پنجابی، پنجابی کیوں نئیں بولدے؟
آن لائن ادبی بیٹھک دا پربندھ ورلڈ پنجابی فورم،روزن ادبی فورم، جگت پنجابی سبھا،ایس بی آئی نیوز چینل،روزانہ بھلیکھا،بھیلکھا ٹی وی تے محکمہ اطلاعات وثقافت(پنجاب) دی سانجھ نال کیتا گیا
‘روزن ادبی فورم” تے ”ورلڈپنجابی فورم ” دے صدر تے جگت پنجابی سبھا دے سیکرٹری محمد افضل راز دی مجمانی وچ پنجویں ”آن لائن ادبی بیٹھک” دا پربندھ کیتا گیا ۔ ایہہ بیٹھک ایس بی آئی نیوز چینل، روزانہ پنجابی اخباربھلیکھا، بھلیکھا ٹی وی تے محکمہ اطلاعات ثقافت (پنجاب) دی سانجھ نال سجائی گئی ۔ ایس پنجویں ادبی بیٹھک دا وشا(موضوع) ”پنجابی، پنجابی کیوں نئیں بولدے’ رکھیا گیا سی۔
پنجویں ”آن لائن ادبی بیٹھک” وچ گوجرانوالہ توں ماہرسپیشل ایجوکیشن ڈاکٹر انوار احمد اعجاز، ممتازماہرتعلیم صادق لطیف سعدی ایڈووکیٹ، پنجابی شاعر ظفر اقبال سندھو، نوجوان سوجھوان سلیم رضا چشتی،چوہدری محمداسماعیل چیچی، وائس آف جلالپور دے ایڈیٹر پنجابی سیوک محمد اشفاق ایازنے رلت کیتی تے پنجابی زبان دے خود پنجابیاں ہتھوں بے قدری تے اپنے اپنے وچار سانجھے کیتے
مجمان محمد افضل راز ہوراں پنجویں ”آن لائن ادبی بیٹھک” وچ سارے رلت کرن والیاں نوں جی آیاں نوں آکھیا تے گل بات دا مڈھ بن دیاں کہیا زبان کوئی وی ماڑی نئیں ہوندی۔ ساڈے صوفیاں نے جس زبان وچ پیغام دتا تے اسلام نوں پھیلایا او پنجابی ای سی۔ اوہناں نوں پتہ سی کہ اک بچہ جنی جلدی اپنی زبان وچ گل بات سمجھ سکدا اے او ہ کسے ہور زبان وچ نئیں سمجھ سکدا۔ ساہنوں اپنا سنیہا اک دوجے تیک چنگی طراں اپڑان لئی پنجابی وچ گل بات کرنی چاہی دی اے۔ سرکاری سطح تے پنجابی دے حق لئی کوششاں کرنیاں چاہی دیاں نیں۔ ساہنوں پنجابی دی منگ کرنا پووے گی۔ اپنا حق لینا پوے گا۔
گوجرانوالہ توں سپیشل ایجوکیشن دے ڈاکٹر انوار احمد اعجاز نے اپنے وچار سانجھے کردیاں ہویاں آکھیا کہ پنجابی نوں پنجابی بولن تے کنے منع کیتا اے۔ جے کر کسے نے منع نہیں کیتا تے فیر پنجابی اپنی ماں بولی بولدیاںشرمندگی کیوں محسوس کردا اے یاںنکا نکا کیوں ہوندا اے۔ انج لگدا اے کہ پنجابی نہ بولن وچ خود پنجابیاں دا سلوک اپنی ماں بولی نال چنگا نئیں۔ اوہناں نیں ایہہ وی کہیا کہ جے کسے نوں پنجابی نئیں آؤندی تے فیر کوئی گل نئیں، لیکن پنجاب وچ جم پل تے پنجابی ماحول وچ رہن والا بندہ جے کر پنجابی بولنا پسند نئیں کردا تے فیر ایہدا مطلب ایہوای اے کہ قصور ماں بولی پنجابی دا نئیں بلکہ پنجابیاں دا اے۔ساہنوں اپنی ماں بولی دی رکھوالی کرنا چاہی دی اے ۔ تے ایس دے بچاتے بڑھوتری لئی عملی کوششاں کرنا چاہی دیاں نیں ۔