افغانستان توں امریکی فوج دا انخلاء اگست تیکر مکمل ہون دا امکان

پیر فاروق بہائو الحق شاہ

افغانستان توں امریکی فوج دا لگ بھگ 20 سال بعد انخلا مکمل ہون دے نیڑے اے۔ امریکی نشریاتی ادارے وائس آف امریکہ نے 3 جولائی بروز جمعہ نوں اک خصوصی رپورٹ شائع کیتی اے جس وچ کہیا گیا اے کہ صدر بائیڈن دے اعلان دے مطابق افغانستان توں فوجاں دے انخلا دے بعد امریکہ دی فوج دارالحکومت کابل تے دارالحکومت وچ بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے تعینات رہوے گی۔ رپورٹ دے مطابق امریکی حکام دا ایہہ کہنا سی کہ امریکہ دی فوج دے اہلکاراں دی اکثریت تے سازو سامان دا وڈا حصہ افغانستان توں کڈیا جا چکیا اے۔ جدکہ ایس ورہے اپریل وچ اعلان کردہ ستمبر دے اوائل دی ڈیڈ لائن توں پہلاں ای اگست دے اختتام تیکر انخلا دا عمل مکمل کر لیا جائے گا۔ دوجے پاسے صدر جوبائیڈن توں جدوں امریکہ وچ روزگار متعلق رپورٹ اُتے گل بات کردے ہوئے افغانستان دی صورت حال اُتے سوال کیتا گیا تے صدر جوبائیڈن دا کہنا سی کہ اوہ توقعات دے مطابق ٹھیک رستے اُتے گامزن نیں۔
جوبائیڈن دا کہنا سی کہ امریکہ ایس جنگ وچ 20 ورہے توں سی۔ اہوناں نے ایس اقدام نوں منطقی قرار دیندے ہوئے صحافیاں نال گل بات وچ کہیا کہ اوہ خوش گوار شیواں دے بارے وچ گل بات کرنا چاہندے نیں۔ افغانستان متعلق سوال اُتے اوہناں نے برہمی دا اظہار کیتا سی، البتہ ایس حقیقت توں انکار ممکن نہیں کہ امریکی فوج دے انخلا دے بعد زمینی صورتحال قابو وچ نہیں رہوے گی۔ امریکی حکام نے وی اعتراف کیتا اے کہ افغانستان وچ امریکہ دی فوج وچ کمی کیتے جان دے بعد زمینی صورت حال خراب ہو گئی اے۔
وائٹ ہائوس دی پریس سیکرٹری جین ساگی دا جمعہ 3 جولائی نوں صحافیاں نال گل بات وچ کہنا سی کہ صدر جوبائیڈن بوہت عرصے توں ایہہ سمجھدے نیں کہ افغانستان وچ جنگ فوج دے ذریعے نہیں جتی جا سکدی تے ایہہ رائے امریکہ دے شہریاں دی وڈی تعداد تے رہنمائواں دی وی اے۔ ایہناں دا مزید کہنا سی کہ انخلا توں پہلاں کیتے گئے اندازیاں وچ بعد دی صورت حال متعلق قیاس آرائیاں نہیں کیتیاں گئیاں سن۔ جنگاں متعلق جریدے وائڈ آف امریکہ دی رپورٹ وچ فائونڈیشن فارڈیفنس آف ڈٰمو کریسیز دے مبصرین دی رائے دے حوالے نال کہیا گیا اے کہ افغانستان توں بین الاقوامی فوجاں دے انخلا دا عمل شروع ہون توں بعد تشدد وچ وادھا ہویا اے۔ امریکی ماہرین دا ایہہ وی خیال اے کہ طالبان نے ملک دے کئی ضلعیاں اُتے قبضہ کر لیا اے تے طالبان دے زیر کنٹرول علاقیاں وچ دوگنا وادھا ہویا اے۔ افغان حکومت تے طالبان حکام دے دعویاں دے مطابق جنگ شروع ہون دے بعد ہلاکتاں وچ سب توں زیادہ وادھا ویکھیا گیا اے۔
