احمد ندیم قاسمی

احمد ندیم قاسمی شاعر‘ ادیب صحافی ‘ افسانہ نگار‘ کالم نگار‘ ناقد دانشور تے اردو ادب دے بزرگ ترین قلمکار‘ تخلیق کار وی نیں

ایم آر شاہد

احمد ندیم قاسمی اردو ادب دی عہد ساز شخصیت نیں۔ اوہ اردو دے کئی ممتاز ادبی رسالیاں دے مدیر رہ چکے نیں۔ اوہناں دا خاندانی نام احمد شاہ اے۔ احمد ندیم قاسمی شاعر‘ ادیب صحافی ‘ افسانہ نگار‘ کالم نگار‘ ناقد دانشور تے اردو ادب دے بزرگ ترین قلمکار‘ تخلیق کار وی نیں۔
احمد ندیم قاسمی 20نومبر1916 نوں موضع انگہ ضلع خوشاب وچ پیدا ہوئے اوہناں دے والد بزرگوار دانام پیر غلام نبی سی۔ تسیں 1931وچ میٹرک 1935وچ بی اے کیتا۔ پہلی ملازمت ریفارمز کمشنر دے دفتر وچ محرر دی حیثیت نال کیتی۔ 1931 وچ ملتان دے محکمہ آبکاری وچ سب انسپکٹر‘ 1942 وچ مستعفی ہو گئے تے دارالاشاعت پنجاب نال جڑے رہے۔ ہفت روزہ ’پھول‘ ’تہذیب‘ تے ایسے دوران ماہنامہ ’ادب لطیف‘ دی ادارت دی ذمہ واری نبھائی۔ 1946 وچ ادب لطیف توں سبک دوشی تے مسلم دی تحریک پاکستان وچ عملی رلت کیتی۔ 1946 وچ پشاور ریڈیو وچ سکرپٹ رائٹر‘ قیام پاکستان مگروں ’’سویرا‘‘ دے مدیر تے ’’نقوش‘‘ دے پہلے دس شماریاں دی ترتیبو تدوین 1949 وچ انجمن ترقی پسند مصنفین پاکستان دے پہلے سیکرٹری جنرل‘ 1951 وچ سیفٹی ایکٹ وچ کجھ مہینیاں دی قیدو بند دی مصیبتاں وی برداشت کیتیاں۔ 1953 وچ روزنامہ امروزنامہ‘‘ دے مدیر ‘ اکتوبر 1958 توں فروری 1959دے مارشل لا دور وچ نظربندی تے فیر 1963 وچ اپنے ادبی جریدے ’’فنون‘‘ دا اجراء کیتا جہڑا تاحال جاری اے۔
1968 وچ پہلا تمغہ حسن کارکردگی جنرل محمد ایوب خان دے زمانے وچ ملیا۔ دوجا تمغہ حسن کارکردگی جنرل محمد ضیاء الحق دے دور وچ ملیا۔ 1964وچ ’’دشت وفا‘‘ اتے آدم جی ادبی انعام حاصل کیتا۔ 1966 وچ مقتدرہ قومی زبان ولوں نشان سپاس‘ اکادمی ادبیات پاکستان ولوں زندگی بھر دی ادبی خدمات دے اعتراف وچ اعزاز ملیا۔ اوہناں دی دلچسپیاں مختلف النوع تے مختلف الجہات نیں۔ بطور شاعر‘ افسانہ نگار‘ کالم نویس تے نقاد اوہانں نے اپنا اک منفرد معیار قائم کیتا۔ اوہ پچھلی ست دہائیاں توں شعر و ادب دی آبیاری وچ مشغول نیں۔ اردو شعرو ادب دے میدان وچ اوہناں دی تقریباً 50کتاباں اوہناں دے کمال فن دی آئینہ دار نیں۔ اوہ اردو ادب دی قدرآور شخصیات وچ نمایاں مقام تے اپنی ذات وچ اک دبستان دا درجہ رکھدے نیں۔ اوہناں نوں ستارہ امتیاز جئے اعلیٰ قومی اعزاز وی ملیا اے۔
