انصاف ساریاںلئی۔۔۔!!!

سماجی انصاف اک سفنا۔۔۔ ؟؟؟

اختر سردار چودھری

سماج دا مطلب اے معاشرہ‘ معاشرہ کہندے نیں افراد دے ایسے گروہ نوں جہڑا کافی عرصہ توں اک جگہ رہ رہیا ہووے۔ عدل نوں انصاف کہندے نیں جہدے معنی اے دو حصیاں وچ برابر کرنا۔ لفظ عدل مصدر اے۔ ایہدا مطلب اے انصاف تے مساوات‘ برابری‘ اکو جیا ہونا‘ انصاف حق نال کرنا‘ عادل خواہشاں ول مائل نہیں ہوندا‘ حق اتے فیصلہ کردا اے۔ روزمرہ معاملات زندگی دی لوکاں وچ ایس طرحاں فیصلہ دا ہونا کہ کسی دی وی حق تلفی نہ ہووے۔ اوہنوں عدل کہندے نیں۔ ایس توں علاوہ شیواں نوں اوہناں دے اصل مقام اتے رکھنا عدل اے۔ انصاف دا الٹ ناانصافی جو کہ ظلم دے ہم معنی اے۔ انصاف دی پنج قسماں نیں۔
معاشرتی‘قنونی‘ سیاسی‘ معاشی‘ مذہبی ‘ انصاف وغیرہ۔
سماجی انصاف دا مطلب اے معاشرے وچ رہن والے سارے افراد نوں اکو جئے حقوق حاصل ہون۔ بغیر امتیاز‘ ادنیٰ تے اعلیٰ‘ رنگ و نسل‘ مذہب و مسلک‘ قوم وغیرہ دے۔ ایہہ دن منان دا فیصلہ 2007 وچ اقوام متحدہ دی جنرل اسمبلی نے کیتا۔ ایس موقعے تے کانفرنساں‘ سیمینارز‘ ریلیاں تے میڈیا وچ سماجی انصاف دا شعور اجاگر کیتا جاوے گا۔ ایس دن دے منان دا مقصد دنیا بھر توں غربت دے خاتمے‘ انصاف ساریاں لئی‘ ملازمت‘ تعلیم‘ بنیادی ضروریات زندگی دا حصول بلا تفریق وغیرہ اے۔
سماجی انصاف دا عالمی دن سب نوں یکساں انصاف دی فراہمی لئی منایا جاندا اے۔ ایہہ کہنا ای کنا دل کش اے کہ قنون دی نظر وچ سارے برابر نیں لیکن حقیقت وچ انج کتھوں تک اے۔ ویکھو کمزور نوں انصاف کتھی ملدا اے۔ ایتھے طاقتور لئی تے انصاف ہے تے غریب لئی ہور انصاف اے۔ یعنی انصاف ہے ای نہیں۔ میں تے جنا تریخ دا مطالعہ کیتا اے مینوں تے کسی دور وچ انصاف نظر نہیں آیا ہاں ناانصافی دے خلاف جدوجہد کدی عروج اتے نظر ضرور آئی اے۔ تریخ اسلام وچ ریاست مدینہ توں عہد خلفا راشدین تک دا دور عدل و انصاف داجھنڈا لہرندا نظر آندا اے تے اوہدے مگروں ہن بعض مغربی ملکاں وچ کسی حد تک انصاف دا بول بالا اے۔
غلامانہ‘ جاگیردارانہ‘ صنعتی‘ سوشلزم‘ مارکسی‘ جنگل دا قنون تے نظام اسلام ساریاں دا ایس ویلے دنیا مکسچر اے تے انصاف ساریاں لئی اک سفنا لگدا اے۔ کل وی طاقتور دا انصاف سی اج وی‘ باقی ایہہ دن منان دا مقصد مفلس تے کمزور دے دل بہلان لئی ای ہوندا اے۔جنہاں معاشریاں وچ
انصاف ناپید ہو جاندا اے اوہ معاشرے بالآخر دنیا توں ناپید ہو جاندے نیں۔ ایہہ کہن دی گل نہیں اے دنیا دی تریخ ایس نال بھری پئی اے۔ سماجی انصاف اللہ نوں پسند اے۔ اللہ نے سارے بندیاں نوں اک آدم توں پیدا کیتا۔ رسول اکرمؐ نے اپنے آخری خطبہ وچ سماجی انصاف دا پورا فلسفہ‘ ڈھانچہ‘ طریقہ بیان کیتا اے۔ خطبہ حج الوداع دا مختصر خلاصہ ویکھو۔ نہ کسی عربی نوں عجمی اتے کوئی فوقیت حاصل اے تے نہ عجمی نوں عربی اتے نہ کالا گورے توں افضل اے تے نہ گورا کالے توں‘ فضیلت دا معیار تقویٰ اے۔
قرآن پاک وچ اے کہ تسیں لوکاں وچ حق دا فیصلہ کرو‘ خواہش دے پچھے نہ چلو‘ سچی گواہی دیو۔ سچ نوں اپنے تک نہ روکے رکھو۔ اسلام نے باہمی لین دین‘ دیانتداری‘ سچی گواہی‘ عدل و انصاف‘ ہمسایاں دے حقوق اتے زور دتا اے۔
