حضرت امامِ حسنؓ دی سیرت مبارکہ اُتے تحقیقی کم

اصلاح شعر وچ منقبت توں مراد ایسی نظم جہدے وچ صحابہ کرامؓ‘اولیائے عظام‘ بزرگان دین تے صوفیا کرام دے اوصاف بیان کیتے جان

صدام ساگر

حیدرؓ، حسنؓ، حسینؓ کی زہراؓ بتولؓ کی
ہر بات با کمال ہے آلِؓ رسولؐ کی
٭٭٭٭٭
اصلاح شعر وچ منقبت توں مراد ایسی نظم جہدے وچ صحابہ کرامؓ‘اولیائے عظام‘ بزرگان دین تے صوفیا کرام دے اوصاف بیان کیتے جان۔ مختلف پیغمبراں‘ فرشتیاں اتے لکھی گئی منظومات وی مناقب دے ذیل وچ آندیاں نیں۔ حمدو نعت دے نال منقبت دے نمونے وی قدیم اردو شاعری وچ پڑھن نوں ملدے نیں۔ حمدو نعت وانگوں اہل بیتؓتے صحابہ کرامؓ دی سیرت و کردار اتے جہناں شاعراں نے منظوم خراج عقیدت پیش کیتے نیں اوہناں وچ نظیرآبادی‘ میر انیس‘ مرزا دبیر‘ غالب‘ امیر بینائی‘ احمد رضا بریلوی‘ محسن کاکوری تے جعفر بلوچ دے نام نمایاں نیں۔
منقبت نگاری دے ایس سلسلے نوں اج وی کوئی شعرا جاری رکھے ہوئے نیں۔ ایسے شعرادی فہرست وچ امجد حمید محسن دا شمار وی ہوندا اے جو اپنے عہد دے ایسے منجھے ہوئے شاعر نیں جہناں دا شعری اسلوب اپنے ہم عصراں توں منفرد وکھائی دیندا اے۔ اوہناں نے زندگی بھر شاعری دے ذریعے پاکیزہ جذبات تے سنجیدہ فکر دا پرچار کیتا اے۔ اوہناں دے ہن تک چار شاعری مجموعے مختلف عنواناں نال زیور طباعت توں آراستہ ہو کے اہل و دانش کولوں داد تے تحسین حاصل کر چکے نیں۔ 1973 وچ زمانہ طالبعلمی توں باقاعدہ شاعری کیتا۔ انج اوہناں دا تخلیقی سفر تن دہائیاں توں ودھ عرصے تک پھیلیا ہویا اے۔
ایس دوران اوہناں نے شاعری دی متعدد اصناف وچ طبع آزمائی کیتی جہناں وچ غزل‘ نظم‘ ہائیکو‘ ماہیا‘ حمد‘نعت‘ سلام تے منقبت شامل نیں۔ اوہ ہر ویلے تخیل دے طلسم وچ رہندے نیں تے نویں نویں شعر لوح قرطاس اتے اتارن وچ مگن رہندے نیں۔ اوہناں دے ایتھے نعت دے گلدستیاں وچ الفاظ پھل دی پتیاں وانگوں مہکدے ہوئے نظر آندے نیں کیوں جے
رسولِؐ رحمت کے ذکر کا فیض ہے یہ محسنؔ
مرے لبوں پر ہیں لفظ تازہ کلام اعلیٰ
٭٭٭٭٭
امجد حمید محسن اپنی نعتاں وچ حضور اکرمؐ دی ذات مبارک نال اپنی محبت تے عقیدت دا جیویں اظہار کردے نیں اوسے جذبے نال اوہ رسولؐ رحمت دی آل داتذکرہ وی مناقب دی صورت وچ بیان کردے نیں۔ ’’مدحت سردار جنت‘‘ اوہناں دے مناقب دا اولین مجموعہ اے جہدے مطالعہ توں اک روحانی سکون و اطمینان میرے دل وچ اتردا گیا۔ نور دی کرناں لفظ لفظتوں روشنی بکھیرن لگیان۔ ہر شعر نال محبت دے پھلاں دی مہک سانواں نوں معطر کرن لگی۔ اوہناں دے ایس مجموعہ کلام وچ حمد‘ نعت ‘ منقبت‘ سلام تے مناقب شامل نیں۔ اوہناں دے کلام وچ سوچ و فکر دی گہرائی تے گیرائی موجود اے جو اوہناں دے دلی جذبات تے احساسات و خیالات دی عکاسی وی کردے نیں تے اوہناں دے فن شاعری دے اسلوب بیان دے کمالات نوں وی سامنے لیاندے نیں۔ ’’مدحت سردار جنت‘‘ وچ پہلی منقبت حضرت علی کرم اللہ وجہہ دی سیرت و اخلاص ‘ شجاعت و بہادری‘ علم و حکمت دے حوالے نال اے۔ ایس منقبت وچ اوہناں دا شعری اسلوب بعض مناقب توں مختلف نظر آندا اے جہدا مطلع مینوں بڑا پسند اے۔
