عید الفطر تے بخشش دیہاڑ

عیدالفطر دے دن روزیاں دا سلسلہ ختم ہُندا اے۔ ایس دن اللہ تعالیٰ بندیاں نوں روزہ تے عبادت رمضان دا ثواب عطا فرماندے نیں لہٰذا ایس دن نوں عیدالفطر قرار دتا گیا اے

تحریر:محمد فاروق قادری

عیددا لفظ عود توں بنیا اے جہدا معنی اے :لوٹنا‘ عید ہر سال آندی اے تے اوہدے لوٹ کے آن دی خواہش کیتی جاندی اے۔ فطر دا معنی اے: روزہ توڑنا یا ختم کرنا۔ عیدالفطر دے دن روزیاں دا سلسلہ ختم ہوندا اے۔ ایس دن اللہ تعالیٰ بندیاں نوں روزہ تے عبادت رمضان دا ثواب عطا فرماندے نیں لہٰذا ایس دن نوں عیدالفطر قرار دتا گیا اے۔
عید تے خوشی دا ایہہ دن مسلماناں دا عظیم تے مقدس تے معاشرتی تہوار اے جہڑا ہر سال یکم شوال المکرم نوں انتہائی عقیدت و احترام‘ جوش و جذبے تے ذوق و شوق نال منایا جاندا اے۔
عیدالفطر دی وجہ تسمیہ
یکم شوال المکرم نوں عیدالفطر کہن دی وجہ ایہہ اے کہ افطار تے فطر ہم معنی نیں۔ جیویں ہر روزہ دا افطار غروب آفتاب مگروں کیتا جاندا اے اوسے طرحاں رمضان المبارک دے پورے مہینے دا افطار ایسے عید سعید دے دن ہوندا اے۔ ایس لئی ایس مبارک دن نوں عیدالفطر کہندے نیں۔
عید سعید دی بہت وڈی فضیلت آئی اے چنانچہ اک لمی حدیث وچ حضرت سیدنا عبداللہ ابن عباسؓ نے روایت کیتا اے کہ جدوں عیدالفطر دی مبارک رات تشریف لیاندی اے تے اوہنوں لیل الجائز یعنی انعام دی رات دے نام توں پکاریا جاندا اے۔ جدوں عید دی سویر ہوندی اے تے اللہ عزوجل اپنے معصوم فرشتیاں نوں سارے شہراں وچ بھیجدا اے چنانچہ اوہ فرشتے زمین اتے تشریف لیا کے گلیاں تے راہواں دے سریاں اتے کھڑے ہو جاندے نیں تے ایس طرحاں ندا دیندے نیں اے امت محمدؐ! اوس رب کریم دی بارگاہ ول چلو جہڑا بہت ای زیادہ عطا کرن والا تے وڈے توں وڈے گناہ معاف فرمان والا اے۔ فیر اوہدے مگروں رب العزت اپنے بندیاںل نال انج مخاطب ہوندا اے:
اے میرے بندو! منگو کیہ منگدے او؟ میری عزت و جلال دی قسم! اج دے دن ایس (نماز عید) دے اجتماع وچ اپنی آخرت بارے جو کجھ سوال کرو گے اوہ پورا کراں گا تے جو کجھ دنیا بارے منگو گے اوہدے وچ تہاڈی بھلائی ول نظر فرماواں گا(یعنی ایس معاملہ وچ اوہ کراں گا جہدے وچ تہاڈی بہتری ہووے) میری عزت دی قسم! جدوں تک تسیں میرا لحاظ رکھو گے میں وی تہاڈی خطاواںاتے پردہ پوشی فرماندا رہواں گا۔ میری عزت و جلال دی قسم! میں تہانوں حد توں ودھ والیاں (یعنی مجرماں) دے نال رسوا نہیں کراں گا بس اپنے گھراں ول مغفرت یافتہ لوٹ جائو گے۔ تسیں مینوں راضی کر دتا تے میں وی تہاڈے توں راضی ہو گیا۔ (الترغیب والترہیب)