آپؐ دے ایس فرمان پاک نوں ویکھو تہاڈے توں پہلے قوماں ایس لئی تباہ ہوئیاں کہ جدوں اوہناں دے چھوٹے طبقے دے لوک جرم کردے تے اوہناں نوں سزا دتی جاندی تے جدوں اوہناں دے وڈے طبقے دے لوک جرم کردے تے اوہناں نوں چھڈ دتا جاندا۔ سماجی انصاف مکمل تفسیر آپؐ دے ایس فرمان (مفہوم) وچ اے کہ جے میری دھی وی چوری کردی تے اوہدے وی ہتھ وڈ دیندا۔
انصاف و عدل دا مفہوم ایہہ وی اے کہ ساڈا جنہاں بندیاں نال واسطہ اے اوہناں دے نال مساوات دا برتائو کرو جو اسیں اپنے لئی پسند کرنے آں اوہ ای دوجیاں لئی پسند کرو۔ عدل دی بنیاد قنون اتے ہوندی اے۔ قنون وچ خامی ہووے تے عدل ممکن نہیں اے۔ ایسے طرحاں قنون نافذ کرن والے وی جے اپنی ذمہ واری پوری نہ کرن تے عدل ممکن نہیں اے ایس لئی اوہناں نوں عدل دے کٹہرے وچ لیان والے نظام عدل نوں ہونا چاہیدا اے۔ اسلام وچ فقیر تے گدا بادشاہ برابر نیں لیکن فرقہ پرست اسلام وچ انج نہیں اے۔ پاکستان جہڑا کہ اک اسلام دے نام اتے بنن والا ملک اے لیکن اوہدے باوجود ایتھے امیرو غریب‘ رنگ و نسل تے دوجے بہت سارے تعصبات دے نال نال مذہب وچ وی مساوات نہیں اے۔ پیر‘ مولوی‘ علما وچ اک تے گدی نشینی دا سسٹم اے۔ دوجا ریا و خودنمائی پائی جاندی اے۔ تیجا رسم و رواج تے لباس نوں اسلام سمجھ لیتا گیا اے۔
ایس ویلے مسجد ای ایسی تھاں اے جتھے سماجی انصاف نظر آندا اے کہ جہڑا پہلے پہنچ جاوے اوہنوں پہلی صف ملدی اے۔ اج برطانیہ وچ حضرت عمرفاروقؓ دا بنایا ہویا نظام حکومت رائج اے اوتھے کسی حد تک ایہہ نظارہ ویکھیا جا سکدا اے۔ میں کسی حد تک لکھیا اے۔ دوجے پاسے ہندوواں وچ چار ذاتاں نیں۔ ایہناں ذاتاں دے ہوندے ہوئے اوہ کیسے سماجی انصاف دا دم بھردے نیں لیکن ایہہ اک بڑی افسوسناک گل اے کہ دنیا دے تقریباً سارے ای ملکاں وچ کسی حد تک لیکن مشرقی ملک خاص کر ایس مقصد وچ نکام نیں تے عوام دی اکثریت انصاف توں محروم اے۔
دنیا وچ کدھرے کسی وی معاشرے وچ ‘ کسی وی ملک وچ‘ سماجی انصاف یعنی معاشرے وچ ساریاں لئی اکو جیا عدل‘ روزگار‘ بنیادی ضروریات دی فراہمی نہیں اے ایس لئی بعض تے ایہنوں کھوکھلا نعرہ کہندے نیں۔ بعض دوجی دنیا دی گلاں‘ ویسے یاسیت اسلام وچ حرام نہ ہوندی تے انج کہن وچ ہرج کیہ اے کہ ایہہ سب قنون دی کتاباں وچ اے ایہدے اتے عمل نہیں‘ لہامی کتاباں وچ اے مگر صرف کتاباں وچ ایہدے اتے
ایہناں کتاباں اتے ایمان لیان والے وی عمل نہیں کردے۔ یہودی‘ عیسائی تے مسلمان تناں دی کتاباں وچ سارے انسان برابر نیں۔ ایہدے باوجود یہودی خود نوں سب توں اعلیٰ خیال کردے نیں۔ عیسائی تے مسلمان وی فیر ایہناں مذہباں دی جہڑے جہڑے ملک وچ حکومت اے اوتھے اوتھے سماجی انصاف اک سفنا اے۔
اوہ زمانے گئے جدوں اک خلیفہ دا وظیفہ اک مزدور دے برابر سی ۔ (حضرت ابوبکرؓ) جدوں اک خلیفہ نے ذاتی سکیورٹی لئی فوج‘ ریاستی ادارے نوں نہیں رکھیا سی (حضرت عمرؓ‘ حضرت عثمانؓ) تے آقا جہڑے تھان توں اپنے لئی کپڑے لیندا اوسے توں اپنے غلام لئی وی کہ آقا تے غلام دا لباس اکو جیا ہوندا سی (حضرت علیؓ) دنیا نے ایہہ نظارہ وی ویکھیا جدوں اک خلیفہ اونٹ اتے غلام نوں بٹھائے مہار پھڑے نویں مفقوع علاقہ دی باگ دوڑ لین جا پہنچدا اے۔ ایہہ صرف کہن دی گلاں نہیں نیں تے نہ ای کسی ہور دنیا دی اسلام دے ابتدائی دور وچ ایسا عملی طور تے ہویا وی اے۔
امیرتے غریب‘ شاہ و گدا‘ ادنیٰ و اعلیٰ‘ آقا تے غلام وچ کوئی فرق نہیں سی۔ ایسا سماجی انصاف دنیا وچ تھوڑے عرصے لئی آیا سی اوہدے مگروں انھیرا ای اے۔