بروقت مفاہمت تے تعصب

لكهت:حمیداللہ بھٹی

آرمینیاتے آزربائیجان دے وچکار 2726 تے ستمبر توں جاری جھڑپاں نہ صرف وقفے وقفے توں جاری نیں بلکہ ایہناں جھڑپاں وچ شدت آندی جا رہی اے دونویں ملک پیش قدمی کرن تے اک دوجے نوں بھاری نقصان اپڑان دے دعویدار نیں ابتدا وچ تے حملے وچ پہل کرن دی بنا اُتے آمینیا دا پلڑا بھاری رہیا پر آذر بائیجات دی طرفوں دندان شکن جواب ملن اُتے ہن دفاعی حکمتِ عملی دے طور اُتے نگورنو کارا باغ اُتے قبضہ برقرار رکھ لئی کوشاں اے ۔ ایس وچ شک نہیں کہ صلح جیہڑی آذر بائیجات دی طرفوں وڈی جوابی کاروائی غیرم توقع اے 10 پنڈ آزاد کران دے نال مورو پہاڑ اُتے وی آذر بائیجات دا جھنڈا لہرا رہیا اے۔ باہمی دفاعی معاہدے وچ بنھے روس تے آرمینیا دی پوری کوشش اے کہ اک ای نگور نوکارا باغ دا مسئلہ مستقل طور اُتے ختم کر لیا جائے تاں جے آئندہ کدی آذر بائیجات کسے فورم اُتے اپنا حصہ نہ کہہ سکے پر جس طرح روس دی آرمینیا نوں تھپکی اے آذر بائیجان نوں ترکی دی حمایت حاصل اے میدان جنگ وچ ملن والی کامیابیاں نال آذر بائیجات نوں مزید حوصلہ ہویا اے اقوام متحدہ دی ذمے داری اے کہ تنازعات حل کرائے بدقسمتی نال جدوں کسے مسلمان ریاست نوں نقصان اپڑ رہیا ہوئے تے اقوام متحدہ دے اقدامات سست روی دا شکار ہو جاندے نیں پر کسے غیر مسلم ریاست نوں نقصان دی صورت وچ سرعت دا مظاہرہ کیتا جاندا اے ایہو کجھ جنوب مشرقی یورپ دے دونویں ملکاں دی لڑائی دے دوران ویکھن وچ آ رہیا اے۔
آرمینیا دی فوج جدوں تیکر پیش قدمی کردی تے آذر بائیجان نوں نقصان نال دو چار کردی رہی کسے نوں جنگ بندی دا خیال نہ آیا جویں آذر بائیجان دیاں فوجاں میدان جنگ وچ فتح مند ہوندیاں وکھائیاں دتیاں ہن عالمی ادارے وی متحرک ہو گئے نیں تے جنگ بندی کرن تے مذاکرات نال مسئلہ حل کرن دیاں اپیلاں کرن لگے نیں کجھ عالمی شخصیات نوں وی امن قائم کرن لئی اپنا کردار یاد آ گیا اے پر جے تنازعے دا مستقل حل لبھیا نہیں جاندا تے ایس خطے اُتے جنگ دے بدل منڈھلاندے رہن گے بظاہر انج وکھائی دیندا اے کہ مسئلہ حل کرن دی بجائے سارے کردار سابقہ پوزیشن بحال کران لئی کوشاں نیں۔
