تیجے پارے دا خلاصہ

لكهت:مولانا محمد الیاس گھمن

تیجے پارے دے شروع وچ انبیاء علیہم السلام دا ذکر فرمایا ۔ انبیاء علیہم السلام وچوں بعض انبیاء نوں اللہ تعالیٰ نے دوجے کُجھ انبیاء اُتے فضیلت دِتی اے۔امت توں تے سارے انبیاء علیہم السلام افضل نیں پر نبیاں وچوں بعض نبی دوجے نبی توں افضل نیں۔ اللہ تعالیٰ نے کسے نبی نوں براہ راست اپنے نال ہم کلام ہون دا شرف بخشیا اے تے کسے نبی نوں کوئی ہور اعزاز بخشیا اے۔ فیر انبیاء علیہم السلام نوں جیہڑے معجزات دِتے ایہناں دا ذکر کیتا اے۔ ایس پارے دے دوجے رکوع وچ آیۃ الکرسی اے جیہڑی قرآن کریم دی افضل ترین آیت اے ایس دے پڑھن دا اہتمام کرنا چاہیدا اے۔ فیر حضرت ابراہیم علیہ السلام دا نمرود نال جیہڑا مناظر ہ ہویا اے ایس دا تفصیل نال ذکر کیتا اے، نمرود خود نوں سجدے کراندا سی، خدائی دا دعویٰ کردا سی تے حضرت ابراہیم علیہ السلام نے دلیل دی طاقت دے نال ایس نوں چپ کرایا۔ جس طرح دین دا کم تصنیف اے ، تبلیغ، دعوت اے، جہاد اے، وعظ و نصیحت اے، امامت اے، خطابت اے، ایسے طرح مناظرہ وی دین دا حصہ اے۔ انبیاء علیہم السلام معصوم ہوندے نیں، نکا یا وڈا کوئی وی گناہ دا کم نہیں کردے، جے مناظرہ کرنا گناہ ہوندا تے ابراہیم علیہ السلام کدی وی ایہ کم نہ کردے۔ فیر نال ای حضرت عزیز علیہ السلام دا واقع بیان فرمایا کہ حضرت عزیز علیہ السلام دا اک تباہ شدہ بستی توں گزر ہویا تے ایہناں دے دل وچ خیال آیا کہ اللہ تعالیٰ ایہناں نوں دوبارہ کِنج زندہ فرمان گے؟ تے اللہ تعالیٰ نے حضرت عزیر علیہ السلام اُتے سو سال تیکر موت نوں طاری کیتافیر ایہناں نوں زندہ کیتا۔ ایس دے بعد اللہ تعالیٰ دے رستے وچ خرچ کرن والیاں دے اجر نوں اک مثال نال سمجھایا۔کسان زمین وچ اک دانہ بوندا اے ایس نال ست بالیاں اُگدیاں نیں ہر بالی وچ سودانے ہوندے نیں تے کسان اک دانہ خرچ کر کے ست سودانے حاصل کردا اے۔ ایہو حال ایس بندے دا اے جیہڑا اللہ تعالیٰ دے رستے وچ اک روپیہ خرچ کر کے سینکڑے نیکیاں کما لیندا اے۔ فیر سود دی حرمت نوں بیان فرمایا اے۔ سود اُتے جتھے کئی وعیدیاں نیں اوتھے اہم ترین وعید ایہہ وے کہ اللہ تعالیٰ نے سود خور دے نال اعلان جنگ کیتا اے۔ جنگ دا ضابطہ ایہہ وے کہ جس نال جنگ ہوندی اے اک فریق ایس دی سب توں قیمتی شے نوں تباہ برباد کردا اے تے اللہ تعالیٰ دے نیڑے سب توں قیمتی شے ایمان اے۔ سود خور جدوں سود نوں حلال سمجھدا اے تے ایمان ختم ہو جاندا اے تے حرام سمجھ کے کھاندا اے تے ایس اُتے مداومت کردا اے توبہ نہیں کردا تے وی خدشہ اے کہ ایمان ختم نہ ہوجائے۔ سود توں بچنا ضروری اے۔ سوددا اک روپیہ کھانا اپنی ماں نال ستر وار بدفعلی کرن توں وڈا جرم اے ۔ اللہ تعالیٰ ساڈے سب دی حفاظت فرمائے۔