اُس سمت علیؓ حیدر اُس پار علیؓ حیدر
ہر دور نے مانا ہے سردار علیؓ حیدر
٭٭٭٭٭
ایس کتاب وچ دوجی منقبت سیدہ کائنات حضرت فاطمۃ زہرا دے حوالے نال اے جہدے وچ آپ دی سیرت دی شان و عظمت نوں بڑی عاجزی دے نال بیان کیتا گیا اے۔ اوہ جدوں منقبت لکھدے نیں تے صلوات دا وردان دی زبان اتے جاری رہندا اے۔ امجد حمید محسن جہڑے حسن قلم نال سیدہ کائنات دی منقبت لکھدے نیں اوہ قلم وی خود اتے نازاں اے۔ ایس شعر دے مصداق:
فاطمہؓ کی منقبت کا کیا حسیں آغاز ہے
جس قلم سے لکھ رہا ہوں اُس قلم کو ناز ہے
٭٭٭٭٭
ایسے منقبت دا مقطع ویکھو:
منقبت یہ فاطمہؓکی جب بھی محسنؔ نے پڑھی
ہر زباں پر تھا یہی کہ کیا عجب انداز ہے
٭٭٭٭٭
’’مدحت سردار جنت‘‘ وچ امجد حمید محسن دا خاص موضوع نواسۂ رسولؐ‘ جگر گوشہ بتول‘ فرزند علی حیدر‘ خلیفہ پنجم سیدنا امام عالی مقام حضرت امام حسنؓ دی شخصیت‘ سیرت و کردار تے فضائل و شمائل دے مناقب شامل نیں جہنوں اوہ بڑے احسن طریقے نال بیان کردیاں ہوئیاں اپنے امام دے حضور اپنی محبتاں تے عقیدتاں دے گلدستے پیش کردے نیں۔ ایس حوالے نال ارشد محمود ناشاد رقمطراز نیں کہ ’’شاعر نے امام عالی مقام دے نال اپنی محبت و عقیدت دے رنگاںنوں نہایت عمدگی دے نال مناقب دے قالب وچ ڈھالیا اے۔ ایہناں مناقب وچ امام حسنؓ دی سیرت دے احوال‘ اوہناں دے سراپے دی خوش رنگی تے اوہانں دے اوصاف و کمالات دی روشنی جابجا جلوہ فگن اے۔ شاعر نے استمداد تے فریاد دے رنگ‘ حاضری تے حضوری دی تمنا تے زیارت دی آزو نوں نہایت سوزوگداز تے عقیدت و احترام نال شعر وچ گوندھ دتا دتا اے‘‘۔
’’مدحت سردار جنت‘‘ امجد حمید محسن دا تخلیقی تے تریخی کارنامہ اے جہنوں اسیں مینہ دا پہلا قطرہ وی کہہ سکدے آں۔ ایہناں توں پہلاں بہت سارے شاعراں دے ہاں امام حسنؓ دی سیرت و فضائل اتے کجھ مناقب پڑھن نوں ملدے نیں مگر الگ توں کسی وی شاعر دا کوئی دیوان نہیں آ سکیا۔ امجد حمید محسن نے اپنے ایس مجموعہ مناقب وچ امام حسنؓ دی صداقتاں‘ شجاعتاں‘ سخاوتاں‘ علم و حکمتاں دے پھل گلستان سخن وچ کھلا دتے نیں جہدی خشبو تاقیامت تک محسوس کیتی جا سکے گی۔ مناقب کہندے ویلے اوہ انتخاب الفاظ دا بطور خاص خیال رکھدے نیں۔ اوہناں نے ردیفاں دے ہم وزن قوافی دا برمحل استعمال کیتا اے۔ مناقب دے شعر رقم کرن وچ ایہہ احتیاط نہایت ضروری اے کہ جذبے دی صداقت دے نال نال الفاظ دے مزاج نوں سمجھنا تے اوہناں دے برمحل استعمال دا سلیقہ مناقب دے تقدس نوں دوبالا کر دیندا اے کیوں جے مناقب شاعری عام شاعری توں وکھری ہوندی اے۔ امجد حمید محسن آداب مناقب دی پاسداری کرن وچ کافی حد تک کامیاب وکھائی دیندے نیں۔ اوہناں دا مجموعہ دیوان عقیدت دی صورت اختیار کر چکی اے۔
چمکا ہے ترے ذکر سے دیوانِ عقیدت
مہکا ہے مناقب سے چمن زارِ مودّت
زم زم سے بھی لکھے جو قلم اہلِ قلم کا
تحریر نہ ہو پائیں گے اوصافِ فضیلت
٭٭٭٭٭