حضرت عمر بن خطابؓ نے عرض کیتا یارسول اللہؐ کیہ کوئی وحی اترن والی اے؟ حضورؐ نے فرمایا: نہیں۔ عرض کیتا: کیہ کسے دشمن نال جنگ ہون والی اے؟ حضورؐ نے فرمایا: نہیں۔ عرض کیتا: فیر کیہ گل اے؟ آپؐ نے فرمایا:
’’بے شک اللہ تعالیٰ ماہ رمضان دی پہلی رات ای سارے اہل قبلہ نوں بخش دیندا اے‘‘۔ (منذری‘ الترغیب والترہیب 64:2رقم 1502)
’’رمضان دی پہلی رات نوں شیاطین تے سرکش جنات نوں بنھ دتا جاندا اے۔ جہنم دے سارے بوہے بند کردتے جاندے نیں تے جنت دے سارے بوہے کھول دتے جاندے نیں۔ اک فرشتہ اعلان کردا اے کہ اے بھلائی دے چاہن والے اگے ودھ تے دیر نہ کر۔ اے شر دے چاہن والے رک جا۔ رمضان دی ہر رات اللہ تعالیٰ لوکاں نوں جہنم توں آزاد کردے نیں‘‘۔ (سنن ابن ماجہ)
نبی کریمؐ نے فرمایا:
’’اے لوکو تہاڈے اتے اک بہت وڈا مہینہ آن والا اے۔ بہت برکتاں والا‘ ایس مہینے وچ اک رات (شب قدر) ایسی مرتبہ والی اے جہڑی ہزار مہینیاں توں ودھ کے اے‘‘
نیز آپؐ نے فرمایا:
’’جہڑا بندا ایس مہینے وچ کوئی فرض ادا کر دیوے اوہ انج اے جیویں غیر رمضان وچ ستر فرض ادا کیتے‘‘۔
حضرت عبادۃ بن صامتؓ کولوں روایت اے کہ ا ک واری جدوں رمضان دا مہینہ آیا تے رحمت کائناتؐ نے ساڈے لوکاں نال ارشاد فرمایا:
’’لوکو! ماہ رمضان آ گیا اے‘ ایہہ بڑی برکت والا مہینہ اے۔ اللہ تعالیٰ اپنے خاص فضل و کرم نال تہاڈے ول متوجہ ہونے آں تے اپنی خاص رحمتاں نازل فرماندے نیں‘ خطاواں نوں معاف کردے نیں تے دعاواں قبول کرنے آں تے ایس مہینہ وچ طاعات‘ حسنات تے عبادتاں ول تہاڈی رغبت تے مسابقت نوں ویکھدے نیں تے مسرت تے فخر دے نال اپنے فرشتیاں نوں وی وکھاندے نیں۔ پس اے لوکو! ایہناں مبارک دناں وچ اللہ پاک نوں اپنے ولوں نیکیاں ای وکھائو (یعنی عبادتاں وغیرہ)
بلاشبہ وہ بندابڑا بدنصیب اے جہڑا رحمتاں دے ایس مہینے وچ وی اللہ دی ایس رحمت توں محروم رہوے‘‘ (طبرانی)
رمضان دا پہلا عشرہ رحمت‘ دوجا عشرہ مغفرت تے تیجا عشرہ جہنم دی اگ توں نجات اے۔
رمضان المبارک دا مہینہ رحمتاں‘ برکتاں تے نعمتاں دا مہینہ اے۔ ایس مہینے وچ اللہ تعالیٰ ولوں انوار و برکات دا سیلاب آندا اے۔ ایس مہینے دی قدرومنزلت نال اوہو شخص واقف ہو سکدا اے جہدی فکر آخرت تے محورمابعدالموت ہووے۔حضرت انسؓ کولوں روایت اے کہ جدوں رجب دا مہینہ آندا تے حضورؐ ایہہ دعا منگیا کردے۔ ترجمہ!