فیر ایس دے بعد قرآن کریم نے مالی معاملات نوں وی بوہت اہمیت دے نال بیان کیتا اے، لین دین، تجارت تے رہن دے مسئلیاں نوں بیان کیتا۔ جے کدی لین دین یا سفر وچ رہن رکھن دی لوڑ پئے جائے تے ایس دی تحریری دستاویز تیار کر لینی چاہیدی اے تے ایس اُتے گواہ وی بنا لینے چاہیدے نیں۔ سورۃ بقرۃ دے آخر وچ اک جامع تے مفید ترین دعا دا ذکر کیتا اے۔ جے احکام دی تعمیل وچ ساڈے توں کوئی غلطی یا کمی کوتاہی ہو جائے تے ایہہ دعا منگنی چاہیدی اے تاں جے اللہ تعالیٰ ساڈے توں درگزر دا معاملہ فرمان۔ اے ساڈے رب ! جے اسیں بھُل جائیے یا غلطی کریئے تے ساڈی پکڑ نہ کرنا۔ اے ساڈے رب ! ساڈے اُتے اُنج دا بھاری بوجھ نہ رکھنا جویں کہ تسیں ساڈے توں پہلے لوکاں اُتے رکھیا سی۔ اے ساڈے رب ! ساڈے توں اوہ بھار نہ چُکوانا، جس دی ساڈے وچ طاقت نہیں۔ سانوں معاف کر دیو، سانوں بخش دیو تے ساڈے اُتے رحم کرو۔ تسیں ای ساڈے کار ساز او، کافراں دے مقابلے وچ ساڈی مدد کرو۔
سورۃ آل عمران
” آل ”اولاد نوں کہندے نیں تے ’’عمران‘‘ اک بندے دا ناں اے آل عمران دے معنی عمران دی اولاد، ایس سورۃ وچ کیوں جے اولاد عمران دا تفصیل نال ذکر فرمایا اے ایس لئی ایس سورۃ دا ناں آل عمران اے۔ نبی کریم ﷺ دے کول نجران دے عیسائی سٹھ بندیاں دا وفد لے کے آئے۔ اوہناں نے نبی پاک ﷺ نال مکالمہ کیتا کہ حضرت عیسیٰ السلام ہون وچ اللہ تعالیٰ دے نال شریک نیں۔ اوہناں نے اپنی جہالت دی وجہ نال قرآن کریم دے ایہناں لفظاں توں استدلال کیتا جنہاں وچ عیسیٰ علیہ السلام نوں کلمۃ اللہ، روح اللہ فرمایا گیا اے۔ عیسائیاں نوں ناز سی کہ ساڈے ایتھے شاعری بوہت اے تے اوہناں نے اپنا شاعر کھڑا کیتا ۔ ایس دے مقابلے لئی نبی پاک ﷺ نے حضرت حسان بن ثابت رضی اللہ عنہ نوں کھڑا کیتا تے عیسائیاں دا شاعر شکست کھا گیا۔ خطابت اُتے ناز سی تے اوہناں نے اپنا خطیب کھڑا کیتا۔ نبی پاک ﷺ نے ایہناں دے مقابلے وچ حضرت ثابت بن قیس رضی اللہ عنہ نوں کھڑا کیتا تے ایہناں دا خطیب وی شکست کھا گیا تے فیر جدوں دلائل دی واری آئی خود حضور اکرم ﷺ نے دلائل نال توحید خداوندی نوں ثابت کر کے ایہناں دے عقیدہ تثلیث دی تردید فرمائی۔ فیر ایس سورۃ وچ یہود و نصاریٰ دے جرائم نوں بیان کیتا اے کہ اوہ انبیاء علیہم السلام نوں ناحق قتل کیتا کردے سن۔ اللہ تعالیٰ دے نیک بندیاں نوں تنگ کردے سن، ظلم و تشدد کردے سن۔ ایہناں دے جرائم دی پاداش وچ ایہناں دے اعمال ضائع ہون تے جہنم وچ داخلے دی وعید سنائی گئی اے۔