نگورنو کارا باغ اُتے قبضے لئی دونویں ملک اسی تے نوے دی دہائی وچ خونریز لڑائیاں لڑ چکے نیں جنہاں وچ 30 ہزار دے نیڑے لوک مارے گئے تے اینی ای تعداد دے لگ بھگ زخمی یا اپاہج ہوئے، جے امن دے ٹھیکیدار بے حسی دا مظاہرہ نہ کردے تے یقینی طور اُتے بوہت پہلے ایہہ مسئلہ حل ہو چکیا ہوندا نگورنو کاراباغ آذر بائیجان دا تسلیم شدہ حصہ اے پر جدوں آرمینیا چڑھائی کردا اے تے کوئی ملک مذمت لئی لب کشائی نہیں کردا بلکہ مسلم ملک نوں نقصان ہوندا ویکھ کے سنگدلانہ خاموشی اختیار کیتی جاندی اے۔ 1994 دے دوران روس نے وی انج دی حالت وچ جنگ بندی کرائی جدوں آرمینیا دا نگورنو کاراباغ اُتے مکمل طور اُتے ہو چکیا سی مفاہمت وچ وی مذہبی تعصب روا رکھنا جانبداری اے۔
روس نے معاہدے دے دوران نگورنو کاراباغ نوں آذربائیجان دا حصہ تسلیم کرن دے باوجود کنٹرول انج دے آرمینیائی لوکاں نوں تھما دتا جنہاں دی آرمینیائی حکومت کھلے عام حمایت کردی اے جے علاقہ آذر بائیجان دا حصہ اے تے انتظام و انصرام کسے ہور دے ہتھ دینا کسے طور انصاف نہیں بلکہ تنازع نوں برقرار رکھن دی کوشش دے مترادف اے اسلحہ ویچن لئی لڑائی نوں طول دینا ضروری اے روس نے دونویں ملکاں وچ ثالثی کراندے ہوئے ایسے نکتے اُتے دھیان دتا روس دی آرمینیا دی طرفداری دی اک ہور وجہ وی اے ایس دا آرمینیا وچ فوجی دا اے ایہو وجہ اے کہ مسلم ملک دے خلاف سازشاں وچ دونویں ملک اک پیج اُتے نیں تے نگور نو کاراباغ نوں مذہبی تعصب توں ویکھدے نیں۔
نگورنو کارا باغ 44 سو مربع کلو میٹر اُتے محیط علاقہ اے جس دی آبادی اک لکھ 46ہزار پنج سو تہتر نفوس اُتے مشتمل اے اکثریتی آبادی عیسائیت دی پیروکار اے پر ایہہ علاقہ تیل جہی معدنیات دے وسیع ذخائر رکھدا اے۔ معدنیات کسے مسلم ملک دے کول ہون غیر مسلم ملکاں نوں منظور نہیں نگورنو کاراباغ اک وڈا سیاحتی مقام وی اے۔ الکوحل تے خوراک دی پیداوار دے نال بجلی دا سامنا تے گھڑیاں بنان دے حوالے نال معروف اے ایتھے دی آبادی اکثریت عیسائی اے روس عسکری سازو سامان آرمینیا نوں دیندا اے پر ترکی دی مداخلت نال صورتحال بدل رہی اے۔ 1991 وچ آزادی حاصل کردے ای علاقے وچ سب توں پہلے تسلیم کرن اُتے آذر بائیجان ترکی دا ممنون اے آذر بائیجان دے سابق صدر حیدر علیوف تے اپنے آپ نوں ترک النسل قرار دیندے رہے طیب اردوان جیہڑے مسلم مفاد دے نگہبان دے طور اُتے نمایاں ہون دیاں کوششاں وچ نیں بھلا اینے قریبی ملک نوں کنج نظر انداز کر سکدے نیں اوہ حمایت وچ پیش پیش نیں ایس لئی ہن کلا روس پاسا پلٹن دی پوزیشن وچ نہیں بلکہ ترکی دے کردار نے روسی کردار جے ختم نہیں کیتا تے اثرات گھٹ ضرور کر دتے نیں جس نال آذربائیجان دی پوزیشن بہتر ہوئی اے۔