’’اللہ ساڈے لئی رجب تے شعبان دے مہینے وچ برکت عطا فرما تے سانوں رمضان دے مہینے تک پہنچا دے‘‘ (شعب الایمان 3/385)
’’رمضان‘‘ عربی زبان دا لفظ اے جہدے معنی ’’جھلسا دین والا‘‘ چونکہ ایس مہینے وچ اللہ تعالیٰ بندیاں دے گناہواں نوں جھلسا دیندے نیں تے معاف فرما دیندے نیں ایس لئی ایس مہینے نوں رمضان آکھیا جاندا اے۔ (بحوالہ شرح ابی دائود للعینی)
رمضان المبارک نواں اسلامی مہینہ اے۔ قرآن و حدیث وچ ایس مہینے دے بے شمار فضائل تے اہمیت بیان کیتی گئی اے۔ ایہہ اوہ مہینہ اے جہدے وچ کتاب لاریب نازل ہوئی۔ ارشاد ربانی اے۔ ترجمہ:
’’رمضان دا اوہ مہینہ اے جہدے وچ قرآن نازل ہویا‘‘ (بقرۃ آیت 185)دوجی خصوصیت قرآن نوں رمضان توں ایہہ حاصل اے کہ رسول رحمتؐ حضرت جبرائیلؑ توں قرآن دا دور رمضان ای وچ کردے سن تے آخری سال رمضان وچ نبی کریمؐ دے نال دو واری دور فرمایا۔
ایہدے وچ شک تے شبہ دی گنجائش ای نہیں کہ کلام الٰہی اک عظیم نعمت اے جہدے نزول لئی ایس مہینہ دا انتخاب ایس گل دا اعلان اے کہ ایہہ مہینہ خدا دی بے انتہا رحمتاں دے نزول دا مہینہ اے لیکن ایہناں نعمتاں توں فیدہ اہل ایمان ای نوں نصیب ہوندا اے۔
درحقیقت رمضان المبارک دے دو متوازی پروگرام نیں۔ اک اے دن دا روزہ دوجا رات دا قیام۔ رسول کریمؐ نے فرمایا:’’جہنے رمضان دے روزے رکھے ایمان تے اجروثواب دی امید دے نال اوہدے سارے پچھلے گناہ معاف کر دتے گئے تے جہنے رمضان (دی راتاں) وچ قیام کیتا (قرآن سنن تے سنان لئی) ایمان تے اجرو ثواب دی امید دے نال اوہدے وی سارے پچھلے گناہ معاف کر دتے گئے‘‘ (بخاری)
اک ہور حدیث مبارکہ وچ آپؐ نے فرمایا:’’روزہ تے قرآن بندے لئی بارگاہ خداوندی وچ سفارش کرن گے۔ روزہ عرض کرے گا اے رب میں ایس شخص نوں دن وچ کھان پین تے خواہشات نفس توں روکے رکھیا تے ایہدے حق وچ میری سفارش قبول فرما تے قرآن ایہہ آکھے گا کہ اے پروردگار میں ایہنوں رات ویلے سون تے آرام کرن توں روکے رکھیا۔ لہٰذا ایہدے حق وچ میری سفارش قبول فرما۔ چنانچہ (روزہ تے قرآن) دونواں دی شفاعت بندے دے حق وچ قبول کیتی جاوے گی تے اوہدے لئی جنت تے مغفرت دا فیصلہ فرما دتا جاوے گا‘‘۔
استقبال رمضان دراصل اک وجدانی‘ روحانی تے باطنی کیفیت دا ناں اے۔ پس لازم اے اسیں اپنے آپ نوں نظریاتی تے عملی طور تے رمضان المبارک دی ایہناں بے حساب نعمتاں تے اجرو ثواب نوں اپنے دامن وچ سمیٹن لئی آمادہ کریے۔
رمضان المبارک دی اصل عبادت تے روزہ‘ تراویح‘ کثرت تلاوت‘ اعتکاف و شب بیداری‘ گناہواں توں بچنا تے ہر باطل کم توں اجتناب کرنا اے۔ بخاری شریف وچ اے!
