بابا جدّل
ڈاکٹر کرامت مغل
پوری مسیت وچ اوس دی اواز سبھ توں اُچی ہوندی۔
عصر دی نماز توں بعدوں پورے محلے دے مسلماناں دے بال اوس مسیت ول نُوں ٹُر پیندے بالڑیاں نے سِراں اُتے دُپٹے لئے ہوندے جد کہ بال سراں تے ٹوپیاں پا کے اودھر نوں آندے۔ مسیت دے صحن وچ دو صفاں وچھائیاں جاندیاں اگے پھٹیاں لائیاں جاندیاں تے کُجھ بال جو دس کُو سپارے پڑھ چُکے ہوندے اوہ ریلاں اُتے قرآن پاک رکھ کے پڑھن بَہ جاندے۔ قرآن پاک دی تلاوت نال فضا گونج اُٹھدی۔ نورانی قاعدے پڑھدے بال زیراں‘ زبراں‘ پیشاں نُوں اُچی اُچی بول کے سبق پکا رہے ہوندے سن پرایس سبھ توں پہلاں جدوں صفاں وِچھ جاندیاں سارے بال بَہ جاندے اوس ویلے سبھ توں ذہین بال کھڑو کے پوری نماز اُچی اُچی بولدا تے اگوں اوہ سارے مل کے پڑھدے ہوندے سن۔
ایہ سبھ سارے رَل مِل کے ای کردے سن‘ ایوں لگدا سارے اِک دُوجے دی اگوائی کر رہے ہوندے ہن پر جدوں ای قاری ہوری مسیت اُتلی منزل دے دو کمریاں ے بنے مکان توں باہر نِکلدے ‘ اپنیاں موٹیاں موٹیاں ننگیاں پِنڈلیاں نُوں دھیان مار کے پوڑھیاں ہیٹھاںاُتر اوتھے آندے جِتھے سارے بال بَہ کے اُچی اُچی پڑھ رہے ہوندے سن تاں سارے بالاں دِیاں اوازاں پورے زور نال جِنیاں اُچیاں ہوسکدیاں سن‘ اُچیاں ہو جاندیاں۔ قاری ہوراں دا ڈر ای اینا کُو سی کہ زیراں زبراں سبھ دیاںسِدھیاں ہو جاندیاں۔ کسے دی شدّ مدّ تے ج زم دی وی غلطی ہوندی تاں قاری ہوراں نے اوس نُوں دُبارا پڑھن دا کہنا ایس ویلے‘ جدوں اوہ سُن رہے ہوندے تاں جیوں سبھ نُوں سپ سُنگھ جاندا۔ ہر پاسے ہُو دا عالم انج دا ای ہوندا ہووے گا جویں دا اوس ویلے مسیت دے صحن وچ ہوندا۔ کدے کدار بال بلکل صحیح سُنا کے بچ جاندا پر اوس دی اواز کنب رہی ہوندی تے کدے کدارے اوس نوں اجہی چنڈ کھانی پیندی جِس نال سناٹے دے نال نال گھنبیرتا وی ودھ جاندی جدوں ساری گھنبیرتا چھائی ہوندی تاں قاری پورے غُصے وچ موجود ہوندا۔
قاری ہوری پڑھان وچ مگن ہو جاندے اینی سختی نال بولدے سن کہ اوس نوں سبھ توں اُچی اواز ثابت کرن لئی پورے دھیان نال ٹھیک ٹھیک پڑھن لئی جتن کرنے پیندے۔ اوہ پورے جتن کردا ہوندا سی۔ اوس نوں ایسے ای ویلے مسیت نال محبت جاگ گئی۔ اوہ سبھ توں پہلاں آ جاندا۔ مسیت دیاں صفاں وچھاندا۔ پھٹیاں لاندا تے قاری ہوراں دی جائے نماز وچھا کے اوس دے ساہمنے اجہی پھٹی لاندا ج و صرف قاری ہوراں واسطے مخصوص سی تاں جو قاری آن تے سبھ کُجھ ٹھیک ٹھاک پیا ہووے۔ قاری جدوں آ کے بہ جاندے تاں اوہ اپنی مرضی نال پڑھیاراں نوں سدّ مار کے بُلاندے فیر سبق سُندے تے اگانہ سبق دے دیندے۔ قاری ہوراںکول اک رنگ والی پنسل ہوندی‘ کچے رنگ والی پنسل جس نال اوہ سپارے اُتے نشان لاندے ہوندے سن تاں جو اگلے دن واسطے پکان لئی سبق دِتا گیا یاد رہ جاوے۔ سارے اپنا اپنا سبق لیندے رہندے تے مسیتوں باہر نوں جاندے ہویاں اُچی جہی اواز نال قاری ہوراں نُوں سلام بول کے جاندے۔
چن دی یارھویں دا سارے بالاں نُوں انتظار رہندا۔ ایس دن یارھویں دا ختم ہوندا کدے لُونے چاوّل پکدے کدے نان دال یاں نان حلیم ہوندا جو سبھ توں پہلاں پڑھیاراں نُوں ورتایا جاندا پر ایس توں پہلاں قاری ہوری اپنے ہتھیں نان حلیم یاں چائول اُتانہ دو کمریاں وچ رہندے اپنے گھر دیاںجِیاں نوں ضرور گھل چُکے ہوندے سن۔
کدے کدار جدوں اُتلے دو کمریاں وچوں کوئی باہر نکلدا۔
تے سیمنٹ نال بنے جنگلے توں ہیٹھاں دھیان مارداتاں اوس نوں کوئی گورا جہیا مُکھڑا مُسکاندا مُسکاندا وکھائی دیندا۔ جِس نوں اوہ کدے وی ایس جنگلے توں باہر نہیں ویکھ سکیا سی کیوں جے جدوں وی کدے کوئی اوہناں کمریاں وچوں باہر نکلدا‘ پوڑھیاں لہندا ہوندا تاں اوس نے ٹوپی والا بُرقعا پایا ہوندا۔ اوس دی ہمت ای نہ پیندی کہ اُتانہ اکھاں چُک کے ویکھے کہ ایہ کون اے۔
اوس نے دن چڑھدیاں ای مسیت وچ ڈیرے لا لیے‘ کئی وار تاں فجر دی بانگ ہوندیاں ای اوہ مسیت ول نُوں آ جاندا۔ وضو کردا‘ سُنّتاں پڑھ کے بَہ جاندا تے جدوں قاری ہوری فرض نماز شروع کراندے تاں اوہ کئی وار تاں کھلوتا کھلوتا اَک جاندا۔ فیر اوس نوں ایس دی عادت پے گئی۔ فجر دی نماز توں بعد اوہ اندر والے مرکزی کمرے توں باہر آ کے بَہ جاندے کیوں جے اندر لائوڈ سپیکر‘ اے سی‘ ہیٹر تے ہورناںقیمتی شیواں دی ہوند دی وجھا توں اوہ کمرا بند ہو جاندا۔ باقی آون والیاں واسطے باہر صحن وچ نماز ادا کرن واسطے اک صف وِچھائی گئی ہوندی۔ باقی آون والیاں واسطے باہر صحن وچ نماز ادا کرن واسطے اک صف وچھائی گئی ہوندی۔ اک الماری وچ قرآن پاک تے سپارے وی پئے ہوندے سن۔ اوس نے فجردی نمازپڑھن مگروں وی پڑھنا شروع کر دِتا اوہ پڑھدا پڑھدا سورتاں یاد کرن لگ پیا پہلوں اوس نے نِکیاں نِکیاں سبھ سورتاں یاد کرلئیاں۔ فیر اوس دا دِل کیتا کہ ہُن لمیاں سورتاں یاد کر ے۔ ایس دا مُڈھ اوس نے سورۃ یاسین توں رکھیا جدوں اوس نے دو دِناں وچ ایہ سورۃ یاد کر لئی تاں گھر والیاں نے اوس دے ایس عمل نوں بہت سلاہیا۔ گھر وچ ای ایہ فیصلا ہویا کہ اوہ ’’نیک‘‘ بندا بن جاوے گا۔ ’’نیک‘‘ دا ایڈا وڈا اکھر اوس نے اپنے نال نال جُڑیا سُنیا تے اگلے ہفتے تیکراوس نے سورۃ رحمان تے سورۃ البقرہ وی یاد کر لئی۔ فیر جدوںقاری ہوراں نوں اوس نے تلاوت کرکے سُنائی تاں قاری ہوراں نے وچوں وچوں ہر سورۃ سُنی۔ قاری ہوراں نے وی تھپکی دے کے اگانہ ودھ جاون دا مشورا دے دِتا۔
پر ویلے نے جیوں اوس توں کسے دا بدلا لینا سی۔ اِک دیہاڑے جدوں اوہ عشاء دی نماز پڑھن مگروں گھر پرتیا تاں اوس نوں پتا چلیا کہ جیوں اوہدے سر تے اسمان ڈِگ گیا اے۔ اوہدے پیو نوں بس نے کُچل دِتا سی سارے اسپتال ول گئے سن۔ اگلے دیہاڑے چِیک چہاڑا…… اوہ یتیم ہو گیا سی۔
ویلے نے پتا نہیں کس گل دا بدلا لیا اوہدی سُدھ بُدھ بدل گئی۔
اوہ جیوں سبھ کُجھ وسردا جاون لگ پیا۔
اِک دیہاڑے اوہ کویلے اُٹھ کے مسیت ول گیا۔ تاں اوس نے وضو کر کے نماز نِیتی ای سی کہ اک بندے تے آ کے اوہدے کول بولناشروع کر دِتا۔ ’’ایہ قضا نماز پڑھ ہُن کیوں جے سورج نکلے نوں ست مِنٹ ہو چکے نیں‘‘۔ اوس توں بعد اوہ جدوں وی اُٹھیا اوہنوں ایوں لگے کہ اج وی قضا ہوندی جا رہی اے۔
محلّے دے سارے بال اِک وار فیر خُش سن کیوں جے روزے آ گئے سی۔ روزہ کھولن توں پندرھاں ویہ مِنٹ پہلے ای سارے بال مسیت وچ کٹھے ہو کے بَہ جاندے۔ ایہدے پچھے کُجھ ہور ہووے نہ ہووے سبھ نوں کھاون لئی کُجھ نہ کُجھ ضرور مل جاندا جِس دی لالچ سبھ نوں سی تے پیو دے مرن توں مگروں ایہ لالچ اوس نوں ہور وی بہتی ہوگئی۔ پیو جِیندا سی تاں اوس نوں روزے کھولن ویلے شربت‘ پکوڑے‘ ٹِکیاں‘ دہی بھلے تے پھل لبھ جاندے سن پر ہُن ا وس نوں کدے آلو میتھی نال روزہ افطار کرناپینداتے کدے گونگلوواں دے سالن نال۔ اوس نُوں ایس دی عادت نہیں سی جِس کر کے اوہ افطاری توں پہلاںای اوتھے آ کے بَہ جاندا تے کھاون نُوں وکھ وکھ شیواں اوس نُوں مِل جاندیاں سن۔
تے فیر انج اوس نُوں سوادی کھانیاں دے سواد مانن دا سواد آ جاندا۔
محلّے دے نمازی‘ روزے وچ چوکھے ہوجاندے سن جِس کر کے مرکزی کمرے توں وکھ باہر صحن تیکر وی نمازیاںواسطے صفاں وچھائیاں جاندیاں۔ ایس پورے مہینے وچ نورانی قاعدے‘ سپارے پڑھن والیاں نُوں چھُٹی مل جاندی۔ جِس کر کے بالاں نُوں بڑی خُشی ہوندی تے اوہ ایس چھٹیاں دا پورا پورا لابھ چُکدے سن۔
