دنیا وچ انسانیت دا خاتمہ

لکھت:بلال مدثربٹ

انسان سراپا محبت اے اللہ تعالیٰ نے اوہنوں محبت دا پتلا بنا کے دنیا وچ گھلیا‘ حقوق العباد دی اہمیت وی ایسے لئی قائم رکھی کہ اوہ اک دوجے دے کم آنا سکھن‘ شاعر نے کدی ایس محبت تے اک دوجے دا بھار چکن دے جذبیاں نوں ایس طرح بیان کیتا :
کرومہربانی تم اہل زمیں پر
خدا مہرباں ہوگا عرش بریں پر
حال ای وچ اک معصوم بچی نوں دفنایا گیا پر لہو فیر لہو اے بول اٹھیا‘ ایس ویلے تفتیش جاری اے تے کئی طرح دیاںدلیلاں سامنے آئیاں نیں جواز تے جواز پیش کیتا جا رہیا اے۔ پاکستان وچ ہر ورھے سینکڑوں بچیاں قتل یاں کاروکاری کر دتیاں جاندیاں نیں۔ کیوں؟ پسند دا ویاہ کرن پاروں گھر والیاں دی عزت نیلام کرن دی ذمے وار سمجھی جان والیاں ایہناں بچیاں دا کوئی مستقبل نہیں ہوندا۔ صرف ساڈا معاشرا ای نہیں ہر معاشرے دیاں بنیاداں ہل رہیاں نیں ہر معاشرہ کسے نہ کسے ایسی خرابی دا شکار ہوندا جا رہیا اے جہدے نال آن والے ورھیاں وچ اوہدا قائم رہنا ای اوکھا ہو جاوے گا۔ لندن وچ برج سٹریٹ وچ پیش آن والا واقعہ وی ایسے سلسلے دی اک کڑی اے۔ جتھے برطانیہ وچ پیدا ہون والے‘ اوتھے پرورش پان والے اک بندے نے چھریاں دے وار کرکے اپنے ای ہم وطناں دے لہو نال ہتھ رنگ لئے۔ ایس قسم دے جرائم نوں پاکستان وچ مذہبی ات گردی تے تنگ نظری نال جوڑیا جاندا اے پر دنیا نے ایہدی خوفناکی تے پردے پان لئی کئی چنگے چنگے الفاظ چن لئے نیں پر ایہ غیرانسانی رویہ کسے طرح وی قابل برداشت نہیں۔ کوئی دلیل ایہدی خوفناکی تے ایہدے وچ لکی ہوئی بے رحمی نوں گھٹ نہیں کر سکدی ایہدا کوئی جواز وی قنون دے مطابق نہیں۔
پر ہن دنیا وچ سب کجھ بدلدا جا رہیا اے محبت گھٹ تے نایاب جہی شے بن کے رہ گئی اے جہنوں ویکھو زبان چوں شعلے اگل رہیا اے الفاظ گھٹ تے توپ دا گولا زیادہ وکھائی دیندے نیں ہر پاسے لفظاں دے بمب چل رہے نیں کوئی اک دوجے نوں برداشت کرن نوں تیار نہیں انسان ایناں بے رحم کیوں ہو گیا۔ ایہ نکتہ یکم دسمبر نوں ای چھپن والے اپنے مضمون Sean Illing نے وی چکیا اے اوہناں نے ایس پاسے دھیان دوایا اے کہ اسیں اپنے ایس قسم دے رویے نوں بھلا کس طرح وکھووکھ تاویلاں پیش کرکے ٹھیک قرار دین دی کوشش کردے رہنے آں۔ اوہ لکھدیاں نیں کہ جدوں جرمن فوجیاں نے یورپ وچ ظلم دا بازار گرم کیتا تے اوہناں نوں بچپن توں ایہو پڑھایا گیا سی کہ دوجیاں قوماں تے مذہب نال تعلق رکھن والے انسان تے ہے نیں پر اوہناں دے ورگے نہیں اوہ کم تر نیں ایہناں وچ کوئی کمی اے اوہناں دا جرمن نہ ہونا اے‘ ایس لئی اوہ سب دے سب قتل کرن دے قابل نیں۔ بچپن دی تعلیم نے اوہناں نوں ایہ سکھایا ای نہیں کہ باقی قوماں وی انسان نیں تے اوہ وی برابر دے سلوک دی حقدار نیں۔ تعلیم نے اوہناں نوں صرف ایہو سکھایا کہ دوجے سارے لوک اک Object نیں تے جرمن اوہناں دے نال جو چاہن کر سکدے نیں۔ میری رائے وچ انسان درحقیقت ہن Dehumanizeہو چکیا اے۔ ماہر نفسیات پائول بلوم نے ایہناں نال اتفاق نہ کردے ہوئے آکھیا کہ انسان دے ڈی ہیومنائز ہون دی تشریح صحیح طرح اج دے حالات تے فٹ نہیں بیٹھدی ایس لئی کجھ ہور وی سوچنا پوے گا۔
اوہناں آکھیا کہ کافی بندے ڈی ہیومنائزیشن نوں ای الزام دھردے نیں اوہ کہندے نیں کہ جدوں تسیں کسے اچھائی دی تعریف تے برائی دی مذمت کرن وچ نکام ہو جاندے او تے برائی اپنے آپ جگہ پانا شروع ہو جاندی اے جیویں کہ دنیا دے کئی حصیاں وچ جنیوسائیڈ ہو رہیا اے اوتھوں غلامی دیاں خبراںآ رہیاں نیں پر بہت سارے لوکاں نے ہونٹ سی رکھے نیں اوہ کجھ نہیں بولدے‘ ایہدے نال وی معاشرے ہولی ہولی ڈی ہیومنائز ہوندے جا رہے نیں یعنی اوہناں وچ انسانیت دا خاتمہ ہو رہیا اے کیوں جے اسیں انسان ای نہیں سمجھدے انسان سمجھدے تے فیر ای کجھ کہندے۔
ایسے لئی اسیں کہنے آں کہ دنیا بھر وچ جتھے کدھرے وی جینو سائیڈ یاں غلامی اے تشدد یاں جبر اے‘ اوتھے دوجیاں نوں انسان سمجھن دی حس ای دم توڑ چکی اے ایسے لئی ردعمل دی توقع فضول اے۔ میں ایہدی سادہ جہی مثال دیواں گا دنیا میانمار وچ ہون والے قتل عام تے چیک رہی اے ست لکھ روہنگیا مسلمان اپنا گھر بار چھڈ کے بنگلہ دیش جا چکے نیں پر دو ہفتے پہلاں اوتھے کجھ سو لوکاں نے ایس قتل عام تے آن سان سوچی دے حق وچ جلوس کڈھیا اوہناں نے آن سان سوچی دے حق وچ پلے کارڈز چکے ہوئے سن گنتی وچ گھٹ سن پر قرائن دس رہے نیں کہ گنتی ودھ وی سکدی اے۔ اقوام متحدہ دے فیکٹ فائنڈنگ مشن دے سربراہ مارکوزی داروسمین نے رپورٹ وچ لکھیا سی کہ بنگلہ دیش ہجرت کرن والے مسلماناں دی گنتی ہزاراں وچ اے بدھ مت جرنیلاں دی پابندیاں تے نسل کشی دا شکار مسلماناں دی گنتی ڈھائی لکھ توں چار لکھ دے وچکار ہووے گی سدھے سادھے لفظاں وچ ایہنوں نسل کشی ای قرار دتا جا سکدا اے مارزی دارومین نے صاف آکھیا کہ سلامتی کونسل جنگی جرائم دی تحقیقات لئی عالمی عدالت انصاف نوں گھلے۔
