چوتھے پارے داخلاصہ

مولانا محمد الیاس گھمن

چوتھے پارے دے شروع وچ ارشاد فرمایا کہ اللہ تعالیٰ دے رستے وچ اپنی محبوب تے پسندیدہ شے خرچ کیتا کرو۔ فیر بیت اللہ دی خصوصیات تے فضیلت نوں بیان فرمایا کہ زمین اُتے سب توں پہلی عبادت گاہ کعبۃ اللہ اے۔ ایس وچ اہم نشانیاں نیں: جنہاں وچ مقام ابراہیم اوہ پتھر جس اُتے حضرت ابراہیم علیہ السلام کھڑے ہو کے بیت اللہ دی تعمیر کردے سن، زمزم دا کھوہ اے، زمزم اوہ پانی اے جیہڑا حضرت ہاجرہ دے پتر حضرت اسماعیل علیہ السلام دی وجہ توں نکلیا سی تے حطیم شامل نیں۔ جیہڑا بندا حرم وچ داخل ہو جائے ایہنوں امن مل جاندا اے فیر ایس پارے وچ اللہ تعالیٰ نے حج دے فرض ہون نوں بیان فرمایا اے۔ جیہڑا بندا سفر وغیرہ دے اخراجات برداشت کر سکدا ہوئے، پچھے اہل خانہ دے گزر بسر دا انتظام وی ہوئے تے اوتھے قیام دا خرچہ وی ہوئے، جے عورت ہوئے تے محرم وی ایس دے نال ہوئے تے اِنج دے بندے اُتے حج فرض ہو جاندا اے۔ فریضہ حج ادا کرن وچ کوتاہی نہیں کرنی چاہیدی۔ قیامت دے دن اہل السنۃ و الجماعۃ دے چہرے سفید ہون گے تے اہل بدعت دے چہرے سیاہ ہون گے۔ فیر ایس امت دی خصوصیت بیان فرمائی اے ایس دی خصوصیت ایہہ وے کہ اللہ تعالیٰ اُتے ایمان لیاندے نیں، امر بالمعروف کردے نیں تے نہی عن المنکر وی کردے نیں۔امر بالمعروف تے نہی عن المنکر دا بوہت اہتمام کرنا چاہیدا اے۔ جیہڑے جائز اسباب نیں نیکی ول لیان دا ایہناں نوں اختیار کرنا چاہیدا اے تے جیہڑے جائز اسباب نیں گناہ توں بچن دے ایہناں نوں اختیار کرنا چاہیدا اے۔
فیر ایہہ مسئلہ بیان فرمایا کہ منافقین تے کفار نال قلبی تعلق نہ رکھو کیوں جے اوہ تہانوں نقصان اپڑان دے درپے نیں، ایہناں دے دِلاں وچ جیہڑا بغض تے حسد لُکیا اے اوہ ایہناں دی اعلانیہ گلاں توں زیادہ سخت اے۔ اوہ چاہندے نیں کہ مسلماناں نوں دین تے دنیا دی پریشانی لاحق ہوئے۔ ہاں البتہ رکھ رکھائو تے وقتی ضرورت وکھری شے اے۔فیر غزوات دا ذکر کیتا اے، یعنی غزوہ بدر، غزوہ احد تے غزوہ حمراء الاسد، پر ایتھے تفصیل نال غزوہ احد دا ذکر اے جیہڑا کہ 55 آیتاں اُتے مشتمل اے۔ اسلام دی سب توں پہلی جنگ جس نے حق تے باطل دا فیصلہ کیتا اوہ جنگ بدر اے۔ جس وچ مشرکین مکہ نوں شکست ہوئی۔ اوہناں نے ایس دا انتقام لین لئی خوب تیاری کیتی۔ 3 ہجری وچ مدینہ منورہ اُتے چڑھائی کیتی۔ اولا مسلماناں نوں فتح ہوئی پر فیر مسلماناں دی اجتہادی خطا (یعنی جبل الرماۃ اُتے جیہڑا 50 بندیاں دا دستہ متعین سی اوہ اپنی ذمہ داری چھڈ کے مال غنیمت جمع کرن وچ مصروف ہو گیا سی) دی وجہ نال ایہہ فتح شکست وچ تبدیل ہو گئی جس نال 70 صحابہ کرام شہید ہوئے۔ نبی اکرم ﷺ دے چچا سید الشہداء حضرت حمزہ رضی اللہ عنہ وی شہداء وچ شامل سن۔ ایہناں غزوات دے ذکر کرن دا بنیادی مقصد ایہہ وے کہ اسلام جہادنال ای غالب آندا اے۔ فیر دلائل قدرت دا ذکر کردے ہوئے ذاکرین دی شان بیان کیتی گئی اے کہ اوہ اٹھدے، بیٹھدے تے لیٹدے ہوئے اللہ تعالیٰ دا ذکر کردے رہندے نیں فیر سورۃ آل عمران دے آخر وچ اہل ایمان نوں حکم دِتا: تسیں صبرو کرو، یعنی مصیبتاں دی وجہ نال دل چھوٹا نہ کرنا، شجاعت تے بہادری دا مظاہرہ کرو یعنی ڈٹ جائو، سرحداں اُتے پہرے دیو، ہر معاملے وچ اللہ تعالیٰ توں ڈردے رہو، اللہ تعالیٰ سانوں احکام شریعت اُتے عمل کرن دی توفیق دیوے تے شریعت دی حفاظت لئی پہرے دار بنن دی توفیق عطا فرمائے۔ (آمین)
سورۃ النساء
نساء عورتاں نوں کہندے نیں ایس وچ چونکہ اللہ تعالیٰ نے خواتین دے متعلقہ احکام بیان فرمائے نیں ایسے وجہ نال ایس سورۃ دا ناں سورۃ النساء رکھ دتا گیا اے۔ حیران کن گل ایہہ وے کہ پورے قرآن وچ اللہ تعالیٰ نے سورۃ الرجال یعنی مرداں دے ناں توں کوئی سورۃ نازل نہیں فرمائی البتہ عورتاں دے ناں توں سورۃ نازل فرمائی اے۔ خواتین نوں کس قدر عظمت دتی اے! ہن ایس پروپیگنڈے توں متاثر ہونا کہ اسلام عورت نوں عظمت نہیں دیندا، حقوق دا خیال نہیں رکھدا، ایہہ ناانصافی اے۔ اسلام نے سب توں زیادہ عورت دے حقوق بیان کیتے نیں تے عزت وی دتی اے، پر کوتاہی ساڈی اے کہ اسیں اسلام اُتے عمل نہیں کردے۔
ایس سورۃ وچ کئی احکام بیان کیتے نیں: شروع وچ یتیماں دے مال بارے مسئلہ بیان کیتا کہ یتیماں دا مال ایہناں دے حوالے کر دینا چاہیدا اے نہ ای ایہنوں کھائو تے نہ ای ایہناں دے عمدہ مال نوں ردی مال نال بدلن دی کوشش کرو کیوں جے انج کرنا گناہ کبیرہ اے۔
فیر اللہ تعالیٰ نے تعداد ازواج دا مسئلہ بیان فرمایا کہ اک توں ودھ، چار تیکر نکاح کرن دی اجازت اے پر ضروری نہیں۔ جے کسے بندے دے کول طاقت و ہمت ہوئے، اسباب ہون، عدل کردا ہوئے تے اک توں ودھ شادیاں کرن والا افضل اے پر جے حقوق ادا نہ کر سکدا ہوئے تے ایس اُتے مواخذہ وی سخت اے۔ جے اک توں ودھ شادیاں اُتے قوت و طاقت نہ ہوئے ، اسباب نہ ہون تے حقوق ادا نہ کر سکدا ہوئے تے فیر اک ای نکاح اُتے اکتفا کرنا بہتر اے۔
فیر میراث دا مسئلہ بیان فرمایا، وراثت دے تفصیلی اصول بیان فرمائے کہ کس نوں کنہا حصہ دینا اے۔ جتھے مرداں لئی میراث دے حصص نوں بیان کیتا اے اوتھے عورتاں دے بالاں نوں وراثت دا حق دار قرار دیندے ہوئے ایہناں لئی وی حصص نوں بیان کیتا اے تے ایہہ دسیا کہ عورتاں نوں حصہ دینا ایہناں اُتے کسے دا احسان نہیں بلکہ ایہناں دا حق تے اللہ تعالیٰ ولوں مقرر کردہ فریضہ اے۔
فیر ایس پارے دے آخر وچ محرمات نوں بیان فرمایا یعنی کس نال نکاح کرنا جائز اے، کس نال ناجائز اے۔ ایہہ گل ذہن نشین فرما لوئو کہ نکاح حرام ہون دے بنیادی طور اُتے تن اسباب نیں:
1۔ نسب: یعنی جیہڑے خونی رشتے نیں۔
2۔ رضاعت۔ یعنی دُدھ پین دی وجہ نال جیہڑے رشتے ہوندے نیں۔
3۔ مصاہرت: شادی کرن دی وجہ نال جیہڑے رشتے ہوندے نیں۔ کسے عورت نال نکاح تے رخصتی ہو گئی ہوئے تے ایس دی والدہ یعنی اپنی سس نال نکاح نہیں ہو سکدا۔