ادب دے شعبہ وچ اوہناں دی گراں قدر خدمات دے اعتراف وچ وزیراعظم اسلامی جمہوریہ پاکستان نے احمد ندیم قاسمی نوں وزیراعظم کمال فن ادبی انعام برائے سال 1997 عطا کیتا۔ اوہناں نے بہت نادر کہانیاں تخلیق کیتیاں نیں تے بڑی دلنشین شاعری نال اردو دے شعری سرمائے وچ وادھا کیتا اے۔ کئی سالاں توں جملس ترقی ادب دے ناظم دے فرائض انجام دے رہے نیں۔ا وہناں دا اک پتر اے نعمان قاسمی جہڑے سرکاری نوکری کر رہے نیں تے اک دھی ناہید قاسمی ماہر تعلیم و معروف شاعرہ وی نیں۔
جناب احمد ندیم قاسمی دی تصانیف دی تعداد 50دے کول کول اے۔
شاعری: محیط‘ جلال و جمال‘ دشت وفا‘ لوح خاک‘ شعلہ گل‘ دوام‘ رم جھم‘ بسیط‘ جمال۔ افسانے: سناٹا‘ کپاس کا پھول‘ بگولے‘ بازار حیات‘ آنچل‘ آبلے‘ برگ حنا‘ چوپال‘ درودیوار‘ گھر سے گھر تک‘ سیلاب و گرداب‘ طلوع و غروب‘ آس پاس‘ کوہ پیما‘ نیلا پتھر۔ متفرق: معنی دی تلاش‘ پس الفاظ (تنقید)‘تہذیب و فن‘ کیسر کیاری (مزاحیہ کالم)‘ روداد (سیاسی کالم)‘ میرے ہمسفر (شخصیات)‘ احمد ندیم قاسمی…ایک لیجنڈ‘ منٹو بنام ندیم‘ گل پاشی (ندیم کے لیے منظوم خراج عقیدت) بچوں کا ادب: آنکھ مچولی‘ خوشاب کا پتیسا‘ بہت سے بچوں کا گھر‘ جلیبیاں‘ اپریل فول‘ ایک پیسے کی ریوڑیاں‘ دوستی اور سچی دوستی‘ سبز جھنڈا‘ باغ کے گوشے میں(کھیل)‘ آسمان کے گوشے میں (کھیل)‘کتابی کیڑا (کھیل) دیگر اداروں کی کتابین: ندیم کی غزلیں (کلیات)‘ ندیم کی نظمیں‘جلد اول (کلیات)‘ ندیم کی نظمیں‘ جلد دوئم (کلیات) ‘ ندیم کے افسانے (انتخاب)‘ ندیم شاعر‘ افسانہ نگارشاعری: محیط‘ جلال و جمال‘ دشت وفا‘ لوح خاک‘ شعلہ گل‘ دوام‘ رم جھم‘ بسیط‘ جمال۔ افسانے: سناٹا‘ کپاس کا پھول‘ بگولے‘ بازار حیات‘ آنچل‘ آبلے‘ برگ حنا‘ چوپال‘ درودیوار‘ گھر سے گھر تک‘ سیلاب و گرداب‘ طلوع و غروب‘ آس پاس‘ کوہ پیما‘ نیلا پتھر۔ متفرق: معنی دی تلاش‘ پس الفاظ (تنقید)‘تہذیب و فن‘ کیسر کیاری (مزاحیہ کالم)‘ روداد (سیاسی کالم)‘ میرے ہمسفر (شخصیات)‘ احمد ندیم قاسمی…ایک لیجنڈ‘ منٹو بنام ندیم‘ گل پاشی (ندیم کے لیے منظوم خراج عقیدت) بچوں کا ادب: آنکھ مچولی‘ خوشاب کا پتیسا‘ بہت سے بچوں کا گھر‘ جلیبیاں‘ اپریل فول‘ ایک پیسے کی ریوڑیاں‘ دوستی اور سچی دوستی‘ سبز جھنڈا‘ باغ کے گوشے میں(کھیل)‘ آسمان کے گوشے میں (کھیل)‘کتابی کیڑا (کھیل) دیگر اداروں کی کتابین: ندیم کی غزلیں (کلیات)‘ ندیم کی نظمیں‘جلد اول (کلیات)‘ ندیم کی نظمیں‘ جلد دوئم (کلیات) ‘ ندیم کے افسانے (انتخاب)‘ ندیم شاعر‘ افسانہ نگار
اوہناں دا انتقال 10جولائی 2006نوں ہویا۔ مرحوم دی ابدی آرام گاہ شیخ المشائخ پکی ٹھٹھی قبرستان وچ اے۔ سرہانے کتبہ نصب اے۔
جناب احمد ندیم قاسمی دے آخری لمحات
