کتاب، گفتگو تے تربیت سازی
انسان اپنی گل بات دے پردے وچ لکیا رہندا اے، اوہدی گل بات توں پہچان بندی اے
پروفیسر اعجاز شفیق
سیانے آکھدے نیں کہ کوئی وی انسان اپنی گل بات نال کسے دے دل وچ اتردا اے یا فیر اپنی گل بات نال کسے دے دل توں اتر جاندا اے ایسے لئی آکھیا جاندا اے کہ ’’پہلے تولو‘ پھر بولو‘‘۔ یعنی گل بات ہر انسان دے کردار اخلاق تے شخصیت دی آئینہ دار ہوندی اے۔ انسان اپنی گل بات دے پردے وچ لکیا رہندا اے۔ اوہدی گل بات توں پہچان بندی اے۔ گل بات اک باقاعدہ فن اے۔ کہدے نال‘ کدوں‘ کتھے تے کیویں گل کیتی جاوے ایہ سلیقہ انسان دی شخصیت وچ وقار تے نکھار پیدا کردا اے۔ اج مادی ترقی دے دور وچ ہر محکمہ بھاری معاوضے تے ایسے بندے بھرتی کردا اے جہڑے گل بات دا فن بخوبی جاندے ہون۔ کسے وی قوم دی تربیت لئی محض جذبات تے شوق ای کافی نہیں ہُندا اے بلکہ اوتھے وَسن والے لوکاں دی نفسیات نوں سمجھنا تے اوہدے مطابق اوہنوں اک قابل انسان بنانا اک بہت وڈی ذمہ داری اے۔ میرا اک عرصے توں ایہ مننا اے کہ جدوں تک اسیں پرائمری ٹیچر تے پریچر یعنی محلے دے مولوی صاحب نوں عزت نہیں دیاں گے ساڈا اک قوم بنن دا سفنا بس سفنا ای رہوے گا۔ پاکستان وچ اکثریت آبادی مسلماناں دی اے تے پیدا ہون والے ہر بال نوں تن چار سال دی عمر وچ والدین دینی تعلیم تے قرآن پاک پڑھن لئی محلے دی مسجد وچ بھیج دیندے نیں تے ایسے دوران بال نوں دنیاوی تعلیم لئی کسے سکول وچ داخل کروا دتا جاندا اے۔ ایہ اوہ ویلا ہوندا اے جدوں بالاں نوں جہڑے سانچے وچ چاہو ڈھالیا جا سکدا اے۔ اوس ویلے ساڈے مولوی صاحب تے سکول دے ماسٹر صاحب یا ’’سر‘‘ جیویں چاہن ایس بال دی ذہن سازی کر سکدے او لیکن عام طور تے ویکھن وچ ایہ آیا اے کہ ایہناں دونویں قابل قدر ہستیاں دی اپنی تربیت ادھوری ہوندی اے۔ ساڈی مسجداں وچ مولوی صاحب دی تنخواہ اینی نہیں ہوندی کہ کوئی ایم اے اسلامیات یا کوئی مفتی اوتھے دینی علوم سکھان لئی دستیاب ہووے۔
ماہرین آکھدے نیں کہ چھوٹے بال ویکھ کے سکھدے نیں لیکن افسوس کہ ساڈے مولوی صاحبان تے استادایہناں معصوم ذہناں وچ اک ایسا انتشار بھر دیندے نیں جہڑا ساری عمر اوہناں دا پچھا کردا اے۔ جدوں ساڈے استاد تے معلماں وچ تربیت دا فقدان ہووے گا تے بالاں دی بہتر تربیت کیویں ممکن اے۔ ساڈی قوم دی اخلاقی پستی دا جہڑا اج حال اے اوہدی وجہ ساڈا کتاب توں تعلق کمزور ہونا وی اے کیوں جے جدوں کوئی انسان کتاب توں دور ہوندا اے تے اوہ اپنی زبان‘ اپنے رسم و رواج ‘ اپنی تریخ‘ اپنی ثقافت‘ اپنے تشخص تے اپنے اسلاف دی اعلیٰ قدراں توں وی دورہو جاندا اے۔ اک ویلا سی لوکی کتاب بڑے شوق نال پڑھدے سن لیکن اج سوشل نیٹ ورک دی وجہ نال ساڈے گھراں وچ بک شیلف ناپید ہوندے جا رہے نیں۔ پہلے جتھے ہر گھر وچ کتاباں نال مزین الماریاں ہوندیاں سن ہن اوتھے وڈی وڈی ایل سی ڈیز تے سپیکر سجے نظر آندے نیں۔ کتاب نال علم نوں اپنی ذہنی یاد داشت وچ محفوظ نہیں کیتا جا رہیا جہدا سب توں وڈا نقصان نسل نو دا حافظہ کمزور توں کمزور تر ہوندا جا رہیا اے۔ نوجوان نسل کتاب پڑھ کے ریسرچ دے عمل توں راہ فرار اختیار کردے ہوئے ہر علم نوں گوگل اتے سرچ کردی ہوئی نظر آ رہی اے۔ لوکی کتاب نہیں خریددے بلکہ احباب کولوں کتاباں دی پی ڈی ایف فائل طلب کر لیندے نیں۔ ایہہ اک تلخ حقیقت اے کہ کتب بینی توں دوری سانوں دین توں‘ اپنی ثقافت توں‘ اپنی تمدن توں تے اپنی زبان توں دور لے کے جا رہی اے۔
جنہاں ملکاں نے اپنی ثقافت و زبان نوں فخر دے طور تے اپنایا تے اج اوہناں دی پہچان دنیا دے طاقتور ترین ملکاں وچ ہو رہی اے جد کی اسیں اپنی زبان تے اپنے رسم و رواج دی جگہ اغیار دی ثقافت نوں اپنے اتے مسلط کر کے نوجواناں نوں عجیب کشمکش وچ پایا ہویا اے۔ اک پاسے مغرب تے یورپ اج وی کتب بینی توں فیضیاب ہو رہے نیں اوتھے اج وی ادیباں‘ دانشوراں تے شاعراں دی کتاباں لکھاں دی تعداد وچ وِک رہیاں نیں تے دوجے پاسے اسیں آں کہ ساڈے ادیب‘ دانشور اپنی زندگی بھر دی پونجی جمع کر کے کتاب چھپواندے نیں تے فیر گھر گھر‘ دفتر دفتر جا کے دوستاں نوں اوہ کتاب پیش کردے نیں کہ بھائی صاحب ایہ کتاب میں بڑی مشکل نال شائع کروائی اے۔ تہانوں مفت بطور تحفہ دے رہیا واں‘ ایہنوں لازمی پڑھنا۔ جے اسیں چاہنے آں ساڈا تشخص تے پہچان سلامت رہوے تے سانوں اپنے پرائمریء ٹیچر تے پریچر دی اہمیت نوں سمجھدے ہوئے ایہدے تے سرمایہ کاری کرنا ہووے گا۔اسیں ایہناں منصب اتے فرائض سرانجام دین والیاں نوں عزت دینی اے۔ ٹیچر تے پریچر نوں اینا معاوضہ تے عزت دینا اے کہ ماں پیو فخر نال آکھن کہ ایہناں دا اعلیٰ علیم یافتہ پتر محلے دی مسجد دا امام اے تے کوئی دوجا پی ایچ ڈی پتر محلے دے ای سکول وچ پڑھاندا اے۔
