دیہاڑاسُلگدیاں یاداں دا

لکھت:عتیق انور راجہ

جے 16دسمبر دے دیہاڑ نوں ملک دی سیاسی، فکری تے انتظامی تریخ دا سیاہ ترین دن قرار دتا جاوے تے کجھ غلط نہ ہووے گا۔ اک اجہیا دن جہدی یاداں محب وطن لوکاں دے دلاں وچ گیلی لکڑی وانگوں سلگدی رہندیاں نیں۔ کیوں جے 16دسمبر، سقوط ڈھاکہ دی تریخ ہر ورھے سانوں ایس المناک قومی سانحہ دی یاد دواندی اے جہنے ملک نوں دولخت کرکے رکھ دتا سی۔ مشرقی پاکستان توں بنگلہ دیش دا سفر کوئی اک دن یاں اک واقعہ دی وجہ توں نہیں ہویا سی سگوں ایہدے پچھے بنگالیاں دی مکمل ذہن سازی کیتی گئی سی۔ ایہناں دے اندر احساس محرومی پیدا کیتا گیا ایس احساس محرومی نوں ہوا دتی گئی تے اوتھوں دی سیاسی لیڈر شپ نے اپنے عوام تے نوجوان نسل دے ذہناں وچ وکھرے وطن دی اگ بال دتی۔ اسلام دے ناں تے بنن والے ملک پاکستان توں صرف 20، 22ورھیاں بعد اک بنگلہ دیش دا وکھرا ہو جانا ایہ ثابت کردا اے کہ ساڈے حکمراناں توں بہت ساری انتظامی، فکری تے سیاسی غلطیاں ہوئیاں سن۔ قوم لئی ایہ گل چنتا جوگ اے کہ سقوط بنگال وچ سانوں سیاسی، اخلاقی تے فوجی شکست دا ساہمنا کرنا پیا۔ ایس عبرتناک شکست دے پچھے اوہ کہڑے محرکات تے عوامل کارفرما سن ایہدا تجزیہ کرن لئی ضرویر اے کہ اسیں اوس ویلے دے سیاسی حالات تے واقعات دا غیر جانبداری نال جائزہ لیئے۔ ایس ضمن وچ سب توں قابل ذکر گل جہڑی ساڈے ساہمنے آندی اے اوہ ایہ اے کہ ووٹ دی طاقت نال قائم ہون والی ریاست پاکستان وچ سیاسی رہنماواں پچھاڑ دے جنرل ایوب نے فوجی شخصی حکومت بنا لئی۔ سیاستداناں نوں کال کوٹھڑیاں وچ بند کیتا گیا۔ کیہ ستم ظریفی سی کہ اپنے اقتدار نوں طویل دین لئی ایوب حکومت دے پرچھاویں وچ مادرِ ملت محترمہ فاطمہ جناح تے گھٹیا الزامات لائے گئے۔ اوہناں دی آواز دبان لئی اوہناں نوں دشمن ملک دا ایجنٹ تک کہہ دتا گیا۔ انج آکھیا جا سکدا اے کہ بنگلہ دیش دے بنن وچ سب توں پہلی اٹ سول حکومت دی تھاں فوجی آمریت دا مسلط کیتا جانا سی۔ ایہ اک حقیقت اے کہ فوج دا حکومت وچ آنا، بذات خود خطریاں نوں دعوت دین دے برابر خیال کیتا جاندا اے ایہدی بنیادی وجہ ایہ اے کہ فوجی سدھے لوک ہوندے نیں سدھی تے قدرے سخت گل کردے نیں۔ ایہ لب و لہجہ دشمن دے مقابل جناں کارآمد رہندا اے اپنی عوام لئی ایناں ای پریشان کن بن جاندا اے۔ اسیں کہہ سکنے آں کہ فوجی جرنیلاں وچ بالعموم اوہ سیاسی تدبر نہیں پایا جاندا جہڑا سیاسی جنگ جتن لئی ضروری سمجھیا جاندا اے۔
