام دی جامع ہدایات موجود نیں تے ایسے مذہب وچ ساڈی نجات مضمر اے۔
مگر اج سانوں یورپ تے یہودو نصاریٰ دی تقلید دا شوق اے تے مغربی تہذیب دے اسیں دلدادہ آں۔ یورپی تہذیب و تمدن تے طرز معاشرت نے مسلماناں دی زندگی دے مختلف شعبیاں نوں اپنے رنگ وچ رنگ دتا اے۔ مسلماناں دی زندگی وچ انگریزی تہذیب دے بعض ایسے اثرات وی داخل ہو گئے نیں جہناں دی اصلیت تے ماہیت اتے مطلع ہون مگروں اوہناں نوں اختیار کرنا انسانیت دے قطعاً خلاف اے مگر افسوس کہ اج مسلماناں دا اک وڈا طبقہ ایہناں اثرات اتے مضبوطی نال کاربند اے۔ حالانکہ قوماں دا اپنی تہذیب و تمدن نوں گوا دینا تے دوجیاں دے طریقہ رہائش نوں اختیار کر لینا اوہناں دے زوال تے خاتمہ دا کارن ہویا کردا اے۔ مذہب اسلام دا تے اپنے متبعین کولوں ایہہ مطالبہ اے
مگر آج ہمیں یورپ اور یہودونصاری کی تقلید کا شوق ہے اور مغربی تہذیب کے ہم دلدادہ ہیں۔ یورپی تہذیب وتمدن اور طرزِ معاشرت نے مسلمانوں کی زندگی کے مختلف شعبوں کو اپنے رنگ میں رنگ دیا ہے۔ مسلمانوں کی زندگی میں انگریزی تہذیب کے بعض ایسے اثرات بھی داخل ہوگئے ہیں، جن کی اصلیت وماہیت پر مطلع ہونے کے بعد ان کو اختیار کرنا انسانیت کے قطعا خلاف ہے؛ مگر افسوس کہ آج مسلمانوں کا ایک بڑا طبقہ ان اثرات پر مضبوطی سے کاربند ہے؛ حالاں کہ قوموں کا اپنی تہذیب وتمدن کو کھودینا اور دوسروں کے طریقہ رہائش کو اختیار کرلینا ان کے زوال اور خاتمہ کا سبب ہوا کرتا ہے۔
یہودونصاریٰ دی جہڑی رسومات ساڈے معاشرہ وچ رائج ہوندی جا رہیاں نیں اوہناں وچوں اک رسم اپریل فوج منان دی رسم وی اے۔ ایس رسم دے تحت یکم اپریل دی تریخ وچ جھوٹ بول کے کسی نوں دھوکا دینا‘ مذاق دے نام تے بے وقوف بنانا تے اذیت دینا نہ صرف جائز سمجھیا جاندا اے بلکہ اوہنوں اک کمال قرار دتا جاندا اے۔ جہڑا شخص جنی صفائی تے چابک دستی نال دوجیاں نوں جنا وڈا دھوکا دے دیوے اوہناں ای اوہنوں ذہین‘ قابل تعریف تے یکم اپریل دی تریخ توں صحیح فیدہ چکن والا سمجھیا جاندا اے۔ ایہہ رسم اخلاقی‘ شرعی تے تریخی ہر اعتبار نال خلاف مروت‘ خلاف تہذیب تے انتہائی شرمناک اے۔ نیز عقل و نقل دے وی خلاف اے۔
ایس رسم بد دی دو حیثیتاں نیں: (1) تاریخی (2) شرعی
اپریل فول دی تریخی حیثیت
ایس رسم دی ابتدا کیویں ہوئی؟ ایس بارے مورخاں دے بیانات وکھرے نیں۔ اسیں ایتھے اوہناں وچوں تن قول پیش کرنے آں تاں جے ایہہ پتہ چل جاوے کہ عقل و خرد دے دعوے داراں نے ایس رسم نوں اپنان وچ کیسی بے عقلی تے حماقت دا ثبوت دتا اے۔
بعض مصنفین دا کہنا اے کہ فرانس وچ 17ویں صدی توں پہلے سال دا آغاز جنوری دے بجائے اپریل توں ہویا کردا سی۔ ایس مہینے نوں رومی لوک اپنی دیوی وینس (Venus) ول جوڑ کے مقدس سمجھیا کردے سن۔ چونکہ سال دا ایہہ پہلا دن ہوندا سی ایس لئی خوشی وچ ایس دن نوں جشن دے طور تے منایا کردے سن تے اظہار خوشی لئی آپس وچ ہسی مذاق وی کیتا کردے سن تے ایہو چیز ہولی ہولی ترقی کر کے اپریل فول دی شکل اختیار کر گئی۔