بھارت نوں ویکھو‘ ایہ ملک بھیڑی طرح ڈی ہیومنائز ہو چکیا اے اجے کجھ دیہاڑ پہلاں ای نریندر مودی نے آکھیا اے کہ اسیں ملک بھر وچ این آر سی کروا کے غیرملکیاں نوں باہر کڈھ دیاں گے۔ 21لکھ بنگالیاں نوں غیرملکی قرار دین دے بعد ملک دے کئی حصیاں وچ وڈیاں وڈیاں جیلاں بنائیاں جا رہیاں نیں جتھے اوہناں نوں قید کیتا جاوے گا۔ ملک بھر وچ این آر سی دے بعد کوئی چار کروڑ دے نیڑے لوک جیلاں وچ بند کیتے جان گے۔ اوہناں نوں ایہدے تے دکھ اے نہ افسوس‘ اوہ ایہ سب کجھ اک وڈے مقصد لئی کر رہے نیں جہدے حصول وچ چار چھ کروڑ بندیاں دا قتل کوئی معنی نہیں رکھدا۔ لاک ڈائون نوں کئی مہینے ہو چکے نیں۔ لاک ڈائون نال جموں و کشمیر دا ریاستی تشخص ختم ہو گیا اے حکومت نے نقل و حمل تے پابندیاں لا رکھیاں نیں۔ لکھاں لوکاں نوں گھراں وچ نظربند کر دتا گیا اے۔ ریاست نوں فوجیاں نال بھر دتا گیا اے آپ حکومت دے اعتراضات دے مطابق اوہ لوکاں نوں سروسز دین وچ نکام رہی اے۔ طالب علم اپنے رشتے داراں نال رابطہ نہ ہون تے کرب وچ مبتلا نیں۔ کشمیر وچ لوکاں نوں دوائیاں‘ طبی سہولتاں تے تعلیمی اداریاں تک رسائی نوں اوکھا بنا دتا اے ایہ بنیادی جمہوری حق دے منافی اے۔ جموں و کشمیر وچ بھارتی فوج ولوں انسانی حقوق دی خلاف ورزیاں دی سینکڑوں رپورٹاں ملیاں نیں۔
پر کیہ کریئے‘ ایہناں دوہاں ملکاں وچ اک ایسے تصور‘ آئیڈیالوجی نے جڑ پھڑ لئی جنہے پورے نظام نوں ای ڈی ہیومنائز کر دتا۔کیہ فوج کیہ بیورو کریسی‘ سارے اک پاسے ای سوچ رہے نیں۔ رہے عوام اوہ تے بیورو کریسی دی لائن تے چلدے نیں اوہ وی میانمار وچ ڈی ہیومنائز ہو چکے نیں ایسے لئی کجھ لوک ایہنوں instrumental violence قرار دیندے نیں۔ اوہ ایہ جان دے ای نہیں کہ اوہ کسے انسان دا خون کر رہے نیں۔ اوہناں دے نیڑے کجھ Objects نیں جہناں توں اوہ جان چھڑا رہے نیں ایہ Objects اوہناں دے راہ دی کندھ بنے ہوئے نیں ایس لئی اوہ کندھ ڈھا رہے نیں ایس توں ودھ کجھ وی نہیں اوہ سمجھدے نیں کہ اوہ کسے بہت وڈے حصول دی خاطر کر رہے نیں تے وڈے مقصد لئی ایہ چھوٹیاں چھوٹیاں قربانیاں لازمی نیں۔ ہر تھاں جتھے جتھے وی ظلم ہوندا اے ایہو کجھ ہویا اے کیمپ نازی دے ہون یاں میانمار وچ بدھ متاں دے‘ بھارت وچ نریندر مودی دے ہون‘ فیر یورپ وچ ودھدا ہویا نفرت انگیز جرم ہووے یاں امریکہ وچ گوریاں دی حاکمیت دے پرچارک‘ پس منظر وچ ایہو اے کہ اوتھے انسان نوں کوئی مشین یاں جانور سمجھیا جان لگ پیا اے۔ اوہ کہندے نیں کہ نفرتاں دی کندھ کجھ لوک اپنے عمل نال تے کجھ زبان نال کھڑی کر رہے نیں دنیا نوں تباہی ول لے جایا جا رہیا اے۔