’’جہڑا شخص روزہ وچ باطل بولنا تے برا کم نہ چھڈے تے اللہ تعالیٰ نوں کجھ حاجت نہیں اے ایس گل دی کہ چھڈ دیوے اپنا کھانا تے پینا‘‘ (بخاری)
اک ہور مقام تے فرمایا نبی رحمتؐ نے:
’’بہت سارے روزہ رکھن والے ایسے نیں کہ اوہناں نوں (دوران روزہ گناہ توںنہ بچن دی وجہ نال) روزے دے ثمرات وچ سوائے بھکا رہن توں کجھ حاصل نہیں ہوندا‘‘ (نسائی)
ناصرف خود ساہنوں رمضان المبارک وچ ایہناں نعمتاں تے اجروثواب نوں اپنے دامن وچ سمیٹن دی کوشش کرنی چاہیدی اے بلکہ دوجیاں نوں وی ایہدی ترغیب دینی چاہیدی اے تاں جے اک اجتماعی کیفیت پیدا ہووے۔ الغرض استقبال رمضان تے حدیث توں ثابت اے تے ایہدی حکمت وی واضح اے کہ رمضان المبارک دی برکات نوں اپنے دامن ایمان و عمل وچ سمیٹن دا اک مزاج تے ماحول پیدا ہووے کیوں جے جدوں دلاں دی زمین زرخیز ہووے گی قبول حق لئی تے ایہدے وچ نرمی تے لطافت پیدا ہووے گی تے شجر ایمان ثمر آور ہووے گا۔
عیدالفطر دے دن جدوں مسلمان عیدگاہ وچ جمع ہوندے نیں تے اللہ تعالیٰ فرشتیاں دے سامنے فخر کردیاں فرماندا اے:
ایہہ نیں میرے اوہ بندے جہڑے عبادت وچ لگے ہوئے نیں تے دسو کہ جو مزدور اپنا کم پورا کر لووے اوہدا کیہ صلہ ملنا چاہیدا اے؟ جواب وچ فرشتے فرماندے نیں کہ جو مزدور اپنا کم پورا کر لووے اوہدا صلہ ایہہ اے کہ اوہنوں اوہدی پوری مزدوری دے دتی جاوے۔ اوہدے وچ کوئی کمی نہ کیتی جاوے۔ اللہ تعالیٰ فیر فرشتیاں نوں فرماندے نیں کہ ایہہ میرے بندے نیں‘ میں رمضان دے مہینے وچ اوہناں دے ذمے اک کم لایا سی کہ روزہ رکھو تے میرے لئی کھانا پینا چھڈ دیو تے اپنی خواہشاں نوں ترک کر دیو۔ اج اوہناں نے اپنا فریضہ مکمل کردتا۔ ہن ایہہ ایس میدان دے اندر جمع نیں تے میرے کولوں دعا منگ رہے نیں۔ میں اپنی عزت و جلال دی قسم کھانا واں‘ اپنے علومکان دی قسم کھانا واں کہ اج میں ساریاں دی دعاواں نوں قبول کراں گا تے میں اوہناں گناہواں دی مغفرت کراں گا تے اوہناں دی برائیاں نوں نیکیاں وچ بدل دیاں گا۔
عید کیویں منائیے
عیدالفطر دا دن ساڈی حیاتی دا سب توں اہم دن اے تے ایہہ سال وچ اک واری آندا اے ایس لئی ساڈی کوشش ہووے کہ ایس مبارک دن نوں احکام خداوندی دی پاسداری کردیاں لہو ولعب نال پاک ہو کے دن لنگھائیے۔ اہل و عیال دے ضروریات دی شیواں اتے فراخ دلی نال خرچ کریے۔ نہا دھو کے جہڑا کپڑا سب توں چنگا ہووے اوہنوں زیب تن کریے‘ خشبو لائیے‘ چنگے توں چنگا پائیے‘ کھائیے‘ عزیز و اقارب تے دوست و احباب نال کھلے دل نال ملیے۔ عید دی دن نوں حضور پاکؐ نے بہت متبرک والا دن قرار دتا اے۔ مکاشف القلوب وچ علامہ غزالیؒ فرماندے نیں حضرت سیدنا وہب بن منبہؓ فرماندے نیں کہ جدوں وی عید آندی اے تے شیطان چلا چلا کے روندا اے۔ اوہدیبدحواسی ویکھ کے سارے شیطان اوہدے آسے پاسے جمع ہو کے پچھدے نیں‘ اے آقا! آپ کیوں غضبناک تے اداس ہو رہے او‘ اوہ کہندا اے ہائے افسوس اللہ تعالیٰ نے اج دے دن امت محمدیہؐ نوں بخش دتا اے لہٰذا تسیں اوہناں نوںلذتاں تے خواہشات نفسانی وچ مشغول کر دیو۔ تسیں ذرا غورکرو کہ شیطان کس قدر مسلماناں نوں لذت نفسانی وچ مشغول کرن لئی پریشان رہندا اے مگر تسیں تے اسیں ایس گل نوں بھل کے نہ جانے عید دے دن خوشی دا اظہار کردے کردے کتھوں توں کتھے پہنچ جانے آں تے بہت سارے ناجائز کم کرن لگ جانے آں جہدی شریت کدی اجازت نہیں دیندی ایس لئی سانوں چاہیدا اے کہ عید دے دن عبادات تے حسنات دی کثرت کریے تے اللہ دا ودھ توں ودھ شکر ادا کریے۔ رقص و سرور دی محفلاں توں دور رہیے۔ اوہدے ول نظر وی نہ کریے‘ ناچ گانیاں تے فلمی ڈرامیاں دا اہتمام ہر گز ہرگز نہ کریے۔
نماز عید توں پہلاںصدقہ فطر ادا کرنا
ایس سلسلہ وچ حضور نبی رحمتؐ نے فرمایا:
روزیاں دی عبادت اوس ویلے تک زمین و آسمان وچ معلق (بارگاہ خداوندی وچ غیر مقبول )رہندی اے جدوں تک کہ صاحب نصاب مسلمان صدقہ فطر ادا نہیں کر لیندا (صحیح مسلم/جامع ترمذی)
صدقہ فطر نماز عید توں پہلے ادا کر دینا چاہیدا اے کہ ایہو سنت اے لیکن جے نماز عید توں پہلے ادا نہیں کر سکیا تے عمر بھر اوہدی ادائیگی دا وقت اے ۔جدوں وی ادا کرے گا‘ واجب ساقط ہو جاوے گا لیکن بہتر ایہہ اے کہ صدقہ فطر نماز عید توں پہلے ای ادا کر دیوے۔
مسائل عیدالفطر
عید دی نماز اوہناں اتے واجب اے جہناں اتے جمعہ واجب اے۔ جمۃ المبارک وچ خطبہ شرط اے‘ عید دا خطبہ سنت اے۔ جمعہ دا خطبہ قبل نماز جدکہ عید دا خطبہ بعد نامز اے۔ علاوہ ازیں عید دی نماز وچ نہ اذان اے نہ اقامت۔ عید دی نماز دا وقت آفتاب دے اک نیزہ اچا ہون توں شروع ہو کے زوال توں پہلاں ختم ہو جاندا اے۔نماز عید توں پہلاں نفل نماز بشمول اشراق‘ چاشت مطلقا مکروہ اے تے نماز عید مگروں عیدگاہ وچ پڑھنا وی مکروہ اے۔
جے امام صاحب رکوع توں پہلے تکبیر کہنا بھل جان تے رکوع وچ یاد آوے تے اوہ حالت رکوع وچ ای تکبیراں کہہ لین۔ قیام ول نہ آن نماز فاسد نہ ہووے گی۔(واللہ اعلم بالصواب)