’’مدحت سردار جنت‘‘ وچ شامل مناقب وچ امجد حمید محسن اپنی عقیدت دا اظہار غزل دی ہیئت وچ کردے نیں۔ ہیئت توں مراد اندازوبیان دی اوہ صورت جو فنی تے تکنیکی خصوصیات جہدے کارن شعری تخلیق دی شناخت کیتی جا سکے کیوں جے غزل اپنی ہیئت دے اعتبار نال ’’نظم‘‘ اے تے اپنے مضموناں دے اعتبار نال خاص مزاج رکھدی اے۔ ایہو وجہ اے کہ کئی مناقب شاعری لغت و محاورہ وچ نظماں دی صورت اختیار کر جاندے نیں۔ امجد حمید محسن نے اپنے شیریں اندازو بیان تے شعری تخلیق نال اپنی بعض مناقب نوں نظم دی شکل دتی اے جہدے وچ اوہناں دی فنی تے تکنیکی خصوصیات دا خوب ادراک ہوندا اے۔ ایس حوالے نال پروفیسر ریاض مجید تے اکرم کنجاہی اپنی آرا وچ دلیلاں پیش کر چکے نیں۔ ایس مجموعہ مناقب وچ پروفیسر شوذب کاظمی دا مقدمہ دے علاوہ اقبال نجمی‘ سرور ارمان تے طاہر سلطانی دی آڑا نوں وی شامل کیتا گیا اے۔ اک منقبت توں کجھ شعر ملاحظہ کرو۔
مدحت سلام اور قصیدے نصاب میں
مولا حسنؓ کا ذکر ہے دل کی کتاب میں
عجز و نیاز، سادگی، صبر و رضا، وقار
زہراؓ کی خوبیاں ہیں اس عالی جناب میں
٭٭٭٭٭
حضرت امام حسنؓ پندرہ رمضان سن تن ہجری بمطابق 644عیسوی نوں دنیا وچ تشریف لیائے جہدے اتے آپ دے نانا رحمت دوجہاں‘ امام الانبیا حضرت محمدؐ نے آپ کو اپنی گود وچ چکدے ہوئے شکر خدا مگروں کلمہ توحید ادا کیتا۔ فیر آپ دے کن وچ اذان دتی دوجے وچ اقامت فرمائی تے فیر زبان رسالت مآب توں فرمایا میں ایس بچے دا نام حسن رکھنا واں۔ امام حسنؓ دی پیدائش دا ٹکزرہ اوہناں دی ایس مناقب وچ خوب ویکھیا جا سکدا اے۔
گلِ زہراؓ ہے مسکایا مبارک ہو مبارک
ہے جانِ مصطفیؐ آیا مبارک ہو مبارک
٭٭٭٭٭
حضرت محمدؐ دا فرمان عالی شان اے کہ جو شخص میرے نال محبت کردا اے اوہ میرے اوہناں دونویں پتراں نال محبت کرے۔ ہور آپ نے فرمایا میرے پتر حسنؓ تے حسینؓ سردار جنت نیں۔‘‘ حضرت امام حسنؓ دی اعلیٰ صفات وچ اوہناں دا خوبصورت سبز کرتا‘ عالی شان دستر خوان تے بے مثل سخاوت رہندی دنیا تک قائم رہوے گی۔امام حسنؓ دی سیرتو فضائل دابہترین نمونہ ’’مدحت سردار جنت‘‘ امجد حمید محسن دا مجموعہ مناقب اے۔ جو ہر حوالے نال اک منفرد فن پارہ اے۔ اوہناں مناقب دا مکمل مطالعہ بہت ضروری اے۔ میرے لئی باعث افتخار گل ایہہ اے کہ ’’مدحت سردار جنت‘‘ دی مشینی خطاطی دے دوران ایس مسودے نوں کئی واری پڑھن دا اعزاز مجھ خاکسار نوں حاصل ہویا۔ اوہناں دے ایس مجموعہ مناقب تے جنا وی لکھیا جاوے گھٹ ہووے گا۔ ایس مجموعہ مناقب وچ اوہ کئی مقامات تے در حسنؓ تے حاضری دے طلبگار نظر آندے نیں۔
ایس کتاب دی اشاعت دے کجھ مہینے مگروں اوہناں نوں اللہ نے اپنے گھر بیت اللہ تے در مصطفی‘ در زہرا تے در حسنؓ دی زیارت دا شرف وی بخشیا۔ اللہ کرے اوہناں دے اولین مجموعہ مناقب ’’مدحت سردار جنت‘‘نوں دربار رسالت مآبؐ وچ قبولیت دی سند نصیب ہووے تے اوہناں لئی آخرت وچ ذریعہ شفاعت وی ٹھہرے۔ اللہ اوہناں دے مناقب دا مبارک سفر ایسے شان و وقار دے نال جاری رکھے۔ آخر وچ حضرت امام حسنؓ دی شہادت دا ذکر کردا چلاں کہ اوہناں دی شہادت 28صفر المظفر 1444ء ہجری نوں ہوئی۔ جہنوں امجد حمید محسن اپنے شعراں دی صورت وچ کجھ ایس طرحاں پیش کردے نیں۔
محروم لوگ ہو گئے شفقت سے اے حسنؓ
دل رو رہا ہے تیری شہادت سے اے حسنؓ
تیرے بدن کو اپنا بدن مصطفیؐ کہیں
کتنی مشابہت تھی رسالت سے اے حسنؓ
٭٭٭٭٭