جدوں نمازیاں دی تعداد ودھ رہی سی۔ ایسے ای دوران محلے دے بہت ای اکھڑمزاج بندے نے جِس نوں سارے بابا جِدل ‘ باباجِدّل آکھدے سن اوس نے وی آنا شروع کر دِتا اصل وچ اوہ اپنی ضِدّ تے اڑی پاروں ضِدّل دی تھاں جِدّل دی آل پے جاون پاروں مشہور ہوگیا اوس دا اصل ناں نور محمد سکھیرا سی۔ پر سارے اوس نوں بابا جِدّل آکھ کے بُلاندے رہندے۔ رب نے اوس نوں اوترا ای رکھیا سی جِس کر کے کاوڑھ نا ل بولنااوہ اپنے اُتے جیوں فرض کری بیٹھا ہویا سی۔ اوس نُوں سبھ توں ودھ غُصا اودوں آندا جدوںبال صفاں وچ آ کے کھلوندے اوہ اوہناں نوں گھُور کے ویکھدا تے فیر سبھ توں پچھانہ گھل دیندا۔ اوہناں دِناںوچ سردی وی انتاں دی سی جِس کر کے ملوکڑے جہے بال اندر مرکزی کمرے وچ ہیٹر والی تھاں اُتے کھلوندے تاں اوہناںنُوں باہر ٹھنڈ وِچ گھل دِتا گیا۔ روزے شروع ہوئے تاںاودوں وی ایہ ای حالت رہی سارے محلّے دے بچے شرارتی نیں ایس دا فیصلا بالا جِدّل نے سُنا دِتا ایہ محلے دے بالاں نُوں تمیز نہیںاے اوہ شرارتی دے نال نال بدتمیز وی نیں۔ روزیاںدے شروع ہوون نال ای اوہ ہور کٹڑ ہوگیا لگدا۔ ایس کٹڑ پن نُوں بالاں نے وی محسوس کیتا سی اِک دیہاڑے فیر سارے بالاں نے مِل کے بابے جِدّل کولوں بدلا لین دا سوچیا جدوںاوہ تراویح نماز پڑھن لئی کھلوتا ہویا سی حالے سورۃ فاتحہ شروع ہوئی ‘ کہ بالاں نے مسیت دے سارے پکھّے فُل سپیڈ نال چلا دِتے ایوںہویا جیوں سارے وائبریشن تے لگ گئے پر اینی کُو دیر وچ سارے بال جُتیاں پا کے نس نُس گئے سن۔ کسے نے وی اپنی نماز نہ توڑی تراویح پڑھان والے امام کول جہڑا ہیٹر لگا ہویا سی اک شلونگڑے بال نے اوس نوں وی بند کرن لئی بجلی دی تار لاہ دِتی۔ دُوجے دیہاڑے سارے بابا اوہناںبالاں نُوں لبھ رہے سن جہناںنے ایہ گھنائونی حرکت کیتی سی پر کون مندا۔ ماپیاں نے بڑا پتا لایا‘ ڈرایا دھمکایا پر کوئی نہ بولیا۔
اِک دیہاڑے اوہ سویرے فجر دی نماز پڑھن گیا۔ استنجے واسطے اوس نوں لیٹرین وچ زیادا دیر لگ گئی۔ فیر وضو کر کے اوس نے جد صف اُتے کھڑو کے نیت شروع کرنا چاہی تاں جے اوہ اپنی نماز اداکر سکے کیوں کہ اج اوہ اینا لیٹ ہو گیا سی کہ باجماعت نماز ہو چُکی سی۔ بابا جِدّل بیٹھا سورۃ یاسین پڑھ رہیا سی۔ اچانک رُک کے بولن لگا’’نیندراں پوریاں نہیں ہوندیاں تہاڈیاں کِتھے سوئے مرے ہوندے او…… اوہ تھوڑا رُک کے‘ اُٹھیا تے مسیت دی کندھ توں باہر ول اڈیاں چُک چُک کے ویکھن لگا۔ اک لمحے بعد اوس نے فیصلا سُنایا ’’نماز دا ویلا لنگھ گیا اے ہُن دس منٹ بعد قضا کر کے نماز پڑھیں۔‘‘