انسائیکلو پیڈیا آف برٹانیکا وچ ایس رسم دی اک ہور وجہ بیان کیتی گئی اے کہ 21مارچ توں موسم وچ تبدیلیاں آنی شروع ہو جاندیاں نیں۔ایہناں تبدیلیاں نوں بعض لوکاں نے ایس طرحاں تعبیر کیتا کہ (معاذ اللہ)قدرت ساڈے نال ایس طرحاں مذاق کر کے سانوں بے وقوف بنا رہی اے لہٰذا لوکاں نے وی ایس زمانے وچ اک دوجے نوں بے وقوف بنانا شروع کر دتا۔
اک تیجی وجہ 19ویں صدی عیسوی دی معروف انسائیکلو پیڈیا لاروس نے بیان کیتی اے تے ایہنوں ای صحیح قرار دتا اے۔ جہدا حاصل ایہہ اے کہ جدوں یہودیاں نے حضرت عیسیٰ علیہ السلام نوں گرفتار کر لیتا تے رومیاں دی عدالت وچ پیش کیتا تے رومیاں تے یہودیاں ولوں حضرت عیسیٰ علیہ السلام نوں تسمخر تے استہزا دا نشانہ بنایا گیا۔ اوہناں نوں پہلے یہودی سرداراں تے فقہیہاں دی عدالت وچ پیش کیتا گیا فیر اوہ اوہناں نوں پیلاطس دی عدالت وچ فیصلہ لئی لے گئے فیر پیلاطس نے اوہناں نوں بیرودیس دی عدالت وچ بھیج دتا تے بالآخر ہیرودیس نے دوبارہ فیصلہ لئی اوہناں نوں پیلاطس ای دی عدالت وچ بھیج دتا۔ لوقا دی انجیل وچ ایس واقعہ نوں نقل کیتا گیا اے۔لاروس دا کہنا اے کہ حضرت مسیح علیہ السلام نوں اک عدالت توں دوجی عدالت وچ بھیجن دا مقصد وی اوہناں دے نال مذاق کرنا تے اوہناں نوں تکلیف پہنچانا سی چونکہ ایہہ واقعہ یکم اپریل نوں پیش ایا سی ایس لئی اپریل فون دی رسم درحقیقت ایسے شرمناک واقعے دی یادگار اے۔
جے ایہہ گل درست اے تے عالب گمان ایہو اے کہ ایہہ رسم یہودیاں نے جاری کیتی ہووے گی تے ایہدا منشا حضرت عیسیٰ علیہ السلام دی تضحیک ہووے گی لیکن ایہہ گل حیرتناک اے کہ جو رسم یہودیاں نے (معاذاللہ)حضرت عیسیٰ علیہ السلام دی ہسی اڈان لئی جاری کیتی اوہنوں عیسائیاں نے کیویں قبول کر لیتا بلکہ خود اوہدے رواج دین وچ شریک ہو گئے جد کہ اوہ حضرت عیسیٰ علیہ السلام نوں نہ صرف رسول بلکہ ابن اللہ دا درجہ دیندے نیں۔ قرین قیاس ایہہ اے کہ ایہہ اوہناں دی دینی بدذوقی یا بے ذوقی دی تصویر اے جیویں صلیب کہ اوہناں دے عقیدہ دے مطابق اوہدے اتے حضرت عیسیٰ علیہ السلام نوں سولی دتی گئی اے۔ ہونا تے ایہہ چاہیدا سی کہ ایہدی شکل نال وی اوہناں نوں نفرت ہوندی لیکن اوہناں اتے خدا دی مار ایہہ اے کہ اوہدے اتے اوہناں نے ایس طرحاں تقدس دا غازہ چڑھایا کہ اوہ اوہناں دے نزدیک مقدسے شے بن کے اوہناں دے مقدس مقامات دی زینت بن گئی۔بس ایسے طرحاں اپریل فول دے سلسلہ وچ وی اوہناں نے حضرت عیسیٰ علیہ السلام دے دشمنوں دی نقالی شروع کردتی۔ ایہہ وی ہو سکدا اے کہ عیسائی ایس رسم دی اصلیت توں ای واقف نہ ہون تے اوہناں نے بے سوچے سمجھے ایہدے اتے عمل شروع کردتا ہووے۔
اپریل فول دی شرعی حیثیت