کوئی وی زبان بولن دیاں تن سطحاں نیں۔ اک ایہہ کہ آپس وچ گل بات کرنا، حال چال پچھنا، آون جاون تے ملن ورتن بارے گلاں کرنا۔ دوجی سطح اے اوس زبان وچ گل کرنا ۔ ظاہر اے ایہدے لئی اوس زبان دے اصولاں ضابطیاں تے گرائمر دی پابندی کیتی جاوے ۔ تیجی سطح تے اوس زبان دے علمی تے ادبی رنگ وچ گل کرنا۔ ایہدے وچ اوس زبان دے روزمرے، اکھان، بولیاں، محاورے ضرب المثلاں، بجھارتاں، سیانیاں دیاں حکمت بھریاں گلاں، شعراں نال گل نوں شنگھار کے گل کتھا کرنا شامل نیں۔ ہن سوال ایہہ کہ پنجابی ، پنجابی کیوں نئیں بولدے ؟ پنجابیاں نوں پنجابی بولن توں کسے نے منع نئیں کیتا۔ اپنے گھر وچ اپنے ماں پیو، بھین بھرا، بڈھی، دھی ، پُترکون کہندا اے کہ میرے نال پنجابی وچ گل نہ کرو۔ جیہڑا ایہہ گل کردا اے تسیں اوہدے کولوں ایہہ نئیں پچھ سکدے کہ بھئی کیہ توں پنجابی سمجھ نئیں سکدا ۔ جو توں سمجھ سکنا ایںتے فیر مسئلے کیہ اے۔ ساڈی بدقسمتی اے کہ پنجابی وچ قاعدہ ساڈی وسوں وچ کتے ہے ای نئیں۔ اکھر پٹی، اکھراں توں بنن والے لفظ تے اوہناں نوں بول کے چیزاں دے ناں تے فیر دوجیاں گلاں دا مڈھ کتھوں بجھنا ایں۔ ایہو وجہ اے کہ پنجابی کتے پڑھی لکھی بولی سمجھی تے ورتی ای نئیں جاندی تے فیر ایہہ کتھوں ودھنی اے ۔ ساڈے سارے بال انگلش میڈیم وچ تے دسویں توں بعد سائنس کمپیوٹرتے ہور کئی علماں دیاں کتاباں، گائیڈاں انگریزی یا اردووچ ای پڑھدے نیں۔فیر پنجابی کتھوں آوے تے پنجابی کیویں بولی جاوے۔ اسیں آپ پنجابی لئی کجھ نئیں کیتا۔ ایہو وجہ اے کہ ساڈے بال پنجابی نہ لکھ سکدے نیں نہ پڑھ سکدے نیں۔ تے فیر اوہناں نوں پنجابی چھڈ کے دوجیاں زباناں بولن توں کون روک سکدا اے۔
ممتاز ماہر تعلیم صادق لطیف سعدی ایڈووکیٹ ہوراں نے گل بات وچ سانجھ پاندیاں ہویاں آکھیا کہ مڈھلی وجہ ایہہ وے کہ ساڈا ذریعہ تعلیم ای پنجابی نئیں ۔ جے کر پنجابی نوں پرائمری تعلیم دا لازمی حصہ بنا دتا جائے تے صورتحال بہتر ہوسکدی اے۔ پنجابی کول اپنی زبان ہووے گی تے او ایس وچ گل بات کرے گا۔ تے فیر پنجابی ثقافت ودھے گی۔ ظلم تے ایہہ وے کہ دوجی زبان بولن نال ساڈی اپنی ثقافت بدل گئی اے۔ پنجاب، دوجے صوبیاں نالوں وڈا تے زیادہ ترقی یافتہ اے۔پر ایتھے دے پنجابی اپنے گھر وچ رہندیاں اپنی ماں بولی توں دور نیں۔ بلوچستان، سندھ تے خیبر پختون خوا ہ وچ صوبائی حکومتاں اپنی اپنی ماں بولی لئی فنڈز رکھ دیاں نیں تے اوتھے اوہناں دی ماں بولی وچ تعلیم دتی جاندی اے ۔ پر پنجاب وچ نہ تے ذریعہ تعلیم پنجابی ا ے تے نہ ای پنجابی دے ودھا لئی کوئی فنڈز وغیرہ رکھے جاندے نیں۔مشرقی پنجاب وچ پنجابی دی ترقی بابا گورونانک دی وجہ نال اے۔ ایہہ اوہناں دی مذہبی زبان اے۔ جد تیک ساڈے سرکاری اداریاں وچ تے بیوروکریسی دی زبان پنجابی نئیںہووے گی۔ پنجابی ترقی نئیں کر سکدی۔