امریکی حکام نے وائس آف امریکہ نوں 3 جولائی نوں تصدیق کیتی کہ امریکی تے اتحادی فوجاں نے بگرام ایئر فیلڈ افغان فورسز دے حوالے کر دتی اے۔ کابل دے شمال وچ 60 کلومیٹر دے فاصلے اُتے واقع بگرام ایئر بیس طالبان نوں اقتدار توں ہٹان تے القاعدہ جہی دہشت گرد تنظیماں دے خلاف استعمال ہوندی رہی اے۔
پینٹا گون دے پریس سیکرٹری جان کربی دا جمعے نوں کہنا سی کہ بگرام ایئر بیس پچھلے 20ورہے توں فراہم کیتی جان والی فضائی مدد دا مرکز سی۔ امریکی فورسز کابل وچ سفارت کاراں دی حفاظت، افغان سکیورٹی فورسز دی رہنمائی تے القاعدہ جہی دہشت گرد تنظیماں دے خلاف واشنگٹن دی معاونت لئی موجود رہوے گی۔
بگرام ایئر بیس خالی، انخلا ولوں اک وڈا قدم
امریکہ میڈیا دی رپورٹ دے مطابق نیٹو فورسز نے افغانستان وچ سب توں وڈا بگرام ایئر بیس مکمل طور اُتے خالی کر دتا اے۔ امریکی میڈیا دے مطابق 20 سال بعد امریکہ نے بگرام ایئر بیس افغانستان دے حوالے کر دتا اے۔ امریکا 300 سی 17 ٹرانسپورٹ طیاریاں دے ذریعے اپنا فوجی سامان پہلے ای افغانستان توں کڈ چکیا اے۔
مئی 2021 وچ امریکہ نے جنوبی افغانستان وچ قندھار ایئر فیلڈ توں وی انخلا نوں مکمل کیتا سی جیہڑا دوجا سب توں وڈا غیر ملکی فوجی اڈہ سی۔ امریکی فوجی جیہڑا سامان نال نہیں لے جا رہے ایہنوں طالبان توں بچان لئی تباہ کر دتا گیا اے۔
بگرام ایئر بیس اُتے 20 ورھیاں وچ طالبان نے کئی حملے کیتے جنہاں وچ 15 امریکی فوجی وی ہلاک ہوئے۔ایہہ ایئر بیس امریکی تے نیٹو فوجاں دے زیر استعمال رہن والا سب توں وڈا فوجی اڈہ اے جیہڑا 1980 دی دہائی وچ سابق سویت یونین نے تعمیر کیتا سی۔ امریکا نے 11 ستمبر 2001 نوں نیایارک وچ ورلڈ ٹریڈ سنٹر دی عمارت اُتے حملیاں دے رد عمل وچ افغانستان وچ جنگ شروع کیتی سی۔ سابق صدر جارج ڈبلیوبش نے افغانستان وچ پہلے فضائی حملیاں دا حکم دتا سی تے فیر اوہناں نے افغانستان وچ زمینی فوج اتار دتی سی۔ ایس جنگ نوں ایس ورہے اکتوبر وچ بیس ورہے پورے ہو جان گے۔
افغانستان وچ نیٹو فوجاں د ی کل تعداد ڈیڑھ لکھ سی جس وچ 25 ہزار امریکی فوجی تے 16 ہزار سکول کنٹریکٹر شامل سن۔ افغانستان توں سارے امریکی فوج ایس سال 11 ستمبر نوں نائن الیون حملیاں دے 20 ورہے مکمل ہون توں پہلے پہلے نکل جان گے۔
جرمن فوج دا افغانستان توں انخلا مکمل ہو گیا اے۔ نیٹو اتحاد دے تحت جرمنی افغانستان وچ امریکہ دے سب توں وڈا فوجی دستہ رکھن والا دوجا ملک سی۔جرمنی دے افغانستان وچ تقریباً 11 ہزار فوجی تعینات سن۔