اتے دتی تفصیل توں ایہہ گل پتہ چلی کہ تریخی اعتبار نال ایہہ رسم بدقطعا ایس قابل نہیں کہ ایہنوں اپنایا جاوے کیوں جے ایہدا رشتہ یا تے کسی توہم پرستی نال جڑیا ہویا اے جیویں کہ پہلی صورت وچ یا کسی گستاخانہ نظریے تے واقعے نال جڑیا ہویا اے جیویں کہ دوجی تے تیجی صورت وچ۔ ایس دے علاوہ ایہہ رسم ایس لئی وی قابل ترک اے کہ ایہہ تھلے دتے کئی گناہواں دا مجموعہ اے:مشابہت کفار ویہود ونصاری ‘ جھوٹا اور ناحق مذاق ‘ جھوٹ بولنا ‘ دھوکہ دینا ‘ دوسرے کواذیت پہنچانا۔
ایہناں وچوں ہر اک تے وکھرے وکھرے عنوان دے تحت مختصر کلام کیتا جاندا اے تاں جے ایہہ گل پتہ چلے کہ احادیث شریفہ وچ ایہناں گناہواں اتے کنی سخت وعیداں وارد ہوئیاں نیں۔
کفار تے یہودونصاری دی مشابہت
نبی کریمؐ نے یہودونصاریٰ تے کفار تے مشرکین دی مشابہت تے بودوباش اختیار کرن توں سختی نال منع فرمایا اے۔ مثلاً آقاؐ نے داڑھی رکھن دا تے مشرکین و مجوس دی مخالفت کرن دا حکم دتا اے۔ ایسے طرحاں یہود دی مشابہت توں بچن لئی دسویں محرم دے نال نویں تریخ نوں روزہ رکھن دا وی حکم فرمایا۔ غرض کہ ہر موقع تے آپؐ نے غیر قوماں دے طریقہ زندگی نوں اپنان توں منع فرمایا اے تے ایہناں لفظاں وچ وعید فرمائی اے۔حالانکہ ہمیشہ ایہناں لوکاں نے نبی کریمؐ نوں اذیت دتی اے۔ آپ دی حیات وچ وی تے وفات ظاہری مگروں وی۔ نیز ہمیشہ اوہناں دی کوششاں دین اسلام تے مسلماناں نوں نیست و نابود کرن تے صرف ہوندیاں نیں مگر اسیں مسلمان ذرا ایس گل اتے غور نہیں کردے تے اوہناں دے طور طریقیاں وچ مگن رہنے آں تے اپنے عمل نال اپنے آقاؐ نوں تکلیف دینے آں۔
اک عبرت ناک واقعہ
حکیم الامت حضرت مولانا اشرف علی صاحب تھانوی قدس سرہ دے مواعظ وچ کسی جگہ اک واقعہ منقول اے کہ اک پیر صاحب غیر مسلماں دے تہوار ہولی دے دن پان کھاندے ہوئے اپنے مریدین دے نال جا رہے سن۔ پورا رستہ ہولی دے رنگ نال رنگیا ہویا سی۔ رنگی ہوئی سڑک اتے اک کھوتا کھڑا عجیب جیا معلوم ہو رہیا سی۔ پیر صاحب نے ازراہ مذاق پان دی پیک ایہہ کہندے ہوئے کھوتے اتے تھک دتی کہ تینوں کسی نے نہیں رنگیا‘ میں ای رنگ اینا واں۔ القصہ پیر صاحب دی وفات مگروں کسی مرید نے اوہناں نوں سفنے وچ ویکھیا کہ عذاب وچ مبتلا نیں۔ پچھن تے فرمایا کہ ہولی دے دن دے واقعہ دی پکڑ ہو گئی۔ خدا دی پناہ!
جھوٹا تے ناحق مذاق
اسلام نے خوش طبعی‘ مذاق تے بذلہ سنجی دی اجازت دتی اے۔ کئی واری رسول اللہؐ نے اپنے اصحاب دے نال مذاق فرمایا اے لیکن آپ دا مذاق جھوٹا تے تکلیف دن نہیں ہوندا سی۔ حضرت ابو ہریرہؓ کولوں مروی اے کہ اک واری صحابہ کرام نے نبی کریمؐ نوں عرض کیتا کہ :اے اللہ دے رسولؐ آپ تے ساڈے نال دل لگی فرماندے او؟ آپ نے ارشاد فرمایا: میں دل لگی ضرور کرنا واں مگر سچی تے حق گل دے علاوہ کجھ نہیں بولدا۔
حضرت عامر بن ربیعہ ؓ کولوں روایت اے کہ اک شخص نے مذاق وچ دوجے شخص دی جوتی غائب کردتی‘ نبی کریمؐ نوں ایس واقعہ دا علم ہویا تے آپ نے ارشاد فرمایا:کسی مسلمان نوں نہ ڈرائو (نہ حقیقت وچ نہ مذاق وچ )کیوں جے کسی مسلمان نوں ڈرانا بہت وڈا ظلم اے۔
امام غزالی تحریر فرماندے نیں کہ مزاح تے مذاق پنج شرطاں دے نال جائز بلکہ حسن اخلاق وچ داخل اے تے اوہناں وچوں کوئی اک شرط مفقود ہو جاوے تے فیر مذاق ممنوع تے ناجائز اے۔
