ڈاکٹر صفدر محمود دی علالت تے میرا دُکھ

اوہناں دا افتخار اے کہ اوہناں نے اپنی ساری زندگی قائداعظم دے عشق وچ لنگھا دتی

لکھت :محمد آصف بھلّی

تسیں سوچ وی نہیں سکدے کہ جس ویلے میں ایہہ سطراں لکھ رہیاں واں میں کنہے دکھ، کرب تے درد دی کیفیت وچ مبتلا واں۔ ملک دے نامور محقق ، مصنف ، استاد ، مورخ تے کالم نگار ڈاکٹر صفدر محمود کجھ مہینے توں بیمار نیں ۔ اوہ امریکہ وچ کئی مہینے زیر علاج رہن دے بعد پاکستان واپس تے آ چکے نیں پر ایس حال وچ کہ ایہناں دی قوت حافظہ تے یادداشت تقریباً ختم ہو چکی اے اوہ کسے نوں پہچاندے تیکر نہیں جدوں اک انسان دے اپنے ہوش و حواس پراگندہ ہو جان تے ایہنوں اپنی ذات تیکر دا علم نہیں رہندا۔ فیر ایہنوں کسے دوجے دا ہوش کیہ رہوے گا۔ ڈاکٹر محمود علم و آگہی دا اک سمندر نیں پر اج اپنی ذات توں وی بے خبر۔ حالات دا خالق انسان جدوں آپ کسے بیماری دی زد وچ آ جائے تے اوہ کنہا بے بس ہو جاندا اے۔ ڈاکٹر صفدر محمود جے صرف اک بندے دا ناں ہوندا تے شاید ایہناں دی بیماری دی کیفیت جان کے میرا دُکھ اینا گہرا نہ ہوندا۔ ڈاکٹر صفدر محمود اک ادارے دا ناں اے۔ لوک حصول علم لئی کسے یونیورسٹی وچ داخلہ لیندے نیں۔ ڈاکٹر صفدر محمود خود اک یونیورسٹی نیں۔ قائداعظم، قیام پاکستان دی تاریخ، علامہ محمد اقبال دی تعلیمات تے پاکستانیت دے موضوع اُتے نہایت محنت مشقت تے جان مار کے تحقیق دے بعد جنہی معیاری کتاباں، مضامین تے اخباراں وچ کالم ڈاکٹر صفدر محمود نے لکھے نیں اوہ اک فرد واحد دا نہیں اک ادارے دا کم اے۔پر ڈاکٹر صفدر محمود نے ایہہ سب کجھ کلے کیتا اے تے ایہہ کارہائے نمایاں کوئی غیر معمولی شخصیت ای سرانجام دے سکدی اے۔ قائداعظم یا تاریخ پاکستان دے حوالے نال جدوں وی کسے بندے یا ادارے نے حقائق نوں مسخ کرن دی کوشش کیتی ایس دا مدلل جواب تاریخی شواہد دے نال ڈاکٹر صفدر محمود نے دتا۔ ایس اعتبار نال اوہ تحریک پاکستان تے نظریہ پاکستان دے سب توں وڈے وکیل نیں۔ کسے محقق یا مورخ نوں تحریک پاکستان تے قائداعظم دے موضوع اُتے جے رہنمائی تے روشنی دی طلب ہوندی تے ایہناں دی ہر مشکل تے الجھن دا جواب ڈاکٹر صفدر محمود ای دیندے۔ ڈاکٹر صفدر محمود بیماری پاروں اپنی یادداشت توں محروم ہو جانا میرا ذاتی دُکھ نہیں بلکہ ایہہ پوری قوم لئی اک المیہ ہوئے گا کہ ہن اسیں رہنمائی، روشنی تے حصول ِ فیض لئی کس دے بوہے کھڑکایئے۔ سچ تے ایہہ وے کہ پورے پاکستان وچ کوئی ہور ڈاکٹر صفدر محمود موجود ای نہیں تے ڈاکٹر صفدر محمود دے ہوندے ہوئے وی اسیں کلے ہو جاواں گے ایس سانحے دے بارے وچ تے کدی اسیں سوچیا وی نہیں سی۔ اگرچہ ساڈی رہنمائی لئی ڈاکٹر صاحب دیاں کتابا ں تے اخباراں دیاں فائلاں وچ ایہناں دیاں تحریراں دی صورت وچ بوہت کجھ موجود اے پر جیہڑی تسلی جیہڑا اطمینان اپنی کسے مشکل، دقت تے ذہنی الجھن دے ویلے ایہناں نال گل بات دے بعد محسوس ہوندا سی۔ ڈاکٹر صفدر محمود دی بیماری دی وجہ نال ہن اسیں محروم ہو گئے آں۔ میں ایسے فکر و تردد وچ مسلسل گھلیا جا رہیا واں کہ ہن جے کوئی تحریک پاکستان تے قائداعظم دے حوالے نال غلط بیانی کرے گا جھوٹ گھڑے گا تے کون ایس بدبخت دی زبان چپ کروان لئی دلیل، ثبوت تے شواہد دے نال ڈاکٹر صفدر محمود وانگوں میدان وچ اترے گا۔ بانی پاکستان قائداعظم محمد علی جناح دی شخصیت دے بارے وچ جدوں وی کوئی بدنصل تے بدنیت دانشور شکوک و شبہات پیدا کرن دی کوشش کردا تے ڈاکٹر صفدر محمود ایس دا انج دا جواب دیندے کہ اوہ دانشور پوری پاکستانی قوم دے ساہمنے جھوٹا ثابت ہو کے ذلیل و رسوا ہو جاندا۔ سچ اے کہ چن اُتے تھُکن والیاں دا مقدر ذلت و رسوائی ای ہوندا اے۔