سانوں حکم دِتا کہ ایہناں دے نال قلبی تعلقات، دوستی تے محبت قائم نہ کرو۔ ایہہ گل ہمیشہ یاد رکھو کہ قلبی محبت جنہوں موالات کہندے نیں کفار دے نال جائز نہیں۔ ہاں البتہ رکھ رکھائو، وقتی ضرورت تے اپنے ماحول نوں ساز سار رکھن لئی انج دے تعلقات جنھوں مدارات کہندے نیں ایس دی گنجائش اے پر ایہہ وی علماء توں پچھ لینا چاہیدا اے کہ ایہہ تعلق کنج دا اے ایہہ تعلق کنج دا اے۔ کفار دے نال تجارت جائز اے پر ایس ویلے جدوں کفار مسلماناں نوں نقصان نہ اپڑاندے ہون، ایہناں دی املاک نہ تباہ کردے ہون تے کفار اپنے تجارتی مال نوں اسلام دے خلاف استعمال نہ کر رہے ہون۔ بہرحال ہر وقت علماء نال رابطہ رکھنا چاہیدا اے تے پچھ لینا چاہیدا اے کہ ایس تعلق دی نوعیت کیہ اے، ایہہ تعلق کنج دا اے، ایہہ تعلق کنج دا اے۔ فیر ایس سورۃ وچ تن وڈے اہم واقعے بیان کیتے نیں: 1۔ حضرت مریم دی والدہ حضرت حنہ بنت فاقو ذداذکر اے کہ ایہناں دی اولاد نہیں سی تے اوہناں نے منت مَنگی کہ اے اللہ تو مینوں پتر دے میں ایس نوں تیرے دین لئی وقف کراں گی۔ پر اللہ تعالیٰ نے ایہناں نوں دھی عطا فرمائی تے حضرت مریم دی والدہ نوں شبہ ہویا کہ پتر ہوندا تے میں دین لئی پیش کردی پر میری تے دھی ہوئی اے تے دھی کیہ کرے گی؟ تے اللہ تعالی نے بڑا پیارا جواب دتا کہ جیہڑا پتر توں منگیا سی اوہ ایس دھی وانگوں نہیں جیہڑی اسیں دِتی اے۔
کدی کدی دینی معاملات وچ دھیاں پتراں توں وی ودھ جاندی اے۔ دھیاں اللہ تعالیٰ دی رحمت نیں ایس لئی دھی دی پیدائش اُتے دل نکا نہیں کرنا چاہیدا اللہ تعالیٰ دی رحمت نوں خوشی خوشی قبول کرنا چاہیدا اے۔
فیر نذر دا مسئلہ بیان کیتا کہ نذر صرف اللہ لئی ہوئے کسے غیر اللہ لئی ہر گز نہیں ہونی چاہیدی کیوں جے نذر عبادت اے تے عبادت صرف اللہ دی ہوندی اے۔
2۔ فیر زکریا علیہ السلام دا ذکر فرمایا کہ اوہناں نے حضرت مریم جد کہ اوہ نکیاں سن، دے کول بغیر موسم دے پھل ویکھے تے حضرت زکریا علیہ السلام نے پچھیا کہ اے مریم ! تہاڈے کول ایہہ تروتازہ پھل کتھوں آئے نیں؟ حضرت مریم نے کہیا کہ ایہہ اللہ تعالیٰ ولوں نیں، ایہہ حضرت مریم دی کرامت سی۔
