طبقاتی ونڈ تے شاہ حُسین لہوریؒ

اوہناں دی ہمدردی لوکائی دے ہیٹھلے طبقے نال اے
ایسے لئی اوہ اپنے آپ نوں ہمیش لئی پیر دی تھاں فقیر کہندے سن

محمد حسنین بھٹی

اک کھاندے نیں دُدھ ملائیاں، اک کھاندے ساگ اَلُونا
اک سوندے لےَ لَیف تلائیاں، اک بے ستَھرے سوون
اک چڑھدے ترکی اور تازی، اک ٹردے نیں پیر پیادے
شاہ حسین، فقیر سائیں دا سَچے نال مل کے رہنا
٭٭٭٭٭
حضرت شاہ حسین لہوریؒ (1539-1599)دی اپنے وسیب ول گہری نظر اے تے اوہ ایس دا مشاہدہ بڑی ڈونگھیائی نال کردیاں وسیب دے امیر تے غریب طبقے بارے اپنے وچار لوکائی نال سانجھے کردے نیں۔ اوہناں دی ہمدردی لوکائی دے ہیٹھلے طبقے نال اے ۔ ایسے لئی اوہ اپنے آپ نوں ہمیش لئی پیر دی تھاں فقیر کہندے سن۔ اُتلی کافی وچ وسیب دی طبقاتی ونڈ بارے گل کردیاں کہندے نیں پئی ایتھے کجُھ لوکی تے اوہ نیں جیہڑے دُدھ ملائیاں کھاندے نیں جد کہ دُوجے اوہ نیں جیہڑے لونا ساگ پتر کھاکے ویلا لنگھا رہے نیں۔ ہک پاسے لیف تلائیاں لے کے ودھیا بستریاں وچ سوندے نیں۔ انج ای کجھ لوکاں نوں سواری لئی ترکی تازی گھوڑے میسر نیں جد کہ ماڑے غریب تھاں تھاں پیدل پئے ٹردے نیںتے ایتھے ہک سائیں دا فقیر حسین اے جیس دا کہنا اے پئی میں تے ہر صورت سَچیاں نال رہناں اے۔ ایسے لئی اوس دی سانجھ وسیب دے ہیٹھلے طبقے نال اے تے اوہ تصوف دے اسرار و رموز بیان کرن لئی وی وسیبی علامتاں ورتدے نیں۔راہ سلوک اچ سالک دے درد ہجر و وصال نوں بیان کردیاں شاہ حسین فرماندے نیں:-
مائے نی میں کنھوں آکھاں، درد وچھوڑے دا حال
سُولاں مَار دیوانی کیتی، بِرہوں پیا ساڈے خیال
دُکھاں دی روٹی، سُولَاں دَا سَالَن، آہیں دا بالن بال
جنگل بیلے پھراں ڈھونڈیندی، اجے نہ پایو لال
کہے حُسین فقیر نمانا، شوہ ملے تَاں تھیواں نہال
٭٭٭٭٭
شاہ حسین دا دھیان لوکائی دے دُکھاں ول اے تے اوہ بہوں سوہنے ڈھنگ نال وسیب دے ماڑے غریباں دی کہانی بیان کردے نیں تے دُکھاں دی روٹی تےسُولاں دا سالن ورگے استعارے ورت کے اوہ اپنی عوام دوستی دا ثبوت دے رہےنیں۔اوہناںدی ساری شاعری عوامی رنگ وچ رنگی ہوئی اے ۔ہک ہور تھاںطبقاتی کشمکش دا ذکر کردیاں لخدے نیں
نمانیاں دی ربا ربا ہوئی
بھٹھ پئی تیری چٹی چادر
چنگی فقیراں دی لُوئی
٭٭٭٭٭
نمانیاں غریباں دا اللہ ای اللہ اے۔ رب رحیم تے کریم غریباں دا آسرا اے۔ تیری چٹی چادر پہاڑ اچ جاوے، ساڈے لئی تاں فقیراں دی لوئی ای چنگی اے۔ مطلب اے وے پئی چٹی چادر جیہڑی اُپرلے تے امیر طبقے دی علامت اے، فقیر حسینؒ اوس نال بیزاری دا اظہار کر رہے نیں تے اوس دے مقابلے وچ اوہناں دی ترجیح غریب طبقے دا کپڑا فقیراں دی لوئی اے۔
حضرت شاہ حسین لہوریؒ ہوراں اپنی حیاتی غریباں نال رل کے ہنڈا دتی۔ اوہناں نوں وسیب دے ہیٹھلے غریب طبقے دیاں مجبوریاں داڈا ھڈا ادراک سی۔ اُتلا طبقہ جیس نے غریب لوکائی دا استحصال کر کے اپنیاں جیباں بھریاں تے عیاشی نال حیاتی گزاری ۔شاہ حسینؒ اپنے کلام وچ تھاں تھاں اوس طبقے دی نندیا کردے نیں۔ ہک ہور کافی راہیں طبقاتی ونڈدے خلاف اپنے وچار انج پیش کردے نیں:-