نوجوان سوجھوان سلیم ر ضا چشتی ہوراں نے اپنے وچاراں وچ آکھیا کہ شائد ساڈے ذہناں وچ ایہہ گل پکی کر دتی گئی اے کہ کہ پنجابی ادبی زبان ای نئیں۔ جدوں ساڈا بچہ پنجابی ای نئیں بولے گا تے پنجابی نوں ودھا کنج ہووے گا۔ مشرقی پنجاب دے سکولاں کالجاں وچ پنجابی پڑھائی جاندی اے۔اوہناں لوکاں نے نہ تے اپنی زبان چھڈی اے تے نہ ای اوتھے دا کلچر بدلیا اے۔ اوہناں نیں پنجابی ڈرامیاں تے فلماں راہیں پنجابی نوں ترقی دتی اے۔ ساڈے پنجاب وچ ، پنجابی اک مظلوم زبان بن کے رہ گئی اے ۔سندھ دی سرکاری زبان سندھی اے، پختون اپنی ماں بولی بولن وچ فخر محسوس کردے نیں۔ پرایتھے ایہہ حال اے کہ ساڈے دانشور وی پنجابی بولن توں کنی کتراندے نیں ۔
سیف الملوک دے کھوجکارمحمد اسماعیل چیچی نے اپنے وچاراں وچ کہیا کہ پنجابی زبان اپنے الفاظ، ادب تے کلچر دے حساب نال بھرویں زبان اے۔ جے ایہدے وچ جان نہ ہوندی تے ساڈے صوفیاں دا کلام ہن تیک زندہ نہ ہوندا۔ ساڈے کلاسیکل قصے ہیر رانجھا، سوہنی مہینوال، مرزا صاحبان ، سیف الملوک صرف اپنی زبان دی وجہ نال بولے تے سمجھے جاندے نیں۔ ساڈے صوفی شاعراں نے اک پاسے دین اسلام دی گل کیتی تے اسلام نوں پھیلایا تے دوجے پاسے پنجابی زبان دے ودھا دا سبب وی بنے ۔ اوہناں نیں اپنے شعراں، رباعیاں ، ماہیے تے کافیاں وچ اجیہے لفظ استعمال کیتے جنہاں توں جدید دور دے شاعر تے نثر نگار وی فائدہ پئے چک دے نیں۔ شاہ حسین، بابا بلھے شاہ، بابا غلام فرید، میاں محمدبخش، حافظ برخوردار تے کئی ہور وڈے شاعراں نے اپنی ماں بولی وچ لکھن لگیاں شرم محسوس نئیں کیتی۔اردو دے کئی شاعر ایسے نیں جنہاں جدوں پنجابی وچ لکھناں شروع کیتا تے پنجابی اوہناں دی پہچان بن گئی۔ کئی گلوکاراں دی پہچان پنجابی گیت تے غزلاں بن گئے۔ایس واسطے ساہنوں پنجابی بولی تے اپنے گھراں وچ ایس نوں اپنی گل بات دا ذریعہ بنانا چاہی دا اے۔
ظفر اقبال سندھو نے پنجابی وچ لکھی حمد تے پنجابی اتے نظم سنائی :
حمد دے بول:
تیرا نور ازل توں ربا
تیرا انت پتہ نہ لبھا
توں احد توں کلم کلا
نہ جم تیرا نہ کوئی ابا
تیری تسبیح ہر دم کر دے
جن انسان ملائک سبھا
پنجابی زبان :
تن ماواں دی بولی میں پنجابی بولاں
پہلی بولی پنجابی میری ماں بہشتن دی
جس دا میں جمیاجایا میں
جس د ے ہتھاں دے وچ پلیا
اپنی جھولی کچھڑپا کے اوہنے میرے کنیں
اللہ اللہ دا ورد کلمے دا کیتا
بسم اللہ، جی آکھاں مینوں بہہ کے دسیا
اماں ابا تایا چاچا بولن دا ول دسیا