اوہ وچارا صف تے پرانہ ہو کے بیٹھا دس منٹ بابے جدّل نوں کوسن لگا۔ فیر نمازاداکر کے باہر نکلیاہُن اوہ جدوں وی تھوڑا لیٹ ہوندا اوہ مسیت ای نہ جاندا۔ سگوں گھر ای جائے نمازوچھا کے نماز پڑھدا۔ اِک واری تاں بابے جِدّل نے اک بال نوںرکوع وچ ای گالھاں کڈھنیاں شروع کر دِتیاںفیر اوس نوں یاد آیا اوہ تاں مسیت وچ اے گالھاںنہیں کڈھنیاں چاہیدیاں نیں اوس دن اوہنے رب کولوں معافی منگدیاں لنگھائی نالے عصر دی نماز توں بعد مِٹھیاں پھُلڑیاں تے بھُجّے چنے سبھ بالاں نُوں ونڈے۔
‘ مسیت جا ‘ لائوڈسپیکر کھول کے اعلان کر دِتا سی کہ بابا جِدّل مر گیا اے۔ اوس توں بعد ای تاں اوس دا ناں سارے بھُل گئے۔ اوس نُوں چاچا کہن دی تھاں سارے بابا جِدّل ‘ بابا جِدّل آکھن لگ پئے سن پر اوس دے ساہمنے اوہنوں کوئی بابا جِدّل نہ آکھدا کیوں کہ ایس اُتے اوہ اوہناں نوں ٹھیک ٹھاک بُرابھلاکہندا ہوندا سی۔
مسیت دا لائوڈ سپیکر کھڑکیا‘ کِسے نے لائوڈ سپیکر نُوں اُنگل نال ٹھوک ٹھوک چیک کیتا۔ بابا جِدّل جیوں کنب گیا ہووے کدھرے ایوں ای نہ ہووے اوہ اعلان کرے تے میں سچی مُچی مر جاجاواں۔ بابا جِدّل خُد نوں دسن لگا سی کہ ’’ٹھُک ٹھُک…… اک وار فیر ہویا تے اوہی یتیم مُنڈا جِس نُوں بابے جِدّل نے چپیڑاںماریاں سن اوہ چِیکن لگا بابا جِدّل‘ بابا جِدّل‘ بابا جِدّل…
بہت سارے لوک ہسدے ہوئے اوس دی کوٹھڑی کولوںلنگھ رہے سن۔ ایہناں ہسن والیاں وچ نِکے وڈے سارے جیوں رَل گئے سن بابا جِدّل اُٹھ کے بوہا کھول آل دوالے ویکھن لگا دُور دُور تیک کوئی نہیں سی…… بابے جِدّل نُوں اک ای لمحے بعد بہت وَٹ چڑھیا اوس نے اپنی زنگ آلود دو نالی پستول چُک لئی۔ پر فیر خورے اوس نوں کیہ سوچ آئی اوہ پستول اوس وگاہ ماری تے اکھاں وچ لہو اُتار اوہ مسیت ول نُوں ٹُر پیا۔ اج اوہدی حالت عام نہیں سی‘ غُصّے نال اوہ اپنے ساہ وی قابو وچ نہیںسی رکھ رہیا۔ دِل دی دھڑکن تیز تے اوہ قدم وی تیز تیز چُکی مسیت ول نُوں ٹُرن لگ گی۔ راہ وچ اک دومحلے داراں نے اوہنوں ویکھیا‘ اوہناں نُوں ایوں لگیا جیوں اج کوئی انہونی ہو جانی اے۔ کیہ انہونی ہون جارہی سی ایس داکسے نوں وی نہیں سی پتا۔ مسیت دا بوہا کھُلیا ہویا سی ایہ اوہ دن نہیں سن جدوں دہشت گردی دے ڈر پاروں مسیتاں دے بُوہے بند ہوندے نیں تے صرف نماز ویلے ای کھول کے پہرے دار کھڑے کر کے نماز کرواکے بوہا فیر اوویں ای بند کر دِتا جاندا اے۔