قطر معاہدے دے مطابق امریکی فوجاں نے افغانستان توں انخلا دا سلسلہ شروع کر دتا اے۔ دنیا دے سارے دارالحکومتاں وچ ایس حوالے نال دلچسپی ویکھی جا رہی اے۔ تجزیہ نگار ایہہ گل سن کے عورت نوں کہہ رہے نیں کہ امریکی فوج دے انخلا دے بعد افغانستان دے حالات نوں پرامن تے معمول اُتے رکھنا اک مشکل ٹاسک ہوئے گا۔ افغانستان دے طول و عرض وچ طالبان دی صف بندی اک وار فیر نویں سرے توں ہو رہی اے۔ افغانستان توں غیر ملکی فوجاں دے انخلا دے بعد ایس دے مستقبل دے بارے وچ عالمی سطح اُتے ایہہ سوال کیتا جا رہیا اے کہ کیہ افغان طالبان دوبارہ اوتھے قابض ہون والے نیں تے کیہ اوتھے دوبارہ 90 دی دہائی والے حالات پیدا ہون جا رہے نیں۔
یاد رہوے کہ افغانستان توں امریکی فوجاں دا انخلا ستمبر وچ مکمل ہونا اے پر ایس توں پہلے ای ایہہ ویکھیا جا رہیا اے کہ مختلف صوبیاں وچ افغان فوج تے پولیس دے یونیفارم وچ ملبوس سرکاری دستے طالبان کمانڈراں دے ساہمنے ہتھیار سٹ کے ایہناں دے نال وفاداری دا اعلان کر رہے نیں۔ہر دوجے دن افغانستان توں افغان طالبان دے مختلف صوبیاں دا کنٹرول ین دیاں خبراں ساہمنے آ رہیاں نیں۔ افغان حکومت دا کنٹرول دن بدن کمزور ہوندا جا رہیا اے بلکہ کجھ تھاواں اُتے تے ایہناں دی نااہلی کھل کے ساہمنے آ رہی اے۔ بین الاقوامی مبصرین ایہہ گل تسلسل نال کہہ رہے نیں کہ امریکی فوج دی موجودگی دے بغیر افغانستان دی سول حکومت اینی طاقت نہیں رکھدی کہ اوتھے دے سارے صوبیاں اُتے اپنی رٹ قائم کر سکے۔ ایہناں حالات وچ افغان عوام دے ذہناں تے ذرائع فیر افغانستان خانہ جنگی دا شکار ہو جائے گا؟افغانستان وچ امریکی فوجاں دی موجودگی وچ 20ورہے توں جاری جزوی ترقی داعمل رک جائے گا؟ کیہ خانہ جنگی دے سبب اک وار فیر افغانستان توں وڈی تعداد وچ لوکاں دی نقل مکانی اتے مجبور ہو جان گے؟ تے جے افغانستان وچ سیاسی عدم استحکام دی لہر آئی تے ایس دے پاکستان اُتے کیہ اثرات مرتب ہون گے۔ ایہہ سوال وی ہنوز جواب طلب اے کہ غیر ملکی فورسز دے انخلا دے بعد افغانستان وچ قوت حاکمہ کس دے کول ہوئے گی۔ اقتدار تے طاقت دے مراکز اُتے کیہڑے قابص ہوئے گا کیہ طالبان تے افغان حکومت مفاہمت دے تحت معاملات حال کر لین گے یا ایہہ خانہ جنگی دی صورتحال پیدا کرن گے؟
تجزیہ کار کہندے نیں کہ ماضی دی مثالاں ساہمنے نیں جدوں روس دے افغانستان توں پہلے جان دے بعد حالات کسے دے قابو وچ نہیں رہے سن تے مجاہدین آپس وچ لڑن لگے سن۔ انج دے حالات وچ عام طور اُتے ایہو ویکھیا گیا اے کہ جانی نقصان زیادہ ہوندا اے تے ملک دا انفراسٹر کچر وی تباہ ہوندا اے۔ غیر ملکی افواج دے انخلا دے بعد کیہ ہو سکدا اے تے ایس دے افغانستان تے گوانڈھی ملکاں اُتے کیہ اثرات پئے سکدے نیں۔ ایہہ جانچن لئی پہلے افغانستان دی موجودہ صورت حال دا جائزہ لینا ضروری اے۔ ذرائع دے مطابق ایس ویلے افغانستان وچ خوف دی فضا پائی جاندی اے۔ عوام تے خواص اک انجانے خوف وچ مبتلا نیں۔ ماضی دے حالات دی روشنی وچ مستقبل اک ڈرائونے خواب وانگوں لگدا اے۔ انخلا توں پہلے افغانستان وچ کسے حد تیکر سیاسی سطح اُتے استحکام پیدا ہو گیا سی۔ ترقیاتی کم جاری سن تے ملک نوں اک سمت دا تعین ہو گیا سی پر ہن انج لگدا اے کہ سب کجھ فیر توں ماضی ول سفر شروع ہو گیا ہوئے۔ شعوری تے لاشعوری طور اُتے ترقی معکوس دا ایہہ احساس دلوان والے تے بوہت نیں پر افسوس انسانیت دی بھلائی وچ وی اگے ودھ کے افغاناں دی حوصلہ افزائی کیتی جائے تے ایہناں وچ یکجہتی دا احساس اجاگر کیتا جائے۔ بلاشبہ ماضی وچ افغانستان وچ مختلف دھڑیاں دے وچکار جھڑپاں شروع ہو گئیاں سن تے پورا ملک ایہناں دی لپیٹ وچ آ گیا سی۔ فیر وی قطر دے شہر دوحہ وچ افغان طالبان تے افغان حکومت دے نمائندگان دے وچکار مذاکرات دا سلسلہ وی وقفے وقفے توں جاری رہیا اے۔ افغان طالبان دے سیاسی دفتر دے ترجمان دے مطابق ایہناں مذاکرات لئی ویلے دا تعین ایہناں دے فوکل پرسنز دے ذریعے کیتا جاندا اے۔ ایہناں مذاکرات دی تفصیل ساہمنے نہیں لیائی جا رہی۔ اک پاسے ایہہ مذاکرات ہو رہے نیں تے دوجے پاسے افغانستان وچ افغان طالبان تے افغان حکومت دی فورسز دے وچکار جھڑپاں دی خبر وی آ رہیاں نیں۔ امریکی صدر جوبائیڈن نے حلف چُکن دے بعد افغانستان توں نیٹو فوجاں دے انخلا دا اعلان کیتا سی تے ایس لئی 11 ستمبر دی حتمی تاریخ وی طے کر دتی سی۔ انخلا دے اعلان دے بعد انخلا دا آغاز ایس ورہے یکم مئی توں ہو چکیا اے۔ اکثر مبصرین ایہو کہندے پائے جاندے نیں کہ غیر ملکی فوجاں دے انخلا دے بعد افغانستان وچ حالات کشیدہ ہو سکدے نیں۔ افغانستان وچ حقیقت وچ موجودہ صورتحال ایہہ وے ملک وچ اک حد تیکر بے یقینی ضرور اے پر تاحال کسے وڈی جھڑپ دی خبر نہیں۔ افغان طالبان دی پیش رفت جاری اے۔ طالبان نے مختلف صوبیاں وچ ضلعیاں دے پنڈ دے علاقیاں دا کنٹرول حاصل کیتا اے تے ایہناں وچ بیشتر اوہ علاقے نیں جتھے طالبان پہلے توں موجود سن۔ افغان فوجی کجھ علاقیاں وچ پچھے ہٹے نیں تے اوہناں نے ہتھیار وی پائے نیں جس نال بظاہر انج محسوس ہوندا اے کہ مفاہمت دے تحت فوجیاں نے کجھ علاقے طالبان دے آن اُتے خالی کیتے نیں تاکہ انسانی جاناں دا نقصان نہ ہوئے۔ ذرائع دے مطابق افغان فورسز دے کول فضائی حملیاں دی صلاحیت اے پر موجودہ صورتحال وچ منصوبہ سازاں نے ایہو مشورہ دتا اے کہ ایس ویلے طالبان دے نال جنگ کرن نال حالات خراب ہو سکدے نیں تے حکومت اپنے شہریاں تے فوجیاں دا نقصان نہیں چاہندی ایس لئی ہن تیکر کسے وی علاقے توں کسے وڈے حملے دی خبر موصول نہیں ہوئی۔
نویں افغان صورتحال دے پاکستان اُتے اثرات