حضرت زکریا علیہ السلام دے کول اولاد نہیں سی۔ حضرت مریم دے کول بغیر موسم دے پھل ویکھ کے اللہ تعالیٰ توں اولاد دی دعا منگی کہ اے اللہ ! مینوں وی اپنی طرفوں اولاد عطا فرما جس طرح تو مریم نوں بغیر موسم دے پھل دِتا اے حالانکہ حضرت زکریا وی بڈھے سن تے ایہناں دی اہلیہ وی بڈھی بانجھ سن، ایس دے باوجود اللہ تعالیٰ نے یحییٰ علیہ السلام جہیا پتر عطا فرمایا۔
ایس واقعے توں ایہہ واضح طور اُتے ظاہر ہویا کہ ولی دی کرامت ویکھ کے ولی دے خدا توں منگنا چاہیدا اے نہ کہ خود ولی توں۔
3۔ فیر حضرت عیسیٰ علیہ السلام دی پیدائش نوں بیان فرمایا کہ اوہ خدا دے کلمہ کن پاروں بغیر کسے ظاہری سبب دے پیدا ہوئے۔ مذکورہ تنے واقعے خرق عادت وی نیں تے اللہ تعالیٰ دی عظیم قدرت اُتے دلالت وی کردے نیں۔
یہود یاں عیسیٰ علیہ السلام نوں قتل کرن دا پختہ ارادہ کر لیا سی، دوجے پاسے اللہ تعالیٰ نے ایہناں نوں بچان دی تدبیر فرما لئی تے اللہ تعالیٰ دی تدبیر ای غالب رہندی اے۔ اللہ تعالیٰ نے پہلے حضرت عیسیٰ علیہ السلام نوں تسلی دیندے ہوئے فرما دتا کہ تینوں دنیا وچ دوبارہ اتارن دے بعد ظاہری موت میَں ای دیواں گا۔ ایس دے بعد فرمایا تے میں تینوں ہجے زندہ اسمان اُتے چک لواں گا تے تیرے تیکر یہود دے ہتھ اپڑن وی نہیں دیواں گا۔ تینوںایہناں بدبخت یہود توں محفوظ رکھاں گا تے فیر جیڑے تیرے منن والے نیں ایہناں نوں کامیاب کراں گا۔ اہل اسلام وچ حضرت عیسیٰ علیہ السلام دی برکت نال کوئی اک بندا وی کافر نہیں رہے گا۔ جے تسیں حضرت عیسیٰ علیہ السلام نوں اپنی زندگی وچ ویکھ لوئو تے ایہناں دے سپاہی بنو تے ایہناں دے معاون بنو۔ رفع عیسیٰ علیہ السلام توں یہودیاں دے ایس باطل نظریے دا رد ہو گیا کہ عیسیٰ علیہ السلام نوں سولی اُتے چڑھا دتا گیا اے تے اوہ قتل کر دتے گئے نیں۔ اللہ تعالیٰ نے ایس دی تردید وچ فرمایا کہ عیسیٰ علیہ السلام نوں سولی اُتے نہیں چڑھایا گیا بلکہ اوہ اسمان اُتے حیات نیں۔ عیسائیاں دا جیہڑا وفد حضور ﷺ دی خدمت اقدس وچ آیا سی دلائل سنن دے باوجود وی اوہناں نے جدوں حق دا اعتراف نہ کیتا تے اللہ تعالیٰ دے حکم نال نبی اکرم ﷺ نے ایہناں نوں مباہلہ دی دعوت دتی اوہ مباہلہ اُتے تیار نہ ہوئے بلکہ جزیہ دینا قبول کر لیا۔ فیر ایس پارے دے آخر وچ انبیاء علیہم السلام توں لئے گئے عہد نوں بیان کیتا اے اللہ تعالیٰ نے سارے انبیاء علیہم السلام توں ایہہ عہد لیا کہ جے تہاڈی موجودگی وچ سید الانبیاء خاتم النیبین حضرت محمد مصطفی ﷺ تشریف لے آئے تے تسیں سب نے ایہناں اُتے ایمان لیانا اے۔ انبیاء توں جیہڑا عہد لیا اے حقیقت وچ اوہ عہد ایہناں دی امتاں نال سی۔ اللہ تعالیٰ سانوں سب نوں ایمان دی نعمت عطا فرمان۔