مسیت دے اندر ماڑا‘ لِسّا اوہ یتیم مُنڈا کھلوتا لائوڈ سپیکر والے خانے وچ سپیکر رکھ کے کُنڈی لا کے تالا لایا۔ اُتانہ دروازے اُپر ای اک راز نال مِتھی ہوئی تھاں وچ تالے دی چابی رکھی جس بارے مولوی جی توں وکھ سارے اوہ نمازی جاندے سن جوویلے توںپہلاں آ کے نماز لئی اذان دیندے ہوندے سن۔ اوس چابی رکھ کے دھون گھُماکے ویکھیا اگے بابا جِدّل کھلوتا کسے ڈرائونی تصویر وانگ‘ اج اوہ اوہنوں بہت ای بھیانک لگیا اوہ اندروں بلکل ڈر گیا کہ اج اوہدی خیر نہیں اوس نے کِنّی اُچی ساری بابا جِدّل‘ بابا جِدّل…… حضرات بابا جِدّل… بول چُکیا سی جس نال بابا جِدل دا پورے محلے وچ چیزا لگ چُکیا۔ اک لمحے دوواں نے اِک دُوجے نُوں ویکھیا۔اج بال دیاں اکھاں وچ ڈر تے سی پر اوہ کسے وی انہونی واسطے ڈٹیا وی کھلوتا رہیا نہ نسیا نہ چیکیا نہ ترلا ماریا نہ مِنّت کیتی…… بابے جِدّل نے اگانہ ودھ کے اوس نوں پھڑنا چاہیا اوس مُنڈے نے اپنیاں دوویں بانہواں اُتانہ کر کے جوڑ کے اپنا مونہ بچانا چاہیا جتھے اوس نوں چپیڑ پئی سی تے حالے تیکر ساڑ وی پے رہیا ہووے۔
بابے جِدّل نے اگانہ ودھ کے اوس نوں گل نال لا لیا تے پتا نہیں کس زمانے دے اتھرو بابا جدّل دیاں اکھاں وچوں نکل کے اوس یتیم دی کنڈ اُتے جاپئے…… دوویں اک دُوجے نال کُجھ وی نہ بولے بابا جِدّل اپنی کوٹھی وچ جا سوں گیا۔ اگلی نماز ویلے جدوںاوہ کوٹھڑی توں مسیت ول نُوں ٹُر رہیا سی اوہ لڑکھڑاندیا ہویاںڈِگیا‘ بے ہوش ہو گیا۔ اسپتال دی ایمرجنسی تیکراپڑدیاں اوہلاش بن چُکیا سی…
جس ویلے بابا جِدّل دا جنازا جا رہیا سی تاں مولوی جی مطمئن جہے لگ رہے سن۔ سبھ توں اخیر دے لوکاں وچ اوہ مُنڈا ہولی ہولی ٹُردا ہویا’’ کلمۂ شہادت‘‘ دے اکھراں نوں مدھم جہی اواز وچ سُن رہیا اوہ ہولی ہولی اگانہ نوں ودھدا جان لگا۔ مسیت دی گلی چوں لنگھدا جنازا قبرستان ول نوں اپنا پینڈا مکان لگا تاںمسیت دی چلدی موٹر نال صفاں بُھج رہیاں۔ اوس مُنڈے نے ویکھیا جِس نے بابے جِدّل نوں دِل ای دِل وچ کئی وار مار دِتاہویا سی۔ مسیت دے اُتلے کوٹھڑے توں ہاسیاںدی اواز ہیٹھاں گلی تیکر آون لگی۔ قرآن شریف پڑھن والیاں پھٹیاں ایدھر اودھر کھِلریاں سن ‘ صفاںبھِج بھِج کے پانی باہر گلی تیکر رُڑھن لگا…… ماڑے‘ لِسّے تے حدوں ودھ کمزور مُنڈے نے چِیک کے موٹر بند کروائی ‘ صفاں نُوں سانبھیا تے مسیت صاف کرن لگ پیا۔٭
