اوہ نویں لکھن والیاں دی حوصلہ افزائی کردے، اوہناں نے زندگی بھر کتاباں دے فروغ لئی کم کیتا

لکھت:صدام ساگر

ملک مقبول احمد دی اصل شہرت دی وجہ اک کامیاب ناشر، اک ملنسار تے مرنجان مرنج انسان دی اے۔ علم و ادب تے دانش و حکمت نال وابستہ لوک اوہناں نوں محبت تے قدر دی نگاہ نال ویکھدے تے اوہناںنال ملنا اعزاز سمجھدے سن۔ اوہ نویں لکھن والے لکھاریاں دی حوصلہ افزائی لئی ہر ویلے کوشاں رہندے۔ اوہناں نے زندگی بھر فروغ کتب لئی کم کیتا تے ایس دوران اوہناں نے جتھے بہت ساریاں کتاباں دی اشاعت اپنے ادارے ’’مقبول پبلی کیشنز‘‘ توں کیتی اوتھے اوہناں نے بہت ساریاں اجہی کتاباں نوں مرتب تے تحریر کیتا جہناں نوں اردو ادب وچ اک بیش بہا وادھا تسلیم کیتا جاندا اے۔ ایہناں دی زیر نظر کتاب ’’150مشاہیرِ ادب‘‘ جہدے وچ جنی وی شخصیات نوں شامل کیتا گیا اے اوہ سب شخصیات اردو ادب وچ اپنے اپنے کم دی بدولت اک وکھرا مقام رکھدی اے۔ ایس کتاب وچ شامل شخصیات نال ملک مقبول احمد دا کسے نہ کسے طرح نال تعلق رہیا اے۔ اسیں اکثر و بیشتر اجہی شخصیات نوں وی ویکھیا ہووے گا جہناں دا تعلق ’’کتاب‘‘ نال اے یاں کدی رہیا ہووے گا۔ جے ایہناں نوں ’’اہل کتاب‘‘ آکھیا جاوے تے غلط نہیں ہووے گا۔ ایس حوالے نال ڈاکٹر انور سدید لکھدے نیں کہ ’’عام لوک صرف اپنی نک دے تھلے ویکھن دے عادی نیں، اوہناں نوں اپنے سوا کجھ نظر نہیں آندا تے اوہ اپنے بہترین دوستاں دا تذکرہ کرن توں وی گریز کردے نیں، پر ملک مقبول احمد نے پہلاں اپنی ’’گھٹ علمی‘‘ دا اعتراف کیتا تے فیر ’’صحبتِ ہم نشین‘‘ تے فخر دا اظہار کیتا۔ آخری گل دا احسا ہوندیاں ای ایہناں نوں خیال آیا کہ جہڑ ادیباںنے ایہناں دے ادارے نوں اپنی اعلیٰ پائے دی کتاباں نال معیار، اعزاز تے وقار عطا کیتا اے، ایہناں دا ذکر وکھرا ہونا چاہیدا اے۔ بلاشبہ ایہ جوہر تے اوہناں دی پچھلی کتاباں وچ وی موجود سی پر ہن اوہناں نے اپنی ذات نوں ’’مرکز کائنات‘‘ بنان دی بجائے سانوں ’’حدیث دیگراں‘‘ سنائی اے۔ زیر نظر کتاب ایہناں دی شخصیت نگاری دا اک خوبصورت نقش اے جہدی فنی ٹیکنیک اوہناں نے آپ وضع کیتی اے بظاہر ایس کتاب وچ کاروباری تعلق دی جھلک وی موجود اے پر ایہدے وچ مصنفین دے حالات حیات دا قیمتی اجمال وی سما گیا اے جہڑا طلباء لئی ایہناں دے تحقیقی کماں وچ معاون ثابت ہووے گا تے ادیباں دی شخصیت بارے ملک صاحب دے ذاتی تاثر نے کردار نگاری دی صورت وی اختیار کیتی اے۔ ایس کتاب دا ہر ادیب اپنی ذات وچ اک کائنات اے۔ ایس کائنات دا مشاہدہ ملک مقبول احمد نے اپنے انداز وچ کیتا تے اوہناں دے اوصاف خفتہ ایہناں تے روشن ہوندے چلے گئے تے فیر آئینہ دل توں انعکاس ہون لگا تے ملک صاحب نے اپنے تاثر نوں ضائع نہیں ہون دتا۔‘‘