دل درداں کیتی پوری نی، دل دراں پوری کیتی
لکھ کروڑ جنھاں دے جُڑیا، سو بھی جُھوری جُھوری
بَھٹھ پئی تیری چٹی چادر، چنگی فقیراں دی بھُوری
٭٭٭٭٭
شاہ حسین آکھ رہے نیںسن نی اڑئیے! ساڈی زندگی تاں دکھ درداں وچ ای پوری ہوئی اے ، اپنی حیاتی تے دکھ درداں وچ ای لنگھ گئی اے پر اسیں اوہناں نالوں بہوں چنگے آں جنہاں نوں بھانویں لکھ کروڑاں وی جڑیا فیر وی اوہناں دی پوری ناں پئی تے اوہناں نوں وادھے دی ہوس نے مار کے رکھ دتا، انج اجہیے لوکاں دی حیاتی ایسے ہوس وچ روندیاںای لنگھی ، ایسے لئی شاہ حسینؒ ایس طبقے نال اک واری فیر اپنی بیزاری دا اظہار کردیاں آکھدے نیں پئی تیری چٹی چادر بھاڑوچ جاوے، ساڈے لئی فقیراں دی بھوری ای چنگی اے۔
شاہ حسین ہوراں دے طبقاتی ونڈ بارے وچار صرف اپنے ویلے لئی ای نہیں سگوں آون آلے ہر ویلے لئی اوہ اجیہا ضابطہ حیات دے رہے نیں جیس اُتے عمل کر کے لوکائی نوں کامیابی دی راہ لبھ سکدی اے۔ حیاتی بارے شاہ حسین ہوراں دے وچار حقیقت وچ فقر دا اوہ پندھ اے جتھے اونہاں دی سنگت غریب نمانے تے فقیر لوکاں نال اے تے اوہ لوکائی نوں ایسے سنگت بارے دس پارے نیں تے ایس نوں عقل تے دانش دی راہ قرار دے رے نیں، جیویں کہ اوہ فرماندے نیں:-
سادھ سنگت دے اوہلے رہندے، بُدھ تنھاں دی سُوری
کہے حُسین فقیر سائیں دا، خلقت گئی ادھوری
٭٭٭٭٭
جگ وچ اجیہے لوک جیہڑے فقیراں تے سادھواں دی سنگت وچ رہندے نیں اوہ ای حقیقت وچ عقل و دانش والے تے کامیاب لوک نیں۔ سائیں دا فقیر حسین آکھدا اے پئی اوہ خلقت جگ وچوں ادھوری تے نامکمل رہوے گی جیس نے ایس فقر دے رستے نوں چھڈ کے حیاتی لنگھائی۔ ایس دا ہک مفہوم ایہہ وی اے پئی ماڑے غریب تے فقیر لوک ای ربّ دے نیڑے ہوندے نیں تے اوہناں دی سنگت نال ای بندہ ربّ دے نیڑے ہوسکدا اے۔ اُتلے طبقے دے امیر لوک تے اپنی حیاتی ادھوری لنگھا کے اگلے پاسے ٹر جاندے نیں تے ربّ دی سنگت اوہناں نوں ایسے لئی نہیں لبھدی کیوںجے اوہناںدی حیاتی عیاشی پاروں غفلت اچ ای لنگھ جاندی اےتے ماڑے غریب لوکاں دی سنگت توں دور رہ کے اوہ ادھورے ہی رہندے نیں۔تیر فیر ہک دن موت دے آؤن نال سبھ کھیڈ مُک جاندی اے تے ہتھ کجھ وی نہیں آؤندا۔ جابر حاکم تے غافل امیر زادے جنہاں پاروں وسیب اچ طبقاتی نظام چالو اے تے امیر غریب دا استحصال کرداوکھالی دیندا اے ۔ایس طبقاتی نظام دا محاسبہ کردیاں اپنی ہک کافی وچ شاہ حسینؒ المعروف مادھو لال حسینؒ فرماندے نیں:-
جگ میں جیون تھوڑا، کون کرے جنجال
کیں دے گھوڑے، ہستی، مندر، کیں دا ہے دھن مال
کہاں گئے مُلّا، کہاں گئے قاضی، کہاں گئے کٹک ہزار
ایہہ دنیا دن دوئے پیارے، ہر دم نام سمھال