اوکھا لگا بولن اوہدا۔ وچوں اوہدی بولی
کھلا ڈھلا بولن سکھیا ماں اپنی دی بولی
وائس آف جلالپوردے ایڈیٹر پنجابی سیوک محمد اشفاق ایازنے گل بات وچ حصہ لیندیاں آکھیا پئی:
پنجابی، پنجابی کیوں نہیں بولدا ، ایہدیاں چار وڈیاں وجہ نیں ۔پہلی ایہہ کہ ساڈے پنجابی دانشور حالے تیک ایس گل دا نتارا نئیں کر سکے کہ پنجابی دے اکھر کنج دے ہون، ایہدا لہجہ تے بولن دا انداز کیویں دا ہووے۔ جدوں اردو دے سارے اکھر پنجابی لکھائی پڑھائی دی ساری ضرورت پوری کردے نیں تے فیر ساہنوں نویاں بکھیڑیاں وچ نئیں پینا چاہی دا۔ دوجی وجہ پنڈاں تھاواں توں لوکاں دی شہر ول ہجرت اے۔ پہلاں ساڈے پنڈ پنجابی زبان، پنجابی قصیاں تے پنجابی بولیاں دے راکھوہوندے سن۔ ہن جے کوئی بندہ شہر ول ہجرت کر دا اے تے اوس دا سارا سیٹ اپ تے سٹیٹس بدل جاندا اے۔ فیر اوہ اپنی ماں بولی وچ گل بات کرن لگیاں شرماندا اے۔جدوں فیر اوہدے بچے شہر دے سکولاںوچ جاندے نیں تے نہ اوتھے پنجابی زبان ہوندی اے تے نہ ای پنجابی ماحول ہوندا اے۔فیر اوہ پنجابی زبان چھڈ کے دوجیاں زباناں بولن لگ پیندے نیں۔ گھراں دے وچ اک مصنوعی جیہا سٹیٹس اوہناں نوں پنجابی بولن تو ں دور لے جاندا اے۔ تیجی وجہ ہر پاسے پھیلے جدید ذرائع ابلاغ نیں۔ گھر گھر ٹی وی چینل پہنچ چکے نیں۔ پر ایہناں وچ پنجابی نئیں دوجیاں زباناں دے پروگرام ہوندے نیں۔تے فیر بچے ہندی ڈرامے ویکھ کے ہندی دے اکھر تے یاد کر لیندے نیں پر پنجابی اوہناں نوں نہ سکولاں وچ لبھدی اے تے نہ ای ٹی وی چینلاں تے۔ پنجابیاں دی پنجابی نہ بولن دی چوتھی وجہ اپنی پنجاب سرکار اے۔ جیہڑی پنجابی نوں بطور سرکاری زبان لاگو کرن وچ مخلص نئیں۔ظلم ایہہ وے کہ اسی جنہاں لوکاں نوں اپنے ووٹ دے کے پنجاب اسمبلی وچ بھیج دے آں اوہ وی اپنی ماں بولی لاگو کرن بارے گل بات نئیں کر دے ۔پنجابی زبان واسطے کوئی منگ نئیں کر دے۔ کدی کدھار اوہناں دے منہ وچوں سیف الملوک دا کوئی شعر نکل جاندا اے پر او ہ ایس زبان بارے گل نئیں کر دے۔ پنجاب اسمبلی وچ بیٹھے ساڈے ممبراں وچوں اک وی نئیں جیہڑا اے منگ کر سکے کہ پنجابی زبان نوں پرائمری وچ لازمی پڑھاؤ۔ تاں جے ساڈے بال اپنی ماں بولی توں دور نہ ہون۔ جے کر سکولاں وچ پنجابی پڑھائی جائے گی تے بچیاں دا تعلق اپنی ماں بولی نال بنے گا۔ ورنہ اوہ انگریزی تے اردو تے فر فر بولن گے پر اوہناں واسطے پنجابی بولنا تے سمجھنا مشکل ہو جائے گا
آخر وچ افضل راز ہوراں اپنے سارے رلتیاں دا شکریہ ادا کیتا تے ایس عزم دا اظہار کیتاکہ ایس طراں دیاں محفلاں سج دیاں رہن گیاں تے ایسے طراں ای پنجابی دے ودھا تے بچا دیاں کوششاں کر دے رہواں گے ۔