ایہ مضمون لکھدے ویلے میں کیویں ذکر کراں کہ اوہانں نال آخری ملاقات‘ آخری رات تے آخری لمحات دا جدوں سانس دی ڈوری کچے دھاگے وانگوں ساڈے سامنے ٹٹ گئی تے اسیں ویکھدے رہ گئے۔ مینوں اوہناںدی تیمارداری وچ ایس لئی بڑا مزہ آندا سی کہ اوہ دعاواں دی بوچھاڑ کر دیندے تے میں خوشی خوشی اوہناں دعاواں نوں سمیٹے گھر چلا جاندا‘ ایس واری وی انج ای ہویا۔ 8جولائی 2006 دوپہر دو وجے منصورہ آپی نے فون تے دسیا کہ باوا دی طبیعت خراب اے۔ اجے اجے پنجاب انسٹی ٹیوٹ آف کارڈیالوجی وچ داخل کروا کے آئی آں۔ ایہ سن کے میں اوتھے پہنچیا تے پیار نال اوہناں دا ہتھ چمیا تے اوہناں نے میری گال نوں پیار نال تھپتھپایا۔ شام نوں میں آکھیا کہ رات نوں میں تہاڈے کول رہواں گا‘ منصورہ بھین آکھن لگی اج نعمان بھراں رہ جان گے۔ کل رات تسیں رہ جانا فیر اتوار نوں سارا دن میں اوہناں دے کول رہیا۔ مرحوم اپنے نائب قاصد نوں آکھن لگے شاہد صاحب سویرے 5وجے ہسپتال توں چلے جان گے تے تسیں 5وجے ایتھے آ جائو تے اوہنے آکھیا سر میں رات نوں ایتھے رہواں گا۔ آکھن لگے تہاڈی مرضی تے مینوں آکھن لگے کہ اللہ کرے اج رات کوئی اٹیک نہ ہووے کیوں جے کل رات اک وجے زبردست دمے دا اٹیک ہویا سی۔ بار بار کلائی اتے بنھی گھڑی نوں ویکھدے رہے۔ اینے وچ ڈیوٹی تے موجود سٹاف نے حسب معمول اوہناں نوں سٹیم دتی۔ ایس دوران اوہناں نوں ہچکی لگ گئی۔ مینوں آخھن لگے ہچکی لگ گئی اے۔ میں سٹاف نوں آکھیا تے اوہناں نے اک انجکشن لایا۔ دوچار منٹ وچ ہچکی بند ہو گئی تے اوہ سکون وچ آ گئے۔ آکھن لگے رات دے کسی پہر طبیعت ٹھیک ہو جاوے تے شیو بنا لواں‘ دو دن توں شیو نہیں بنائی۔ میں آکھیا جدوں تسیں آکھو گے تے شیو دا سامان دے دیواں گا‘ اینے وچ اوہناں دی اکھ لگ گئی۔ جدوں سویرے ویکھیا تے سانس زوراں تے سی۔ آکھن لگے ’’شاہد صاحب سانس خراب ہو رہی اے‘‘ میں چھیتی نال سٹاف نوں بلایا۔ اوہناں نے آکسیجن لائی تے انجکشن دتا مگر طبیعت ہور خراب ہون لگی کجھ دیر مگروں ڈاکٹر آ گیا۔ اوہنے پچھیا کیہ ہویا قاسمی صاحب مگر اوہ بول نہ سکے۔
سینئر ڈاکٹر نوں بلایا گیا۔ میں اوس دوران اوہناں دے اہلخانہ نوں فون اتے اطلاع دتی کہ قاسمی صاحب دی اچانک طبیعت خراب ہو گئی اے۔ تسیں لوک آ جائو اک گھنٹے وچ اوہناں دا پتر نعمان قاسمی‘ دھی ڈاکٹر ناہید قاسمی‘ داماد حیات قاسمی تے منصورہ احمد آگئیاں۔ اوس ویلے ڈاکٹر اوہناں نوں مصنوعی سانس دے رہے سن۔ اوہناں دے ہلدے ہونٹ کجھ بولن دی گواہی دے رہے سن یا فیر اوہ پر پھیلائے موت دی دیوی دااستقبال کر رہے سن۔ جیویں آکھ رہے ہون کہ تیرا آنا مبارک ہووے‘ میں اللہ دے حضور حاضری لئی تیار آں۔ اوس ویلے اوہناں نوں موت دے پسینے آنے شروع ہو گئے۔ میں متھے اتے ہتھ رکھیا تے گلا ہو گیا۔ دو تن گھنٹیاں دی کوشش مگروں ڈاکٹراں نے 9وجے اوہناں دی موت دا اعلان کردتا۔ موت جت گئی اوہ ہار گئے۔ اوس توں پہلے اوہ موت نوں کئی واری شکست دے چکے سن۔ اوہناں نوں ہسپتال توں قیامگاہ تے فیر آخری آرام گاہ تک پہنچاآئے۔ کیوں جے اسیں جنہاں نوں بچا نہیں سکدے اوہناں نوں مٹی دے حوالے ضرور کردینے آں۔ ایہوی دستور زمانہ تے نظام قدرت اے۔