سب توں زیادہ افسوسناک بلکہ شرمناک گل ایہہ وے کہ پاکستان دے دین بیزار تے سیکولر حلقے نال تعلق رکھن والے دانشور قائداعظم دے نال انج دے بیان، تقریراں تے اقوال منصوب کر دیندے نیں جنہاں دا کوئی تاریخ پاکستان تے حیات قائداعظم وچ نام و نشان موجود نہیں ہوندا مثال دے طور اُتے قائداعظم دے نال ایہہ بیان منصوب کر دینا کہ قائداعظم نے کہیا کہ ’’ پنجابی پہلے پنجابی اور بعد میں مسلمان ہیں ‘‘ ۔ قائد اعظم تے ’’مسلمان ایک قوم ہیں‘‘ دے علمبردار سن تے ایہو نظریہ پاکستان دی بنیاد سی۔ حصول پاکستان دی جدوجہد ای اسلام دی بنیاد اُتے مسلم قومیت دے نصب العین نوں ساہمنے رکھ کے کیتی گئی سی۔ جے قائداعظم دی سوچ لسانی، نسلی ، علاقائی یا صوبائی ہوندی تے اوہ کدی پاکستان دے حصول وچ کامیاب نہیں ہو سکدے سن۔ ساڈے کول کجھ انج دی پست تے گھٹیا سوچ رکھن والے دانش فروش وی موجود نیں جیہڑے قائداعظم دا قد گاندھی تے نہرو توں گھٹان دی ناپاک جسارت دا ارتکاب کردے نیں جد کہ حقیقت ایہہ وے کہ قائداعظم نے انگریز تے کانگرس دی ساری لیڈر شپ نوں شکست دے کے سانوں غلامی توں نجات دلوائی سی۔ قائداعظم جہیا بااصول، ایماندار، عظمتِ کردار دا اعلیٰ ترین نمونہ، ذہین تے مستقل مزاج سیاست دان جے قدرت نے سانوں عطا نہ کیتا ہوندا تے انگریزاں دے بعد اسیں ہندوئواں دی غلامی وچ چلے جاندے۔ ایسے طرح اپنے آپ نوں لبرل تے روشن خیال اکھوان والے کجھ دانشور جدوں پاکستان دی نظریاتی سرحداں اُتے حملے کردے ہوئے ایہہ دعویٰ کردے نیں کہ قائداعظم پاکستان نوں اک سیکولر جمہوری ریاست بنانا چاہندے سن تے ایس دا جواب استدلال دی قوت نال لیس ہو کے ہمیشہ ڈاکٹر صفدر محمود نے ای دتا اے کہ قائداعظم دا تصور پاکستان اک اسلامی، جمہوری تے فلاحی پاکستان دا سی۔ مسلماناں دے تہذیبی، معاشرتی تے مذہبی مفادات دے تحفظ لئی ای قیام پاکستان دی جنگ لڑی گئی سی۔ ایہہ گل ای انتہائی لغو تے مضحکہ خیز اے کہ ہندوستان نوں تقسیم کر کے پاکستان بنان دا مقصد اک سیکولر ریاست دی خاطر سی۔ ڈاکٹر صفدر محمود نے تحقیق دی روشنی وچ دسیا کہ قائداعظم نے اک وار نہیں سینکڑوں وار ایہہ فرمایا کہ پاکستان دے دستوری تے قانونی ڈھانچے دی بنیادی اسلامی اصولاں اُتے رکھی جائے گی۔ قائداعظم نے زور دے کے کہیا کہ پاکستان وچ کوئی قانون اسلام توں متصادم نہیں بنایا جا سکدا۔ علامہ اقبال تے قائداعظم دونواں دا ایہہ تصور سی کہ پاکستان اک جدید اسلامی تے جمہوری ریاست ہوئے گی جس طرح مسلماناں نوں اسلام توں جُدا نہیں کیتا جا سکدا۔ ایسے طرح پاکستان نوں وی اسلام توں جدا نہیں کیتا جا سکدا۔ جنہاں لوکاں دا ایہہ دعویٰ اے کہ قائداعظم پاکستان نوں اک سیکولر ریاست بنانا چاہندے سن ایہناں دیاں زباناں بند کرن لئی قائداعظم دا صرف ایہہ اک بیان ای کافی سی جیہڑا 10 جولائی 1947 نوں لہور دے پیسہ اخبار وچ شائع ہویا سی۔ ایہہ حوالہ مینوں ڈاکٹر صفدر محمود تے پروفیسر احمد سعید نے دسیا سی۔ قائداعظم نے صوبہ سرحد دے خان عبدالغفار خاں تے ڈاکٹر خاں صاحب دے ایس شرمناک پروپیگنڈا دی پُرزور تردید کیتی کہ پاکستان دا مرتب کردہ آئین شریعت دے مطابق نہیں ہوئے گا۔ قائداعظم نے ایہہ دلیل وی دتی کہ پاکستان دی دستور ساز اسمبلی جیہڑی مسلماناں دی بھاری اکثریت اُتے مشتمل ہوئے گی، جمہوریت ، مساوات تے سماجی انصاف دے اسلامی تصورات نوں اوہ کنج نظر انداز کرے گی۔ قائداعظم نے خان برادران دے ایس الزام نوں بے بنیاد قرار دتا کہ پاکستان دی دستور ساز اسمبلی شریعت تے قرآنی اصولاں نوں نظر انداز یا فراموش کر سکدی اے۔ ڈاکٹر صفدر محمود نے مینوں قائداعظم دا اک ہور حوالہ وی دسیا سی۔ قائداعظم نے یکم فروری 1948 نوں بطور گورنر جنرل پاکستان امریکی عوام نال اپنے ریڈیو خطاب وچ ایہہ کہیا سی کہ ’’دستور ساز اسمبلی نے ہجے پاکستان دا دستور بنانا اے۔ مینوں ایس گل دا تے علم نہیں کہ دستور دی حتمی شکل کیہ ہوئے گی پر میرا یقین اے کہ ایہہ جمہوری نوعیت دا ہوئے گا تے جس وچ اسلام دے لازمی اصول (Essential Principles) شامل ہون گے۔ اسلام دے ایہنا ں اصولاں دا اطلاق عملی زندگی وچ اُنج ای ہوئے جس طرح تیرہ سو سال پہلے ہویا سی۔اسلام نے ہر بندے دے نال عدل تے انصاف دی تعلیم دتی اے۔ اسیں ایہناں شاندار روایات دے وارث آں تے پاکستان دے آئندہ دستور بنان والیاں دی حیثیت نال اپنی ذمہ داریاں تے فرائض توں باخبر آں۔
ڈاکٹر صفدر محمود صاحب اپنی نظریاتی، فکری تے پاکستان دے سچے عاشق ہون پاروں پوری پاکستانی قوم دے محسن نیں۔ ذاتی طور اُتے میرے اُتے ایہناں دا ایہہ احسانِ عظیم اے کہ ایہناں دی راہنمائی ای وچ مینوں اپنی دو کتاباں ’’میرے قائد کا نظریہ‘‘ تے ’’جناح اسلام اور پاکستان‘‘ تحریر کرن دا اعزاز حاصل ہویا۔ قائداعظم ساڈے عظیم ترین محسن سن۔ اوہناں نے اپنی صحت ، ساری آسائشاتِ زندگی، حتیٰ کہ اپنی جان، مال سب کجھ قیام پاکستان اُتے قربان کر دتا۔ تے ڈاکٹر صفدر محمود دا ایہہ افتخار اے کہ اوہناں نے اپنی ساری زندگی قائداعظم دے عشق وچ لنگھا دتی۔ ایس لئی میں اللہ تعالیٰ دے حضور انتہائی عاجزی تے دل دی کامل توجہ دے نال دعا کرنا واں تے پوری پاکستانی قوم نال وی درخواست گزار آں کہ اسیں سارے مل کے خشوع و خضوع دے نال اللہ کریم دے حضور ڈاکٹر صفدر محمود دی صحت یابی تے سلامتی لئی دعا کریئے۔ رب ذوالجلال پاکستان دی نظریاتی سرحداں دے محافظ ڈاکٹر صفدر محمود نوں تادیر ساڈی راہنمائی لئی سلامت رکھے۔ آمین۔ایتھے میں پاکستان دی نوجوان نسل اَگے ایہہ درخواست کرنا وی ضروری سمجھنا واں کہ اوہ ڈاکٹر محمود صاحب دی کجھ مہینے پہلے شائع ہون والی کتاب ’’سچ تو یہ ہے‘‘ دا مطالعہ ضرور کرن۔ قائداعظم تے تخلیقِ پاکستان دے مخالفین دے سارے الزام تے پھیلائی گئی گمراہ کن گلاں دا مستند حوالیاں دے نال ڈاکٹر صاحب دے مدلل جواب پڑھ کے تہانوں وی ڈاکٹر صفدر محمود نال عشق ہو جائے گا۔ ایہہ کتاب ’’قلم فائونڈیشن ‘‘ لہور نے شائع کیتی اے۔