پاکستان دا اظہور کنج ممکن ہویا

محمد آصف بھلی

میں اپنے اک کالم وچ ذکر کر چکیا واں کہ اک نام نہاد مورخ تے محقق ہون دے جھوٹے دعویدار ڈاکٹر مبارک علی نے اک سیاست دان ولی خان دی انھی تقلید کردے ہوئے کجھ عرصہ پہلے ایہہ جھوٹ پھیلان دی کوشش کیتی سی کہ انڈیا دے وائسرائے لارڈ لنلتھگو نے چودھری ظفر اللہ خان توں اک قرار داد لکھوائی سی جنہاں نے نے اپنا ناں ظاہر نہ کرن دی درخواست کیتی بعد وچ ایہہ مسودہ برطانوی حکومت دی تصدیق دے بعد قائداعظم محمد علی جناح نے 23 مارچ 1940 نوں قرار داد لہور دی صورت وچ منظور کروالیا۔ میں انج دے لوکاں نوں دغا باز، ریاکار تے منافق سمجھنا واں جیہڑے حقیقت تے اصلیت دے برخلاف اک جھوٹ تراشدے تے فیر دوجیاں دی گمراہی لئی ایس جھوٹ نوں فروغ دیندے نیں۔ ڈاکٹر مبارک علی نوں جدوں تاریخ دے ریکارڈ توں شواہد لبھ کے ایہناں دے دعوے وچ جھوٹا ثابت کر دتا گیا تے ولی خان وانگوں مبارک علی نوں وی رسوائی تے پسپائی دا ساہمنا کرنا پیا۔
اج کجھ تعارف چودھری ظفر اللہ خان دا وی ہو جائے جنہاں دے بارے وچ ایہہ دعویٰ کیتا گیا کہ قرار داد لہور دا مسودہ اوہناں نے اک انگریز وائسرائے دے کہن اُتے تحریر کیتا سی۔ ایہہ تے سب نوں پتہ اے کہ چودھری ظفر اللہ کان قادیانی سن۔ 25 دسمبر 1947ء نوں قائداعظم دے حکم اُتے چودھری ظفر اللہ خان نوں پاکستان دا وزیر خارجہ مقرر کیتا گیا۔ قائداعظم دا ایہہ اک انج دا عمل سی جیہڑا ایہناں دی 11 اگست 1947 ء دی مشہور تقریر دے عین مطابق سی۔ قائداعظم نے اپنی ایس تقریر وچ فرمایا سی کہ اسیں ایس بنیادی اصول دے نال ابتدا کر رہے نیں کہ اسیں سب شہری آں۔ اک مملکت دے یکساں شہری۔ مذہب، ذات پات یا عقیدے دے امتیاز توں بالا تر ہو کے اسیں سب برابر دے شہری آں۔ قائداعظم نے ایہہ وی فرمایا کہ تہاڈا تعلق چاہے کسے مذہب، ذات پات یا عقیدے نال ہوئے کاروبار مملکت دا ایس نال کوئی واسطہ نہیں۔ مملکت دے سارے شہری بلاامتیاز مذہب برابر ہون دے قائداعظم دے اعلان دی عملی تصدیق ایس توں بہتر ہور کیہ ہو سکدی سی کہ اوہناں نے اک قادیانی چودھری ظفر اللہ خان نوں پاکستان دا وزیر خارجہ مقرر کر دتا۔
میں ایتھے ایہہ وی واضح کر دیواں قائداعظم قادیانیاں نوں مسلمان نہیں سمجھدے سن۔ 11 جون 1944ء دے روزنامہ ڈان وچ قائداعظم دا درج ذیل بیان شائع ہویا سی۔ ’’میں ویکھیا اے کہ اخباراں دے کجھ حلقیاں وچ اکبر علی ایم ایل اے نال میری ملاقات دے حوالے نال بوہت سارے الجھائو پیدا کیتے جا رہے نیں تے میری غلط ترجمانی کیتی جا رہی اے۔ میں اپنی ملاقات وچ ایہہ واضح کر دتا سی کہ جتھوں تیکر آل انڈیا مسلم لیگ دا تعلق اے اسیں اپنے دستور دی متعلقہ شق دے تابع آں۔ ساڈے دستور دے مطابق آل انڈیا مسلم لیگ دی ابتدائی شاخ دی رکنیت لئی امیدوار دا مسلمان ہونا ضروری اے اوہ برطانوی ہند دا باشندہ ہوئے تے ایس دی عمر 18 سال توں گھٹ نہیں ہونی چاہیدی۔ ایہہ بالکل غلط اے کہ میں ناظر امور خارجہ قادیان دا خط موصول ہون اُتے کسے انج دی گل نال اتفاق کیتا سی کہ دستور توں انحراف کرنا میرے اختیار وچ اے۔ میں اپنے 5 مئی 1944ء دے خط وچ اپنے موقف دی وضاحت کر دتی سی۔‘‘
اکبر علی ایم ایل اے وی قادیانی سن تے قادیان دے ناظر امور خارجہ نوں وی جوابی خط وچ قائداعظم نے واضح کر دتا سی کہ مسلم لیگ وچ شامل ہون لئی مسلمان ہونا لازمی شرط اے تے قائداعظم نے ایہہ وی بیان کر دتا کہ اوہ مسلم لیگ دے دستور توں انحراف نہیں کر سکدے۔ قائداعظم ایہہ وضاحت کسے ہندو، سکھ یا عیسائی دے بارے وچ نہیں کر رہے بلکہ اوہ کھل کے واضح کر رہے سن کہ کوئی قادیانی مسلم لیگ وچ شامل نہیں ہو سکدا۔ تحریک پاکستان دے دور وچ ایہہ نعرہ وی بوہت مشہور ہویا سی۔ ’’مسلم ہے تو مسلم لیگ میں آ‘‘
برصغیر دے مسلماناں دی ایہہ شدید خواہش سی کہ ہندوستان وچ اک آزاد تے خود مختار اسلامی مملکت قائم ہوئے جتھے اللہ تعالیٰ دی آخری کتاب قرآن مجید دے مطابق اللہ دے احکامات نافذ کیتے جان تے اسلامی اقدار تے روایات اُتے عمل ہوئے۔ اسلامی تعلیمات دی بہترین عملی مثال اللہ دے آخری رسول ؐ، انسانِ کامل دے اسوئہ حسنہ وچ موجود اے۔ ساڈا ایہہ اللہ تعالیٰ نال عہد سی کہ اسیں پیغمبر اسلام ﷺ دی پیروی کردے ہوئے پاکستان نوں صحیح معنیاں وچ اک اسلامی تے فلاحی مملکت بنائواں گے۔مطالبہ پاکستان دی حمایت وچ برصغیر دے مسلماناں دے دلاں وچ پیدا ہون والے جوش و جذبہ دی سب توں وڈی وجہ ایہہ سی کہ ایہناں دی اخلاقی تے روحانی اقدار دا تحفظ اک آزاد اسلامی ریاست وچ ای ممکن سی۔ مسلماناں دا جوش و خروش اک انج دی مملکت دے تصور دی وجہ نال سی جس مملکت وچ اسلام دی ساری تر اعلیٰ اقدار نوں زندگی دے سارے شعبیاں تے آبادی دے سارے حصیاں لئی یکساں نافذ کیتا جانا سی۔ اسلام دی اعلیٰ اقدار تے روایات اُتے جے عمل کیتا جائے تے ایس نال مسلماناں تے غیر مسلم اقلیتاں لئی وی یکساں فائدے حاصل ہو سکدے نیں پر ظاہر اے کہ جس ملک لئی اسلامی طرز زندگی اُتے عمل دی گل ہوئے گی تے جس مملکت دے بارے وچ ایہہ اعلان کیتا گیا ہوئے کہ پاکستان وچ مسلماناں نوں انفرادی تے اجتماعی دونواں حیثیتاں وچ ایس قابل بنایا جائے گا کہ اوہ اپنی زندگیاں قرآن و سنت دی روشنی وچ اسلامی اصولاں دے مطابق لنگھا سکن تے جس مملکت دے بارے وچ قائداعظم جہے صادق القول تے وعدے وچ سچے عظیم سیاست دان نے آپ ایہہ اعلان کیتا ہوئے کہ پاکستان وچ کوئی قانون اسلامی تعلیمات یعنی قرآن سنت دے منافی نہیں بنایا جائے گا۔ انج دے ملک یا ریاست لئی مسلماناں دے دلاں وچ بے پناہ جوش و جذبہ پیدا ہون دی سمجھ تے آندی اے پر کسے قادیانی ہندو یا سکھ تے عیسائی دے دل وچ انج دے پاکستان دے قیام لئی کوئی ولولہ، جوش، امنگ یا اشتیاق کنج پیدا ہو سکدا اے۔ ایس پس منظر وچ جے ویکھیا جائے تے چودھری ظفر اللہ خان قادیانی نوں انج دی قرار داد تجویز کرن یا لکھن دی کیہ لوڑ سی جنہوں 23 مارچ 1940ء نوں قرار داد لہور دی صورت وچ منظور کر کے کاروانِ آزادی پاکستان دی منزل ول روانہ ہونا سی۔ قیام پاکستان دی بنیاد ای ایس فلسفہ تے نظریہ اُتے رکھی گئی سی کہ مسلمان اک قوم نیں تے ظاہر اے کہ قادیانی مسلمان قوم وچ شامل نہیں۔
قائداعظم پاکستانی قوم دے عظیم محسن نیں اوہ ظفر اللہ خان قادیانی دے ذاتی طور اُتے وی محسن سن کہ ایہناں دے ای حکم اُتے چودھری ظفر اللہ خان نوں وزیر خارجہ مقرر کیتا گیا پر چودھری ظفر اللہ خان نے قائداعظم دا جنازہ وی نہیں پڑھیا۔ ایس دی وجہ ظفر اللہ خان نے صحافی منیر احمد منیر نوں اک انٹرویو دیندے ہوئے بیان کیتی سی۔ ظفر اللہ خان دے الفاظ ایہہ نیں ’’قائداعظم دا جنازہ پڑھدا تے اعتراض دی گل سی کہ ایہہ بندا منافق اے ایہہ تے غیر احمدی دا جنازہ نہیں پڑھدے۔ سارے جہاں نوں پتہ اے کہ اسیں نہیں پڑھدے غیر احمدی دا جنازہ ‘‘۔
چودھری ظفر اللہ خان دا کہنا ایہہ وے کہ اسیں کسے غیر احمدی دا جنازہ نہیں پڑھدے ایس لئی میں ایہہ منافقت نہیں کر سکدا سی کہ قائداعظم دا جنازہ پڑھدا۔ ظفر اللہ خان نے اپنے ایسے انٹرویو وچ مزید کہیا کہ ’’بانی سلسلہ مرزا غلام احمد قادیانی دا موقف ایہہ سی کہ ایہہ لوک (یعنی سارے مسلمان) اعلانیہ طور اُتے ایہناں لوکاں نوں ملزم قرار دین جنہاں نے ساڈے اُتے فتوے لائے کہ اوہ انج دا فتویٰ لان وچ غلط سن۔ ایس دے بغیر اسیں دوجیاں دے جنازے نہیں پڑھدے۔‘‘
ہن ظفر اللہ خان تے آپ بانی قادیانیت مرزا غلام احمد قادیانی دا اعلان ایہہ وے کہ اوہ انج دے کسے بندے دا جنازہ نہیں پڑھدے جنہاں نے قادیانیاں دے کافر ہون دا فتویٰ دتا اے قادیانیاں نوں تے ہر مسلمان جس دا عقیدہ ختم نبوت اُتے یقین اے کافر سمجھدا اے تے مرزا غلام احمد قادیانی نوں جھوٹا مدعی نبوت ہون دی وجہ نال کاذب تے دجال قرار دیندا اے۔ علامہ اقبال نے تے ہر ایس بندے نوں جیہڑا حضور خاتم المرسلین ؐ دے بعد دعویٰ نبوت کردا اے نوں اسلام دا غدار تے واجب القتل قرار دتا سی۔ جدوں ایہہ قرآن دا اعلان اے کہ دین مکمل ہو چکیا اے تے محمد ؐ اللہ دے اوہ رسول نیں جیہڑے سب رسولاں تے انبیاء دے بعد تشریف لیائے فیر ہادی برحق رسول اللہ ؐ نے آپ فرما دتا کہ میرے بعد سلسلہ نبوت و رسالت منقطع ہو چکیا اے ایس لئی میرے بعد نہ کوئی رسول ہوئے گا نہ نبی۔تے اسیں قرآن تے رسول اللہ ﷺ دے احکامات نال بغاوت کر کے جھوٹا دعویٰ نبوت کرن والے مرزا غلام احمد قادیانی تے ایس دے پیروکاراں نوں کنج مسلمان تسلیم کر سکنے آں۔ 1974ء وچ قادیانیاں نوں پارلیمنٹ نے غیر مسلم قرار دین دا فیصلہ وی قرآن تے احادیث دے احکامات دی روشنی وچ کیتا سی۔ اک فرمانِ مصطفی ؐ ایہہ وی اے کہ حضور نبی اکرم ؐ نے ارشاد فرمایا کہ ’’میری امت وچ 30 کذاب ہون گے، جنہاں وچوں ہر اک دعویٰ کرے گا اوہ نبی اے حالانکہ میں خاتم النبین ؐ واں میرے بعد کوئی نبی نہیں۔‘‘
مرزا غلام احمد قادیانی وی اک کذاب سی جس نے جھوٹا دعویٰ نبوت کیتا ہن کوئی وی مسلمان قادیانیاں نال اپنی نماز جنازہ پڑھوان لئی مرزا غلام احمد قادیانی دے کافر تے کذاب ہون دی تردید تے نہیں کر سکدا۔ ظفر اللہ خان نے چنگا کیتا کہ منافقت توں کم نہیں لیا تے قائداعظم دا جنازہ نہیں پڑھیا کیوں جے قائداعظم نے وی مرزا غلام احمد قادیانی تے قادیانیاں نوں کافر قرار دین والیاں نوں ملزم قرار نہیں دتا سی تے قائداعظم قادیانیاں نوں مسلمان وی نہیں سمجھدے سن۔ جس دی وضاحت اوہناں نے 1944ء وچ کر دتی سی۔ ایس پس منظر وچ ظفر اللہ خان قادیانی قائداعظم دا جنازہ کنج پڑھ سکدا سی۔ ہن ایہہ کنہی مضحکہ خیز گل اے کہ پاکستان جیہڑا قائم ای مسلم قومیت دی بنیاد اُتے ہویا ایس لئی قرار داد چودھری ظفر اللہ خان نے لکھی سی اونج ظفر اللہ خان نے دسمبر 1981 وچ ڈان اخبار وچ آپ وی وضاحت کر دتی سی کہ قرار داد لہور دی تحریر یا تخلیق نال ایس دا کوئی تعلق نہیں جس طرح چودھری ظفر اللہ خان نے کہیا اے کہ جے اوہ قائداعظم دا جنازہ پڑھدا تے ایہہ منافقت ہوندی ایسے طرح ظفر اللہ خان نے ایہہ وی کہیا سی کہ اوہ قرار داد لہور لکھن دا جھوٹا کریڈٹ نہیں لینا چاہندا۔ چودھری ظفر اللہ خان دا کردار بانی سلسلہ قادیانیت مرزا غلام احمد قادیانی نال ایس لحاظ نال بوہت بہتر اے کہ ایس نے قرار داد لہور تحریر کرن دا جھوٹا کریڈٹ لین توں انکار کر دتا پر مرزا غلام احمد قادیانی نے جھوٹا دعویٰ نبوت کرن وچ کوئی عار یا شرم محسوس نہیں کیتی۔