ساڈی تریخ گواہ اے کہ جنرل ایوب توں جنرل ضیا تے جنرل مشرف نے جدوں فوجی حکومت بنائی تے ایہنوں چلان لئی اوہناں نوں سیاسی لوک اپنے نال ملانے پئے۔ ایہ اوہ سیاسی لوک سن جہڑے ہر چڑھدے سورج دی پوجا کرنا عین عبادت سمجھدے سن۔ ایہناں سیاسی بونیاں دی عوام وچ اپنی کوئی خاص ساکھ تے نہ ہویا کردی سی ایس لئی ایہ صاحب نوں خوش کرن لئی مقبول سیاسی رہنماواں دے خلاف محاذ کھڑا کرن وچ پیش پیش رہندے۔ انج محترمہ فاطمہ جناح,ذوالفقار علی بھٹو,بے نظیر بھٹو تے نواز شریف سب دے نال ہوندا اسیں ویکھیا اے۔ جنرل ایوب دی طویل فوجی حکومت نے ملکی عوام نوں ایہناں دے خلاف کردتاسی تے بدقسمتی نال 1969تک ساڈی فوجی قیادت ایہ حقیقت نہ سمجھ سکی کہ عوام دی سوچ کیہ اے۔ اوہ کیہنوں اپنا لیڈر چنن گے۔ جنرل ایوب دے جانشین تے اک فوجی جرنل صدر یحییٰ خان نے 1970نوں ملک وچ عام انتخاب دا اعلان کر دتا۔ 7دسمبر 1970نوں ملک بھر وچ عام انتخابات دا انعقاد کیتا گیا، جہدے وچ مشرقی پاکستان دی عوامی لیگ نے 162وچوں 160نشستاںجت لئیاں سن دوجی وڈی پارٹی پاکستان پیپلزپارٹی نوں مغربی پاکستان دے چاراں صوبیاں توں 80سیٹاں تے کامیابی ملی۔ انتخابات دے نتائج نوں کھلے دل نال تسلیم کرن توں انکار کیتا گیا۔
حقیقت وچ 1970وچ انتخابی برتری حاصل کرن دے بعد مجیب الرحمان پورے ملک تے حکومت کرن دا حق رکھدے سن پر ساڈی اوس ویلے دی فوجی قیادت نوں ایہ سب قبول کرنا ناممکن لگن لگا۔ ایسے سوچ دے پیش نظر 25مارچ 1971نوں مشرقی پاکستان وچ فوجی آپریشن شروع کر دتا گیا۔ جہدے اگلے دن یعنی 26مارچ 1971نوں انتخاب جتن والی عوامی لیگ نے مشرقی پاکستان دی آزادی دا اعلان کر دتا۔ دوجے لفظاں وچ اسیں کہہ سکنے آں کہ عوامی لیگ نے احتجاج دا راہ چن لیا سی جد کہ پاکستانی فوجاں نے ایس جائز احتجاج نوں کچلن لئی سخت گیر پالیسی اپنائی۔ مغربی پاکستان توں جنرل ٹکا خان نوں صرف اک نکاتی ایجنڈا دتا گیا کہ عوام دے بجائے زمین تے ہر حال وچ قبضہ برقرار رکھیا جاوے۔ بس ایہ آخری غلطی سی جہدے نتیجے وچ زمین وی گئی تے عوام تے پہلاں ای بہت دور جا چکی سی۔ کاش اوس ویلے ملک وچ کوئی سیاسی حکومت ہوندی۔ انتخاب جتن دے بعد مجیب نوں اقتدار سونپ دتا جاندا تے ایہ ملک دو ٹکڑے ہون توں بچ جاندا۔ انج بھارت جہنے مشرقی پاکستان دے عوام دا برین واشنگ دا سلسلہ کئی ورھیاں پہلاں ای شروع کر دتا سی۔ ایہنوں اپنی ناپاک سازشاں نوں عملی شکل دین دا بہانہ فراہم کر دتا گیا۔ ایس لئی بھارت نے بنگالی عوام دی مدد دے بہانے 3دسمبر 1971نوں پاکستان دے خلاف جنگ دا باقاعدہ آغاز کر دتا۔ ایس جنگ وچ افواج پاکستان نوں ہتھیار سُٹن وچ صرف بارہ دن لگے۔ 16دسمبر 1971نوں پاک فوج دے 45ہزار افسراں تے جواناں نے بھارتی فوجی جرنیل جگجیت سنگھ اروڑہ دے ساہمنے ہتھیار سُٹ دتے۔ ایس طرح تقریباً 90ہزار سویلین تے پاکستانی فوجی بھارتی قیدی بنا لئے گئے تے بنگلہ دیش دے ناں توں اک نواں ملک بن گیا۔