ادریس ناز دی ناز برداریاں

لکھت:صدام ساگر

اردو شاعری دا خیال آندے ای ذہن غزل ول چلا جاندا اے۔ شاید ایس لئی کہ غزل نوں اردو شاعری دی مقبول ترین صنفِ سخن کہیا جاندا اے۔ ایس دی تریخ تے فتوحات دا سلسلہ صدیاں تے محیط اے تے ایہہ ساڈا تہذیبی ورثہ اے کیوں جے کاغذ دے بدن تے اپنے عہد دی تریخ تے تہذیب رقم کر دینا، تے آن والے مورخ لئی ایس عہد دی شناخت چھڈ جانا اک ادیب تے شاعر دا فریضہ اے۔ جیہڑا شاعر تے ادیب ایس فریضہ دی ادائیگی نویں لہجے تے نویں شناخت دے نال کرن وچ کامیاب ہو جاندے نیں اوہ ای نمائندہ شاعر تے ادیب اکھوان دا حقدار ہوندے نیں۔ انج دے ای جدید لہجے تے کئی منفرد حوالیاں نال اپنی شناخت رکھن والے ادریس ناز جنہاں دا شمار عصر حاضر دے انج دے شعراء تے ادیباں وچ ہوندا اے جیہڑا تخلیقی تے علمی صلاحیتاں نال مالا مال ہون۔ ادریس ناز اک پختہ شاعر ہون دے نال نال اک کالم نگار، مقالہ نگار، افسانہ نگار، تجزیہ کار، کمپیئر تے مایہ ناز صحافی دے طور تے اردو ادب تے صحافت وچ اپنی منفرد پہچان رکھدے نیں۔ ایہناں دی شاعری وچ روایت دی پاسداری وی اے تے اردو شاعری تے بدلدے ہوئے رحجانات دی بازگشت وی۔ ایہناں دی شاعری وچ فلسفانہ خیالات زیادہ نہیں پر بلندی فکر دی دعوت جابجا موجود ملدی اے بلکہ ایہناں دی شاعری احساس دی جس طرح دی ترجمانی مختلف زاویاں نال کردی اے اینوں اسیں روایتی تے جدید غزل دے وچکار اک پل دا ناں دے سکنے آں۔ ایسے دلیل وچ ایہناں دے کجھ شعر پیش کردا چلاں۔
پیٹ بھر کھا کے میں جب سو نہ گیا بستر پر
حلق سے نیچے مری ماں کے نوالا نہ گیا
٭
نازؔ جس دل میں جلا یادِ محمدؐ کا دیا
شبِ ظلمت میں بھی اُس دل سے اُجالا نہ گیا
ادریس ناز نوں اپنی گل کہن دا ڈھنگ بڑے وثوق نال کرنا آندا اے۔ اوہ اپنے محسوسات تے خیالات نوں بڑی عمدگی نال پیش کردے نیں چاہے اوہ شاعری یا نثر دی صورت وچ کیوں نہ ہون۔ اوہ اک صاحب مطالعہ بندا اے۔ ایس دے جذبے وچ اک سچائی اے۔ ایس وچ سب توں وڈی خوبی ایہہ اے کہ اوہ کوئی گل دل وچ لُکا کے نہیں رکھدے بلکے دوجے دے مونہہ تے بول دیندے نیں۔ ایس دی زبان تے سچائی دا سبق اے۔ اوہ سچ لکھدا ای نہیں سچ بولدا وی اے۔ ایسے لئی ایس دے دشمن وی ایس توں ڈردے نیں۔
ادریس ناز انج کئی کتاباں دے خالق نیں جنہاں وچ ’’گل نو شگفتہ‘‘ (شعری مجموعہ)،’’سب راہیں میری ہیں ‘‘(نثری نظمیں)،’’سُرے راگ راگنیوں اور ٹھاٹھوں کا بیان ‘‘(علم موسیقی پر مستند ترین تحقیق)،’’ناز برداریاں‘‘ (منتخب کالم)،’’شاعر تے شاعری دے اصل مقام دا تعین (مقالہ خصوصی)،’’چھٹی‘‘ (افسانے) ،’’راکھ میں دبی چنگاریاں‘‘ (معاشرتی مسائل پر سلگتے مضامین)،’’تاریاں دی لوئے‘‘ (پنجابی شعری مجموعہ) شامل نیں۔ایہناں دا ایہہ شعر ویکھو جیہڑا ایہناں دی شخصیت، فکر تے فن دا خلاصہ اے۔
پہلے پہل بضد تھا مری دوستی پہ وہ
پھر خود ہی ہٹ گیا مرا معیار دیکھ کر
ناز صاحب دے کم دا معیار تے دوستی دا معیار اک جہیا اے۔ ایہناں دے کلام دیاں خوبیاں ایہناں دی پرکشش شخصیت نوں ہور وی چار چن لا دیندیاں نیں۔ اوہ خواباں دی دنیا وچ نہیں رہندا بلکے اپنے خواباں نوں حقیقت دا ریاضت تے بھروسہ کیتا جس دا صلہ اللہ نے ایہناں نوں پذیرائی تے شہرت دی صورت وچ عطا کیتا۔ جس تے اوہ اج نہ صرف اپنے آپ تے فخر محسوس کردے نیں بلکے ایس پذیرائی تے شہرت نوں اپنے لئی کسے اعزاز توں گھٹ نہیں سمجھدے ایس حوالے ایہناں دا ایہہ شعر ویکھو۔
لاحق تھی ہم کو فِکر طلوعِ سحر کی نازؔ
ظلمت کے رُخ سے پردے ہٹاتے چلے گئے
میں نے اپنے تجزیاتی مطالعے دے دوران محسوس کیتا کہ ادریس ناز دی شاعری تے کالم دونویں صناف جغرافیائی سرحداں وچ اسیر نہیں بلکے اک ہمہ گیر تے اجتماعی فکر و نظر ایہناں دے کول ملدا اے جیہڑا ایہناں نوں آفافیت نال ہمکنار کردا اے، محبت ہوئے یا سیاست، معاشرے ہوئے کہ معاشیات، سب کجھ جیتی جاگدی زندگی توں ماخوذ اے۔ محض تصوراتی یا ماورائی نہیں تے ایہہ اسلوب ایہناں نوں ادبی صحافتی حلقیاں وچ نمایاں تے ممتاز کردا اے۔
اویس ناز نال میرا تعلق ایہہ اے کہ اوہ میرا دوست نہیں میرا وڈا بھرا اے۔ میری ایہناں نال پہلی ملاقات دنیا نیوز گوجرانوالہ آفس وچ اک مشاعرے وچ محترم جان کاشمیری تے ڈاکٹر سعید اقبال سعدی دے ہمراہ ہوئی۔ ایس دے بعد ساڈے وچکار ملاقاتاں دا لمبا سلسلا چل پیا۔جنہاں دا احوال فیر کسے کالم وچ کرنا ضروری خیال کرنا واں۔ برادرم ادریس ناز جہیا فنکار صدیاں بعد پیدا ہوندے نیں۔ ایہناں دا ساڈے وچکار موجود ہونا کسے اعزاز توں گھٹ نہیں۔ آخر وچ ایہناں دے کجھ اشعار پیش کردا ہویا اجازت چاہواں گا۔
سب سے اعلیٰ جو، افکار کہاں سے لائوں؟
تیرے معیار کے اشعار کہاں سے لائوں؟
لوحِ رُخسار پہ تقدیر جو لکھ بیٹھا ہے
نازؔ جیسا کوئی فنکار کہاں سے لائوں؟
٭٭٭