میں مر بھی جائوں تو تخلیق سے نہ باز آئوں
بنیں گے نت نئے خاکے میرے غبار سے
جناب احمد ندیم قاسمی دے اچانک انتقال توں اردو دی محفل ادب ویران ہو چکی اے۔ اوہناں دا اپنا شعر اے:
کون کہتا ہے کہ موت آئی تو میں مر جائوں گا
میں تو دریا ہوں سمندر میں اتر جائوں گا
عہد حاضر دے ایسے عظیم شاعر‘ ادیب‘ صحافی‘ افسانہ نگار داچہرہ اک فرد داچہرہ نہیں سی بلکہ اوہناں دے چہرے وچ لکھاں بلکہ کروڑاں چہریاں دا کرب سمٹ آیا سی۔ اوہناں دا نورانی چہرہ ساڈے عصر دا آئینہ سی۔ اوہ ساڈے عہد دی پہچان سن۔ ساڈا قومی سرمایہ سن۔ ایسے سرمائے توں محرومی ساڈے دلاں نوں اک عرصہ بوجھل رکھے گی۔ اوہناں دی شاعری بجائے خود اینی فعال قوت اے کہ ایہ ہر آن والے عہد دی نسل نوں عمل اتے اکساندی رہوے گی۔ ایہ اوہ سرمایہ اے جہڑا تاابد باقی رہوے گا۔ بقول ندیم:
زندگی شمع کی مانند جلاتا ہوں ندیم
بجھ تو جائوں گا‘ مگر صبح تو کر جائوں گا
مگر احمد نیم قاسمی جہرے مسلک حیات دے علمبردار سن اوہنے اوہناں کولوں اوہ شاعری کروائی اے جہڑی ایہ اعتماد فراہم کردی اے کہ اوہناں مگروں علم و ادب دی کرناں بکھردی رہن گئیاں بلکہ ایس شاعری دے حوالے نال اوہدی لو ہور تیز ہووے گی۔
جناب احمد ندیم قاسمی ایس لحاظ نال بڑے خوش نصیب واقع ہوئے کہ جے اوہناں نوں عمر بھر سنگ ہائے دا سامنا کرنا پیا تے اوہناں نوں تحسین نال نوازن والے وی گھٹ نہیں۔ اوہناں دا اپنا شعر اے:
عمر بھر منگ زنی کرتے رہے اہل وطن
یہ الگ بات ہے دفنائیں گے اعزاز کے ساتھ
اج محبان ندیم دا اک وسیع حلقہ ملک تے ملک توں باہر موجود اے۔ اوہناں نوں زندگی ای وچ اک Legendدا درجہ حاصل ہو گیا سی۔ چنانچہ اوہناں دی شخصیت تے فن دا شاید ای کوئی پہلو ہووے جہدے اتے لکھیا نہ گیا ہووے۔ اوہناں دا علمی‘ ادبی تے صحافتی سرمایہ بڑا متاثر کن اے۔ اوہناں دے موضوعات وچ وی خاصہ تنوع اے۔ اوہناں دا اسلوب شاعری وی اپنا جداگانہ تشخص رکھدا اے۔ا پنی کتاب دشت وفا وچ ’’نظم پابندی‘‘ وچ لکھدے نیں:
میرے آقا کو گلہ ہے کہ میری حق گوئی
راز کیوں کھولتی ہے
اور میں پوچھتا ہوں‘ تیری سیاست فن میں
زہر کیوں گھولتی ہے
میں وہ موتی نہ بنوں گا جسے ساحل کی ہوا
رات دن رولتی ہے
یوں بھی ہوتا کہ آندھی کے مقابل چڑیا
اپنے پر تولتی ہے