ہن اک بوہت اہم حوالہ۔ متحدہ ہندوستان دی مرکزی اسمبلی وچ مسلم لیگ پارٹی دے سیکرٹری نواب سر محمد یامین دی کتاب ’’نامہ اعمال ‘‘ توں۔ مرکزی اسمبلی وچ قائداعظم دی عدم موجودگی وچ سر محمد یامین خان ای مسلم لیگ دی نمائندگی کردے سن۔ سر محمد یامین خان اپنی کتاب وچ لکھدے نیں کہ یکم مارج 1939 نوں ڈاکٹر سر ضیاء الدین دے ظہرانے اُتے نواب یامین خان نے محمد علی جناح، سر ظفر اللہ خان تے سید محمد حسین بیرسٹر الہ آباد مدعو سن۔ سید محمد حسین بیرسٹر نے ظہرانے دے دوران کہیا کہ پنجاب، سندھ، سرحد، بلوچستان تے کشمیر نوں ہندوستان توں وکھرا کر کے ایہناں علاقیاں اُتے مشتمل پاکستان دا مطالبہ کرنا چاہیدا اے چودھری رحمت علی دی پاکستان اسکیم وی ایہو سی۔ سر ظفر اللہ خان نے سید محمد حسین بیرسٹر نال اختلاف کیتا تے ایہنوں ناقابل عمل ق رار دتاپر مسٹر جناح نے کہیا کہ ہجے تیکر ساڈی کوئی خاص مانگ نہیں۔ سانوں پاکستان نوں مسلم لیگ دا CREED (اصول) بنا لینا چہایدا اے۔ نواب یامین خان نے کہیا کہ مشرقی علاقے دا کیہ ہوئے گا۔ مسٹر جناح نے کجھ غور کیتا تے بولے کہ اسیں دونواں پاسے دے علاقیاں نوں ہندوستان توں وکھرا کرن دا مطالبہ کراں گے۔ 11 مارچ 1940ء نوں مرکزی اسمبلی وچ خطاب کردے ہوئے نواب محمد یامین خان نے مسلم لیگ دی نمائندگی کردے ہوئے ہندوستان دی تقسیم دا مطالبہ کردے ہوئے کہیا سی کہ مسلماناں تے ہندوئواں دے اک ساتھ رہن دی کوئی گنجائش نہیں۔ قرار داد لہور وی تقریباً اوہ ای سی جیہڑی یکم مارچ 1939ء نوں ڈاکٹر سر ضیاء الدین دے لنچ اُتے گل بات دے دوران سید محمد حسین بیرسٹر دی تجویز اُتے محمد علی جناح نے کہیا سی کہ سانوں پاکستان دی مانگ نوں مسلم لیگ دا اصول بنا لینا چاہیدا اے تے فیر قائداعظم نے غور و خوض تے کجھ سوچن دے بعد ایہو فیصلہ کیتا سی کہ ہندوستان دے شمال مغربی تے شمال مشرقی علاقیاں جتھے مسلماناں دی عددی اکثریت اے ایہناں علاقیاں اُتے مشتمل مسلماناں لئی وکھری مملکتاں دا مطالبہ کیتا جائے گا۔ ایہہ وی یاد رکھنا چاہیدا اے کہ 1937ء توں لے کے 1939ء تیکر ہندوستان دے صوبیاں وچ کانگرنس دی حکومت دا جیہڑا طرز عمل رہیا ایس نے وی ہندوستان دی ونڈ تے پاکستان دے قیام دی راہ ہموار کر دتی سی تے فیر جدوں 1945-46 وچ ہندوستان وچ انتخابات ہوئے تے مسلماناں دی غیر معمولی اکثریت نے قیام پاکستان دے مطالبہ دے حق وچ مسلم لیگ نوں ووٹ دتے۔ گویا پاکستان دا قیام محض اک قرار داد دی منظوری نال نہیں بلکہ برصغیر دے مسلماناں دے اجتماعی ضمیر دے فیصلہ تے ووٹ دی طاقت نال پاکستان دا ظہور ممکن ہویا۔