ملک مقبول احمد نے اپنی خود نوشت سوانح عمری ’’سفر جاری ہے‘‘ دے ناں توں لکھی تے ایہدے سادہ اسلوب تے پرخلوص اظہار نے اہل ادب دی توجہ کھچ لئی۔ پر ایہناں دی کتاب ’’ 150مشاہیرِ ادب‘‘ اردو ادب دی کئی ضخیم کتاباں تے بھاری کتاب اے۔ جہدے وچ اوہناں دا زندگی بھر دا مشاہدہ تے ایہناں دے اندر لُکی ہوئی تحقیقی صلاحیتاں دا بھرپور حوالہ ملدا اے۔ ایس کتاب دا دیباچہ ڈاکٹر انور سدید سنے علی سفیان آفاقی تے محمد سعید احمد بدر قادری جہی قد آور شخصیات نے لکھے نیں۔ ایس کتاب دا انتساب ’’حرمتِ قلم کی پاسداری کرن والوں کے نام‘‘ نہ صرف پڑھن نوں ملدا اے سگوں اوہدے تھلے ای فیض احمد فیض دا اک مشہور زمانہ شعر وی پڑھن نوں ملدا اے کہ:
متاعِ لوح وقلم چھن بھی گئی تو کیا غم ہے
کہ خونِ دل میں ڈبو لی ہیں انگلیاں میں نے
ایس کتاب وچ پہلا مضمون ابو الامتیاز، ع ، س، مسلم دے حوالے نال نیں جد کہ استاد الشعراء حضرت احسان دانش بارے لکھدیاں ہوئیاں مضمون وچ موصوف بارے معلوم ہوندا اے کہ اوہناں نے اپنے پنڈ توں جدوں لہور جہے شہر وچ مستقل سکونت اختیار کیتی تے اوہناں نے اک ادبی رسالہ ’’چودھویں صدی‘‘ دے ناں توں شائع کرن دا ارادہ کیتا جہدے لئی اوہناں نوں کسے اجہی ادبی شخصیت دی راہنمائی چاہیدی سی جو ادبی منظر نامہ تے اک مقام رکھدی ہووے تے ایس حوالے نال اوہناں نوں اک مشاعرہ دے دوران استاد الشعراء حضرت احسان دانش نوں سنیا تے اوہناں توں متاثر ہوئے بغیر نہ رہ سکے تے اوہناں نے کجھ ای ملاقاتاں وچ اوہناںنوں قلمی تعاون تے راضی کر لیا ایس مختصر جہی کہانی دے حوالے نال ملک صاحب فرماندے نیں کہ ایس نویں رسالے نوں ملک دے سارے وڈے وڈے شاعراں، افسانہ نگاراں تے ادیباں دا تعاون حاصل ہو گیا احسان دانش نہ صرف اداریہ آپ لکھدے سگوں اکثر اوقات اہم موضوعات تے مقالات وی قلمبند فرماندے جہڑے پورے ملک وچ گہری دلچسپی نال پڑھے جاندے تے ہن ایہ گل حقیقت دا درجہ رکھدی اے کہ ’’چودھویں صدی‘‘ احسان دانش صاحب دا پرچہ موسوم ہوندا سی تے ایہدی ادبی حیثیت ایہناں دے ناں نال سی پر اوہناں نے مینوں ایس شرط دا پابند رکھیا سی کہ ایس پرچے وچ چھپن والے سارے مضامین میں آپ وی پڑھا کراں گا تے جہڑی گل مینوں سمجھ نہیں آوے گی ایہدی وضاحت آپ احسان دانش فرمان گے۔ اوس ویلے تے مینوں ایہ مشقت نظر آندی سی پرہن سوچنا آں تے واضح ہو جاند ا اے کہ احسان دانش میری ادبی تربیت کر رہے سن۔ مطالعے دا ذوق پیدا کر رہے سن۔ مضامین دی پرکھ پہچان دا سلیقہ پیدا کر رہے سن۔ چنانچہ ایہ تربیت اوس ویلے میرے لئی بڑی ذمہ داری بن گئی۔ احسان دانش دا احسان ایہ سی کہ اوہ اپنے شاگرداں دی موجودگی وچ سب کم چھڈ کے سانوں ویلا دیندے تے ’’چودھویں صدی‘‘ لئی معیاری مضامین دے مسودیاں دا فیصلہ صادر فرماندے۔‘‘