مذاق تھوڑا یعنی بقدرِ ضرورت ہو‘ اس کا عادی نہ بن جائے‘حق اور سچی بات کہے‘اس سے وقار اور ہیبت کے ختم ہونے کا اندیشہ نہ ہو‘مذاق کسی کی اذیت کا باعث نہ ہو۔
سفیان بن عیینہ نوں کسی نے کہیا کہ مذاق وی اک آفت اے۔ اوہناں نے فرمایا کہ نہیں بلکہ سنت اے مگر اوس شخص دے حق وچ جہڑا ایہدے مواقع جاندا ہووے تے چنگا مذاق کر سکدا ہووے (خصائل نبوی)بہرحال حاصل ایہہ اے کہ جھوٹے تے تکلیف دہ مذاق دی شریعت اسلامیہ وچ کوئی گنجائش نہیں بلکہ ایس طرحاں دا مذاق مذموم اے۔
جھوٹ بولنا
ایس رسم اپریل فول وچ سب توں وڈا گنا ہ جھوٹ اے جد کہ جھوٹ بولنا دنیا و آخرت وچ سخت نقصان تے محرومی دا کارن اے۔ نیز اللہ رب العالمین تے نبی کریمؐ دی ناراضگی دا کارن اے۔
اک عبرت ناک واقعہ
عبدالحمید بن محمود معولی کہندے نیں کہ میں حضرت عبداللہ بن عباسؓ دی مجلس وچ حاضر سی۔ کجھ لوک آپ دی خدمت وچ حاضر ہوئے تے عرض کیتا کہ اسیں حج دے ارادہ نال نکلے آں ۔ جدوں اسیں ذات الصفاح (اک مقام دا نام) پہنچے تے ساڈے اک ساتھی دا انتقال ہو گیا۔ اسیں ایہدی تجہیز و تکفین کیتی فیر قبر کھودن دا ارادہ کیتا۔ جدوں اسیں قبر کھود چکے تے اسیں ویکھیا کہ اک وڈے کالے ناگ نے پوری قبر نوں گھیر رکھیا اے۔ ایہدے مگروں اسیں دوجی جگہ قبر کھودی تے اوتھے وی اوہو سپ موجود سی۔ ہن اسیں میت نوں ویسے ای چھڈ کے تہاڈی خدمت وچ آئے نیں کہ اسیں ایسی صورتحال وچ کیہ کریے؟ حضرت عبداللہ بن عباسؓنے فرمایا کہ ایہہ سپ ایہدا اوہ بدعمل اے جہدا اوہ عادی سی ۔ جاایہنوں اوسے قبر وچ دفن کر دیو‘ اللہ دی قسم جے تسیں ایہدے لئی پوری زمین کھودو فیر وی اوہ سپ اوہدی قبر وچ پائو گے۔ بہرحال اوہنوں اوسے طرحاں دفن کردتا گیا۔ سفر توں واپسی تے لوکاں نے ایہدی بیوی کولوں اوہدا عمل پچھیا تے اوہنے دسیا کہ اوہدا ایہہ معمول سی کہ اوہ غلہ دا تاجر سی تے روزانہ بوری وچوں گھر دا خرچ کڈ کے اوہدے وچ اوسے مقدار دا بھس ملا دیندا سی (گویا کہ دھوکہ نال بھس نوں اصل غلہ دی قیمت تے فروخت کردا سی)
کسی دوجے کو تکلیف دینا
اک حدیث شریف وچ صحیح تے کامل مسلمان اوہنوں قرار دتا گیا اے جہڑا کسی مسلمان بھراں نوں تکلیف نہ دیوے بلکہ ساڈا مذہب اسلام تے ایہہ تعلیم دیندا اے کہ اک مومن دے ہتھ وغیرہ توں پوری دنیا دے انسان (مسلم ہووے یا غیر مسلم) محفوظ ہونے چاہیدے نیں بلکہ جانوراں نوں تکلیف دینا وی انتہائی مذموم‘ بدترین تے شدید ترین گناہ بلکہ اللہ تعالیٰ دی رحمت توں دوری دا کارن اے۔مندرجہ بالا تفصیل دا حاصل ایہہ اے کہ اپریل فول بہت سارے بدترین گناہواں دا مجموعہ اے لہٰذا ہن اسیں مسلماناں نوں خود فیصلہ کر لینا چاہیدا اے کہ آیا ایہہ رسم بد ایس لائق اے کہ مسلمان معاشرہ وچ اپنا کے ایہنوں فروغ دتا جاوے؟اللہ تعالیٰ سارے مسلماناں نوں ایس طرحاں دی ساری برائیاں توں محفوظ فرماوے تے دین دی صحیح سمجھ عطا فرماوے۔ آمین یارب لعالمین!