کہے حسین فقیر سائیں دا، جھوٹھا سبھ بیوپار
٭٭٭٭٭
حیاتی بہوں مختصر اے ایسے لئی شاہ حسین اتُلے طبقے نوں غفلت توں جگا رہے نیںتے آکھ رہے نیں پئی تواڈے توں پہلاںوی کئی بادشاہ، حاکم، اوہناں دے لشکر، اوہناں دے درباری، قاضی تے مُلاایس دنیا توں اپنی حیاتی ہنڈا کے اگلے پاسے ٹرگئےیاد رکھو! تُساں وی نہیں رہنا جیویں پچھلیاں دے گھوڑے ، لشکر تے کجھ وی نہیں رہیا تہاڈا مال اسباب وی نہیں رہوے گا۔ عبرت دا سنہیا دیندیاں شاہ حسین ہک ہور تھاں لکھدے نیں :-
وڈے اُچّے محل اُساریو، گور نمانی تیرا گھر وو
جس دیہی دا مان کرینائیں، جیوں پر چھاویں ڈھر وو
چھوڑ ترکھائی، پکڑ حلیمی، بھے صاحب تھیں ڈر وو
٭٭٭٭٭
شاہ حسین ہوراں دے کل وچار کہ اوہناں دی لوکائی نال جڑت دی دس پاندے نیں نالے اوہناں دی شخصیت جہیڑی کے اوہناں دے وچاراں توں ظاہر اے اوہ وی لوکائی نال جڑی ہوئی اے۔ اوہ چاہندے تے اپنی حیاتی ویلے دے حاکم تے امیر امراء نال رل کے وی لنگھا سکدے سن پر اوہنا ںاپنی سنگت لوکائی نال رکھی تے لہور دے گلیاں محلیاں وچ پھر پھرا کے اپنے وچاراں دا پرچار کیتا۔جیویں کہ اوہ آپ لکھدے نیں:-
مندی ہاں کہ چنگی ہاں، بھی صاحب تیری بندی ہاں
گہلا لوک جانے دیوانی، رنگ صاحب دے رنگی ہاں
ساجن میرا اکھیں وسدا، گلیئیں پھراں نشنگی ہاں
کہے حُسین فقیر سائیں دا، ور چنگے نال منگی ہاں
٭٭٭٭٭
غریباں دے ہمدرد، لوکائی دے دکھاں دے ترجمان مادھولال حسینؒ ہوراں دے طبقاتی ونڈ بارے وچاراں دا وسیب اُتے بہوں ڈونگھا اثر ہویا ۔ ایہوں وجہ اے پئی چیتر دے مہینے وچ لہور اچ ہون والا” میلا چراغاں“تے اوس وچ لوکائی دی بھرویں رلت تے صدیاں توں چالو ایس ریت روایت توں ایہہ گل اگھڑ کے سامنے آؤندی اے پئی شاہ حسین لوکائی نال تے لوکائی اوہناں نال جُڑی ہوئی اے۔
دکھاں دی روٹی سولاں دا سالن تے آہیں دا بالن بال کے شاہ حسین ہوریں سارے جگ لئی ہک آفاقی شاعر بن گئے نیں۔ میلہ چراغاں دے موقع تے لوکائی ہزاراں دی گنتی اچ اکٹھی ہوکے دیوے بالدی اے تے ایہناںدیویاں دے بلن نال جیہڑا چانن ہوندا اے اوہ میلاں تو ں وکھالی دیندا اے۔ انج اے چانن ویلے دے لنگھن نال ہور ودھدا جا رہیا اے۔ پنجابی شاعر ڈاکٹر محمد یونس احقر ہوراں عوام دوست شاعر شاہ حسینؒ دے بارے اپنی ہک نظم ”شاہ حسین فقیر“ وچ آپ نوں انج خراج عقیدت پیش کیتا اے:-
شیخ عثمان دی اکھ دا تارا ، شہر لاہور دا جم
عشق دا جانو ، حب دا بھیتی ، فقر دا اچا تھم
وانگ تھلاں دے سڑدا سینہ ، اکھیاں دے وچ نم
خوشیاں عیش جہدے لئی ٹھٹھا ، جسدی پونجی غم
٭٭٭٭٭
جس دیاں سوچاں سدا مسافر ، پاندھی جسدے نیرِ …… شاہ حسین فقیر
کبر غرور ہنکار دے ، جہنے بوٹے سٹے پَٹ
دنیا والے لوبھ دی ، جہنے ڈوری دتی کٹ
جھوٹی شان نوں جہینے چھج وچ پا کے دتا چھٹ
مجذوبی کٹھ دتے نام نمود دے وٹ
٭٭٭٭٭
غرضاں تے فرضاں وچ جیہنے دتی کچھ لکیر ….. شاہ حسین فقیر