ملک صاحب نے ایس رسالے نوں احسان دانش صاحب دے مشہور تے ای حالات دے پیش نظر بند کر دتا تے ایس دوران ای اوہناں نے مقبول اکیڈمی دا منصوبہ اوہناں دے ساہمنے رکھیا تے اوہناں نے پسند فرمایا۔ بہرحال اوہناں دی کتاب ’’ 150 مشاہیرِ ادب‘‘ جہدے وچ احسان دانش دے علاوہ احمد پراچہ، احمد عقیل روبی، ادا جعفری،اسرار زیدی ،اسلم انصاری، اظہر جاوید، اعزاز احمد آذر، افتخار مجاز، اے حمید، ڈاکٹر انور سدید، بانو قدسیہ، حزیں کاشمیری، جوگندر پال، حفیظ تائب، حمید اختر، حمید کاشمیری، تحسین فراقی، ساغر صدیقی، پروفیسر سجاد نقوی، عشرت رحمانی، پروفیسر عبدالعلیم صدیقی، غلام الثقلین نقوی، پروفیسر علی احمد فاطمی، گوہر ملیسانی، محشر بدایونی، ڈاکٹر مسکین حجازی، میرزا ادیب، ڈاکٹر وحید قریشی،ڈاکٹر وزیر آغا ،ڈاکٹر سلیم اختراور پروفیسر نذیر احمد تشنہ سنے دوجے رفتگاں اہل قلم شامل نیں۔ جد کہ ایس کتاب وچ جتھے رفتگاں نوں شامل کیتا گیا اے اوتھے موجودگان نوں وی شامل کیتاگیا اے جہدے وچ اعتبار ساجد، امجد اسلام امجد، ڈاکٹر امجد پرویز، انوار فیروز، انوار قمر، ڈاکٹر اے آر خالد، جان کاشمیری، پروفیسر حسن عسکری کاظمی، خواجہ محمد زکریا، طارق اسماعیل ساگر، طارق عزیز، ظفر علی راجا، عبدالستار عاصم، ڈاکٹر عبدالقدیر خان، ڈاکٹر محمد اجمل نیازی، عذرا اصغر، قائم نقوی، آصف بھلی، مجیب الرحمن شامی، جمیل اطہر قاضی ، سلمیٰ اعوان، ڈاکٹر اختر شمار اور ناصر بشیر سنے بہت سارے اہل قلم نوں ایس ضخیم کتاب دا حصہ بنایا گیا اے۔
ملک مقبول احمد دے ’’150 مشاہیرِ ادب‘‘ تے مبنی کتاب دے مطالعہ کرن نال پتہ لگدا اے کہ ایہ ساری شخصیات اردو ادب دے میدان وچ اپنے کم دی بدولت اک وکھری حیثیت رکھدے نیں۔ ایس ضخیم دے دوجے ایڈیشن دی اشاعت پاکستان دے معروف اشاعری ادارے ’’قلم فاؤنڈیشن‘‘ نے بہت خوبصورت اہتمام دے نال شائع کیتا اے پر افسوس کہ ایس کتاب دے خالق مقبول احمد پچھلے ورھے اپنے کدا نال جا ملے۔ پر اوہ اج وی ساڈے وچکار کسے نہ کسے صورت وچ موجود نیں کیوں جے اوہناں دے کم تے اوہناں دی شخصیت نے اوہناں دی نام وانگوں ایس قدر مقبول کر دتا اے کہ اوہ اردو ادب دی تریخ وچ اک مقبول بندے دی حیثیت نال ہمیشہ زندہ و جاوید رہن گے۔ آخر وچ جاندیاں جاندیاں کاشمیری صاحب دے ایس شعر دی صورت وچ اوہناں نوں خراج تحسین پیش کردیاں اجازت چاہواں گا۔