پانی اُتے جنگ دے امکانات

لکھت:اسد مفتی

خبر آئی اے، پاکستان نے بھارت نوں خبردار کیتا اے کہ جے ایس نے سندھ طاس معاہدے دی خلاف ورزی کیتی یا دریائے چناب تے دریائے نیلم اُتے متنازع ڈیماں دی تعمیر جاری رکھی تے پاکستان ایس گل دا حق محفوظ رکھدا اے کہ تن مہینے دے اندر اندر متعلقہ عالمی اداریاں نال رجوع کر کے کاروائی عمل وچ لیائے۔ خبر وچ ایہہ وی دسیا گیا اے کہ بھارت نے حسب معمول حسب عادت تے حسب روایت نئی دہلی وچ ہون والا سالانہ اجلاس وچ ڈیم بنان والی تھاواں دا معائنہ کران دا مطالبہ مسترد کر دتا۔ پاکستان نے بھارت نوں وارننگ دتی اے کہ اوہ پن بجلی منصوبے اُتے ہون والے اختلافات تن مہینے دے اندر طے کرے بصورت دیگر ایہہ معاملہ سندھ طاس معاہدے دی دفعہ B(2)IX دے تحت عالمی ماہرین دے ساہمنے پیش کیتا جائے گا۔
1960 وچ ہون والے سندھ طاس معاہدے دے تحت پاکستان نوں دریائے جہلم، دریائے چناب تے دریائے سندھ دے پانی دے سارے حقوق حاصل نیں۔ ایوب خان تے پنڈت نہرو دے وچکار ہون والے ایس معاہدے وچ ایہہ طے پایا سی کہ فریقین (پاک و بھارت) دا سال وچ گھٹو گھٹ اک وار مل بہنا ضروری اے۔ بھارت نوں ملن والے پانی وچ سندھ طاس دے مشرقی دریائواں ستلج بیاس تے راوی دے پانی دے استعمال دا حق حاصل اے۔ ماہرین دے مطابق ایس ویلے پاکستان دا کل زیر کاشت رقبہ 35 ملین ایکڑ اے جس وچ دریائے جہلم تے دریائے چناب توں ملحقہ علاقیاں دا زیر کاشت رقبہ 13ملین ایکڑ دے نیڑے اے۔ ایہناں ماہرین دے مطابق موجودہ حالات وچ پاکستان نوں دفاعی تے اقتصادی طور اُتے بچان دی واحد دفاعی لائن کشمیر اے۔ بھارت جدوں چاہے پاکستان نوں اقتصادی مسئلیاں دے حوالے نال ایتھوپیا بنا سکدا اے۔ ایس لئی کشمیر ساڈا اٹوٹ انگ نہیں بلکے شہہ رگ اے۔ بھارت دی موجودہ حکمران جماعت بی جے پی تے ایس دے انتہا پسند لیڈر تے فرقہ پرست رہنمائواں نے سب توں پہلے سندھ طاس معاہدہ منسوخ کر دین دا مطالبہ کیتا سی پر پاکستان دا واضح موقف نوں ویکھدے ہوئے ایہناں نوں چپ اختیار کرنی پئی۔ موجودہ حالات وچ فی الحال جنگ ہون دا امکان نہیں۔ کارگل جہے واقعے بھلے ای دہرائے جان پر مکمل جنگ دا امکان ہجے نہیں تے ایہناں دونواں ملکاں دے وچکار ایٹمی جنگ چھڑن دا امکان تے تقریباً صفر اے پر مستقبل وچ پاکستان تے بھارت دے وچکار جھڑپاں ہون دے امکان نوں یکسر مسترد نہیں کیتا جا سکدا۔ ایہہ جھڑپاں مختلف معاشی مفادات، قدرتی وسائل اُتے قبضہ تے پانی لئی ہون گیاں۔ پچھلے ورہے ہون والی سندھ طاس کمیشن دی سالانہ میٹنگ ایس گل دا منہ بولدا ثبوت اے ایس میٹنگ وچ پاکستان دے چھ ماہرین نے حصہ لیا۔ ایہہ میٹنگ انج دے حالات وچ ہوئی جدوں سرحداں اُتے حالات اشتعال انگیز نیں تے بھارت دے کجھ مرکزی وزیر آر ایس ایس دے لیڈردفاعی ماہرین تے فرقہ پرست جماعتاں کھلم کھلا ایہہ مطالبہ کر چکے نیں کہ سانوں یکطرفہ طور تے ایہہ معاہدہ توڑ کے پاکستان نوں پانی دی سپلائی بند کر دینی چاہیدی اے۔ ایہناں دا خیال اے کہ بلکے خام خیال اے کہ پاکستان نوں کشمیر اُتے جھکن لئی مجبور کرن دا پانی دی سپلائی بند کرن توں بہتر کوئی طریقہ نہیں ہو سکدا۔ جیویں کہ تسیں جاندے او کہ پاکستان وچ وگن والے پنج وڈے دریائواں دا پاسا بحر عرب ول اے تے ایہہ صدیاں توں ایسے ڈگر اُتے وگ رہے نیں۔ ایہناں دا موڑنا، روکنا یا بند بنانا کسے طور وی ممکن نہیں کہ 1960دے معاہدے دے تحت پاکستان نوں ایہناں دے پانیاں دا مکمل حق حاصل اے۔
1965 تے 1971 دیاں جنگاں وچ وی ایس معاہدے دی عمل داری اُتے کوئی حرف نہیں آیا سی پر اج جنگ دے بغیر ای ایس معاہدے اُتے یکطرفہ روک ٹوک دی تلوار لٹک رہی اے تجزیہ کاراں دا کہنا اے کہ پاکستان تے بھارت کشمیر اُتے چاہے نہ لڑن پانی اتے ضرور لڑ سکدے نیں جدوں اسیں تن دریائواں ستلج بیاس تے راوی اُتے بھارت دا حق تسلیم کر رکھیا تے بھارت نوں کیہ حق اپڑدا اے کہ اوہ ساڈے حصے وچ آن والے تن دریائواں سندھ چناب تے جہلم اُتے روک ٹوک لان دا سوچے۔میرے حساب نال اینوں ایتھے منہ دی کھانی پئے گی۔ ماہرین آب نے ایس گل دا وی تجزیہ کیتا اے کہ بھارت نے جے چھیڑ چھاڑ دے ذریعے سندھ طاس معاہدہ ختم کرن دا انتہائی قدم چکیا یا پاکستان دا پانی بند کیتا تے نہ صرف ایہہ کہ فوری طور تے اینوں اقدام دا کوئی پکا فائدہ نہیں ہوئے گا بلکے اوہ بین الاقوامی قانون دی خلاف ورزی دا مرتکب وی ہو جائے گا کہ کسے ملک دا پانی بند کرنا عالمی قانون دے مطابق بذات اخود اک عمل جنگ Act of War اے۔ ایس لئی میں اپنی ایس امید وچ حق بجانب آں کہ دونویں ملکاں وچ جنگ ہوئے یا نہ ہوئے گھٹو گھٹ پانی دے بند ہون یا منسوخی آب جہی غیر انسانی صورت حال نہیں ہون دتی جائے گی۔
ہم بھی کر لیں جو روشنی گھر میں
پھر اندھیرے کہاں قیام کریں