ایس قسم دی سوچ پہلے اینی تیزی نال نہیں نہیں پھیلدی جنی تیزی نال ہن ایہنوں ہوا مل رہی اے۔ سوشل میڈیا اک ایسا فورم اے جتھوں دہشت پھیل رہی اے الفاظ گولیاں تے بمباں وانگوں نیں ہر تھاں اگ ای اگ بھڑکائی جا رہی اے کوئی خاندان ہووے یاں محلہ‘ تعلیمی ادارہ ہووے یاں سماجی دفتر‘ حکومت ہووے یاں این جی او‘ شہر ہووے یاں پنڈ‘ ملک ہووے یاں براعظم‘ سپرطاقت ہووے یاں کمزور طاقت‘ کوئی عالمی تنظیم ہووے یاں مقامی تنظیم ہر تھاں اک خاص سوچ تے آئیڈیالوجی پروان چڑھائی جا رہی اے سوشل میڈیا تے اظہار رائے دی آزادی ایہناں نفرت انگیز جرائم دے مڈھلے ہتھیار بن چکے نیں جے ایسے طرح معاملہ چلدا رہیا تے آن والے ورھیاں وچ کوئی ملک وی انتشار تے افتراق توں نہیں بچے گا تباہی و بربادی انسان دا مقدر ہووے گی۔
ایہدا پتہ کسے ہور نے نہیں جرمن چانسلر انجیلا مرکل نے وی لایا اے حال ای وچ اک بہت وڈے فورم نال خطاب کردے ہوئے اوہناں آکھیا کہ ساڈے ملک وچ اظہار رائے دی مکمل آزادی اے پر اظہار رائے دی اک حد ہووے تے ایہ اوتھے ختم ہو جاندی اے جتھوں نفرت جنم لیندی اے۔ اوہناں نے چتاونی دتی کہ اظہار رائے دی لامحدود آزادی دے بعد اسیں اک معاشرے دے طور تے زندہ نہیں رہ سکاں گے تے اک خاص سوچ دے غلام بن جاواں گے۔
ایہناں دی دلیل تے دنیا بھر وچ لے دے رہی ہو رہی اے کوئی اوہناں دے نال کھڑا اے تے کوئی مخالفت وچ بول رہیا اے پر اوہناں دا کہنا اے کہ جے اساں اپنا ہر قسم دا نکتہ نظر پوری قوت نال پھیلانا شروع کر دتا تے کمزور تے گھٹ بولن والے طبقے مدھے جان گے معاشرے تے شوروغل دی حاکمیت ہووے گی جیویں کہ اسیں ساری ترقی دے باوجود قبائلی سوچ تے دقیانوسی رسماں نوں ختم نہیں کر سکے حالاں ایہ کسے نصاب وچ موجود نہیں سگوں سینہ بہ سینہ پروان چڑھائی جا رہیاں نیں۔ جیویں کہ اک ماہر نفسیات نے کیہ خوب کہیا سی جدوں کوئی گل کئی نسلاں وچ پائی جاندی ہووے تے اوہ انسانی جین دا حصہ بن جاندی اے یعنی اپنے اوس مقصد نوں پورا کرنا ای بندے دے لہو وچ شامل ہو جاندا اے۔ اوہ ایہ نہیں ویکھدا کہ سامنے اوہدی ماں اے یاں بھین‘ دوست اے یاں دشمن اپنے ای ملک دا اے یاں کسے دوجے ملک دا‘ گلے تے چھری چلانا ای اوہدا مقصد بن جاندا اے۔