افغانستان وچ کوئی وی دھڑا طاقت وچ آئے یا عالمی سطح اُتے جویں دی وی افغان پالیسی ساہمنے آئے ایس دے اثرات گوانڈھی ملکاں خاص طور تے پاکستان اُتے ضرور پیندے نیں۔ ایدھے پاکستان دے وزیر خارجہ شاہ محمود قریشی نے کہیا اے کہ افغان طالبان دے مذاکرات کار امن عمل وچ سہولت کاری لئی پاکستان آندے نیں تے پاکستان ایہناں دے نال ایسے مقصد لئی مل کے کم کر رہیا اے۔ افغان ٹی وی چینل دے نال اک انٹرویو وچ اوہناں نے کہیا کہ ایہہ تاثر عام اے کہ افغانستان وچ پاکستان دی توجہ صرف اک مخصوص دھڑے اُتے وے پر انج نہیں بلکہ پاکستان سب دے نال دوستی چاہندا اے جدوں ایہناں توں پچھیا گیا کہ طالبان مذاکرات کار نے عوامی طور اُتے ایہہ کہیا کہ اوہ مشاورت لئی پاکستان جا رہے نیں۔ ملا عبدالغنی برادر کئی وار پاکستان آئے نیں تے اوہ کوئٹہ وی جاندے رہے نیں تے ایس اُتے شاہ محمود قریشی دا کہنا سی کہ انج دا امن عمل وچ سہولت کاری لئی ہویا اے۔ اوہ افغانستان وچ نیں۔ تہانوں ایہناں دے نال مل کے کم کرنا چاہیدا اے۔ اسیں مدد کرن تے تعمیری کردار ادا کرن دی کوشش کر رہے آں۔ تاں ایس دوران پاکستان وچ ایہناں خدشیاں دا اظہار وی کیتا جا رہیا اے کہ افغانستان وچ طالبان دی حکومت واپس آن نال پاکستانی طالبان وی واپس آ کے مضبوط ہون گے۔ جس نال دہشت گردی وچ وادھا ہو جائے گا۔
غیر ملکی اخباراں وچ شائع ہون والے کجھ مضموناں توں ایہہ تاثر مل رہیا اے کہ غیر ملکی فوجاں دے انخلا دے بعد افغانستان وچ خانہ جنگی دے اشارے مل رہے نیں۔ افغان طالبان ہن کابل دے نیڑے اپنی پوزیشن مستحکم کر رہے نیں پر بظاہر انج نظر نہیں آندا کہ طالبان کابل اُتے حملہ کر سکن گے۔ افغان طالبان دے علاوہ دیگر گروہ جویں القاعدہ تے داعش نال تعلق رکھن والے شدت پسند وی ایہناں ای علاقیاں وچ متحرک نیں۔
دفاعی تجزیہ کار بریگیڈیئر ریٹائرڈ محمود شاہ دا کہنا اے کہ بریگیڈیئر محمود شاہ دا کہنا اے کہ طالبان افغانستان وچ اقتدار وچ آندے نیں یا نہیں ایہہ ہجے واضح نہیں۔ پاکستان دی حکومت دی کوشش ہوئے گی کہ ایس دے اثرات گھٹ توں گھٹ ساہمنے آن تے ایس لئی پچھلے پنج ورہے توں ایس دی تیاری کیتی جا رہی اے جس وچ پاک افغان سرحد اُتے خار دار تار لائی جا رہی اے۔ ایس دے علاوہ قبائلی علاقیاں وچ ایف سی آر دے قوانین ختم کر کے ایہناں علاقیاں دا انضمام صوبہ خیبر پختونخواہ دے نال کر دتا گیا اے۔ جس دے بعد اوتھے ملک دا قانون اوتھے نافذ ہو گیا اے۔ ملک دا قانون اوتھے نافذ ہو گیا اے ایس گل دے باوجود کہ افغان طالبان افغانستان دے ایہناں علاقیاں وچ مضبوط نیں جیہڑے پاکستانی سرحد دے نیڑے واقع نیں ایہناں اقدامات نال پاکستان دی پوزیشن بہتر ہوئے گی۔