آرمینیا دا رقبہ 29743 مربع کلومیٹر تے آبادی 2956900 اے جس وچ مسلماناں دی تعداد 0.3 فیصد محض اک ہزار دے نیڑے یعنی نہ ہون دے برابر اے۔ برآمدات وچ کاپر، لوہا، سیگریٹ، سونا تے مشینری وڈا حصہ نیں ایہہ ملک نہ صرف خوراک وچ خود کفیل بلکہ برآمد وی کردا اے نکا ملک ہون دے باوجود روسی طاقت دی وجہ نال آذر بائیجان جہے وڈے ملک نوں خاطر وچ نہیں لیاندا تے بار بار چڑھ نسدا اے آذر بائیجان دا رقبہ 86 ہزار 6 سو مربع کلومیٹر تے آبادی اک کروڑ اک لکھ 27 ہزار اٹھ سو چوہتر اے کل آبادی دا 96.9 فیصد مسلمان جد کہ تن فیصد آبادی عیسائی اے۔ 0.1 دیگر مذاہب نیں برآمدات وچ تیل، گیس، مشینری تے کھان پین دیاں شیواں شامل نیں ایس لئی بظاہر دونویں ملکاں دا موازانہ کریے تے آذر بائیجان نوں ہر لحاظ نال برتری حاصل اے پر گوانڈھیاں دی مداخلت تے معدنیات نال مالا مال علاقے دے لالچ نے آرمینیا جہے نکے جہے ملک نوں کئی گنا وڈے ملک دے مقابل کر دتا اے۔ 2016 وچ وی دونویں ملکاں وچکار خونریز مسلح جھڑپاں ہوئیاں جنہاں وچ ہزاراں لوک مارے گئے تے انسانی ہجرت محتاط اندازے دے مطابق 10 لکھ اُتے محیط سی۔
جولائی وچ جھڑپاں دے دوران17 فوجیاں دی ہلاکت نے کشیدگی وچ وادھے دے نال لڑائی دے محاذ نوں وسیع کر دتا اے۔ دونویں پاسے مرن والے فوجیاں دی تعداد 3 ہزار توں ودھ ہو گئی اے پر جدوں آرمینیائی فوجاں نوں شکست دا ساہمنا اے اودوں توں دنیا نوں امن یاد آنا شروع ہو گیا اے اقوام متحدہ دے جنرل سیکرٹری انٹونیو گوٹریس، پندرہ رکنی سلامتی کونسل، روس تے فرانس نے جنگ بندی تے مذاکرات اُتے زور دینا شروع کر دتا اے پر جانے ایہناں لوکاں نوں مسئلے ختم کرنا کیوں یاد نہیں رہندا جے یاد رہندا تے کشمیر، میانمار دے مظلوم لوک کیوں نسل کشی دا شکار ہوندے افغانستان، عراق، لیبیا تے بوسنیا کیوں تاراج ہوندے گل اوہ اے کہ مسلم خون وگن اُتے دنیا دی اکھاں تے کن بند ہو جاندے نیں تاں ای تے کجھ نظر نہیں آندا تے نہ ای سنائی دیندا اے۔
ہن وی نگورو نو کاراباغ دا تنازع مستقل حل ہو جائے تے خطے وچ امن قائم ہو سکدا اے پر کیہ کریے امن تے گل بات دا خیال غیر مسلم دی پسپائی دے بعد ای آندا اے جنوب مشرقی یورپ وچ ہون والی تازہ لڑائی واضح مثال اے جے مذہبی تعصب چھڈ کے ویلے اُتے مفاہمت کرائی جائے تے ارمینیا نوں آذربائیجان دا علاقہ چھڈن دا کہہ دتا جائے تتے ایہہ تنازع ختم ہو سکدا اے وائے افسوس کہ انج نہیں ہو رہیا جے ہو رہیا ہوندا تے انج دے حالات وچ جدوں دنیا کرونا دی تباہ کاریاں دا ساہمنا کر رہی اے آرمینیا نوں آذر بائیجان دے خلاف اشتعال انگیزی دا حوصلہ نہ ہوندا۔