ساڈے ایتھے وی کئی قنون موجود نیں پر اک حد توں اگے نہیں جاندے امریکہ وچ پہلی ترمیم راہ دی کندھ بن جاندی اے۔ یورپ وچ اوہدے قنون ای واضح نہیں‘ برطانیہ وچ ہزاراں عورتاں نوں سرعام تشدد دا نشانہ صرف ایس لئی بنایا گیا کہ اوہ عورت نیں پچھلے ورھے ایس قسم دے گھٹ توں گھٹ اک ہزار واقعات پیش آئے سن۔ تعلیم یافتہ ہون دے باوجود اوتھے وی عورت دی عزت گھٹ ہوندی جا رہی اے وجہ صرف ایہہ وے کہ میڈیا تے ایس قسم دا مواد حد توں زیادہ اپ لوڈ کیتا جا رہیا اے جہدے عورت نوں وی اک Object دے طور تے لیا گیا اے امریکہ وچ وی ایس قسم دے جرائم اپنی آخری حداں نوں چھو رہے نیں ایف بی آئی دے مطابق ایہ سولاں ورھے وچ سب توں ودھ نیں 2018ء دے اعدادوشمار ملاحظہ کرو۔
٭امریکہ وچ رنگ‘ نسل یاں آبائواجداد دے خلاف جرائم 59.6فیصد‘ کل گنتی 5155 زیادہ تر سیاہ فام تے افریقی امریکیاں نوں نشانہ بنایا گیا۔
٭مذہبی تعصب دی بنیاد تے جرائم 18.7فیصد‘ کل 1617 واقعات۔
٭ عورت ہون دی وجہ نال جرائم 16.7 فیصد
٭جینڈر دی بنیاد تے جرائم 2.2فیصد
٭ معذوراں نال تعصب دی بنیاد تے جرائم 2.1فیصد۔
جے اسیں جائزہ لیے تے ہر معاشرہ اک خاص مشکل دا شکار اے پاکستان وچ مشکلات تعلیم دی کمی تے ایہدی کجھ قدیم تے پرانی رسماں وچ مضمر نیں جد کہ امریکہ تے یورپ وچ برائی دا مرکز اوہناں دا ماضی اے اوہ ایہ جان گئے نیں کہ ماضی وچ ہون والی اوہناں دی ساری ترقی دا راز غیرملکی غلاماں دی محنت دا مرہون منت اے ایسے لئی ہن اوہناں دی پوری کوشش اے کہ اوہ کسے نہ کسے طرح اپنے تلخ ماضی توں چھٹکارا پا لین۔ ایہدی اک ای صورت اے کہ اوہناں نوں اوہ لوک نظر نہ آن جہڑے اوہناں دی ہزیمت دا کارن بنے نیں یعنی سیاہ فام باشندے تے مسلماناں توں جان چھڑا لئی جاوے حالاں کہ یہودی وی۔ اوہناں نے ای اوہناں دی تعمیروترقی وچ حصہ لیا سی۔ یہودیاں دی عبادت گاہواں تے وی اینے ہوئے نیں کہ ہن اوہناں نے وی کن پھڑ لئے نیں اوہ وی کئی بستیاں چوں نکل رہے نیں۔
گھم پھر کے سارے الزامات سوشل میڈیا تے ای لگدے نیں ایسے لئی واٹس ایپ تے فیس بک دے بانی کئی طرح دے نویں قنون دی تیاری لئی مسلسل رابطے وچ نیں۔ اوہنا ںنے کجھ گلاں منن توں انکار کر دتا اے پر کجھ گلاں اوہناں نوں وی مننیاں پئیاں نیں۔ ایس گروپ نوں پچھلے کجھ ورھیاں وچ دس ارب ڈالر دے جرمانے ہو چکے نیں ایسے لئی فیس بک انتظامیہ وی بڑی محتاط اے پر اظہار رائے دے قنون اپنی تھاں مسئلہ بنے ہوئے نیں۔ میری رائے وچ وقت دے نال نال ایہناں قنوناں نوں وی پس پشت سٹنا ہووے گا نہیں تے کدھرے انجیلا مرکل دی ایہ گل سچ نہ ثابت ہو جاوے کہ معاشرے تباہی دا شکار ہو سکدے نیں۔