بابائے پنجابی ڈاکٹرفقیرمحمد فقیر ہوراں دا 37 واں یوم وفات

ڈاکٹر فقیر محمد فقیر ہوراں نے شاعری دیاں ساریاں صنفاں وچ طبع آزمائی کیتی اے ۔۔پنجابی زبان دی کلاسیکی روایات نوں برقرار رکھدے ہوئے اوہناں نے وارثی بحر وچ ہیر لکھنے دا تجربہ وی کیتا

ڈاکٹر اظہار احمد گلزار

بابائے پنجابی ڈاکٹرفقیرمحمد فقیر 5 جون 1900ء نوں پنجاب دے ایک زرخیز شہر گوجرانوالہ میں پیدا ہوئے تے 11 ستمبر 1974ء نوں ایسے شہر وچ وفات پائی ،آپ نوں مزار حضرت مبارک شاہ دے احاطے وچ سپرد خاک کیتا گیا اے ۔۔اپنے اک چھپے مضمون بعنوان ” میری آپ بیتی ” وچ بابائے پنجابی لکھدے نیں ۔” 1975 دے مڈھلے دناں وچ اپنے والد حکیم میاں لال دین دی وفات تے اچانک اپنی طبیعت نوں شعر گوئی ول مائل پایا ” ایس طراں چھوٹی عمر وچ ای ایناں نے دوجے جنم نوں طے کر لیا سی ۔۔ڈاکٹر فقیر محمد فقیر دی طبیعت شعرگوئی ول مائل ہو چکی سی ۔۔بیسویں صدی وچ پنجابی زبان دے ودھارے واسطے تے پنجابی ادب دے استحکام لئی سب توں ودھ محنت کرن والیاں وچوں سب توں معتبر ، اہم تے اولین نام بابائے پنجابی ڈاکٹر فقیر محمّد فقیر دا ای اے ۔۔آپ دی شخصیت دے کئی رخ سن ۔۔۔قدرت نے اوناں نوں بے شمار خوبیاں نال نوازیا ہویا سی ۔۔ڈاکٹر فقیر محمد فقیر ہوراں نے شاعری دیاں ساریاں صنفاں وچ طبع آزمائی کیتی اے ۔۔پنجابی زبان دی کلاسیکی روایات نوں برقرار رکھدے ہوئے اوہناں نے وارثی بحر وچ ہیر لکھنے دا تجربہ کیتا ۔۔ڈاکٹر فقیر محمّد فقیر دے پوتے عبد الباسط باسط توں ملن والیاں نایاب ڈائریاں وچ بابائے پنجابی نے ہیر دے کچھ شعر نکل کیتے نیں ۔۔۔جہدے آخر تے 22 جنوری 1927ء دی تاریخ درج اے ۔۔آپ نے مکمل داستان ہیر نوں پنجابی زبان وچ نظم کیتا اے ۔۔۔۔ میر تقی میرؔ نے اکھیا سی ۔۔۔ہم بہت رنج و الم سہتے ہیں تب کہیں جا کے غزل کہتے ہیں اپنے والد گرامی دی محبت دی شدّت نے اوہناں دی قلم توں ایک مرثیہ تخلیق کروایا ، جیس دا مطلع ہسی : دل دی وسدی بستی اُجاڑ میری واسی آپ نیں کِتے سدھار چلے رونا دے کے میریاں اکھیاں نوں لے کے دل دا صبر قرار چلے کیا ایناں کئی ایک ادبی مجلسوں اور مشاعروں وچ پڑھ کے بھرپور داد وی حاصل کیتی۔ حتیٰ کہ پنجابی زبان دے معروف سکالر پروفیسر ڈاکٹر موہن سنگھ دیوانہ نے1944ء میں رُباعیاتِ فقیر دے بارے وچ تبصرہ لکھدے ہوئے آکھیا سی : ’’ ڈاکٹر فقیر دی ہیر دا اکار وارث توں وڈا اے ‘‘۔
سوال ایہہ پیدا ہندا اے پئی اوہناں نے ایس دی اشاعت دا اہتمام کیوں نہ کیتا ؟؟؟ ایہہ سوال اوہناں دے کئی اک قریبی ملنے والیاں تے ہم عصر ادیباں شاعروں نال کیتا ،جس توں ایہہ معلوم ہویا پئی ڈاکٹر صاحب موصوف نے کسی مجلس وچ ہیر دے شعر سنائے، تے کسی نے کہہ دتا کہ ایہہ وارث شاہ دا مقابلہ کرن دی گستاخی کیتی جا رہی اے ۔ فقیر محمّد فقیر ہوراں نوں ایہہ گل چنگی نہ لگی ،تے دل برداشتہ ہوئے۔ ایک دو ہور بزرگاں نے اجہی ہی ملدیاں جل دیاں گلاں کیتیاں ۔ خیر خدا بہتر جاندا اے کہ حقیقت کیہ سی ، مگر ایک حقیقت جو روزِ روشن دی طراں واضع ہوئی ،اوہ ایہہ کہ با بائے پنجابی بے نیاز طبیعت دے مالک سن ۔ اُنھاں نے زندگی بھر خود نمائی توں گریز کیتا تے پنجابی دے صوفیاء دے کلام نوں منظر عام پر لاؤن واسطے تگ و دو کردے رہے۔ اس داستان دا مکمل غیر مطبوعہ مسوّدہ ارشد میر مرحوم دی ذاتی لائبریری وچ عرصہ دراز توں محفوظ ہے۔کلامِ فقیر دی زیر ترتیب جِلد سوم وچ ہیر کے ایک سو بہتّر مِصرعے (چھیاسی شعر) جیہڑے مختلف عنواناں دے تحت لکھے گئے نیں یک جا کر دیتے نیں۔ فن ِشاعری نوں پرکھنے والے ذی شعور حضرات ایہہ اشعار پڑھ کے ڈاکٹر فقیر محمد فقیر دے اوس فنکارانہ شاہکار دے مقام دا تعیّن بہتر طور تے کر سکن گے۔ ایتھے اسیں ایس شاہکار داستان دے بالکل آغاز توں حمد تیکر دے چند شعر تہاڈی خدمت میں پیش کرن دی سعادت حاصل کر رہے آں : حمد عالمِ حُسن و جمال دی اے عاشق ہین جس دے روادار سائیں گھونگھٹ میم دا گھت کے مُکھڑے تے چُھپیا وچ پردے پردہ دار سائیں پایا بھید مخفی بھید یار وچوں کیتا شہرتاں نے آشکار سائیں لے کے میم امانت دی اُٹھ ٹُریا رازدار کولوں رازدار سائیں رکھے ننگ ناموس ہماتڑاں دے پردے پوش ستّار غفار سائیں اوگنہگار فقیر دے ساز اندر تار تار بولے بخشنہار سائیں پنجابی زبان میں منظوم داستان گوئی کی روایت نوں ہور آگے ودھاوندے ہوئے جواں عُمری وچ ای بابائے پنجابی نے ایک اور عظیم المرتبت مثنوی ’’ سنگی‘‘ تخلیق کیتی جیہڑی کہ 894 صفحیاں اتے مشتمل اے ۔ ایہہ مثنوی پنجابی کلاسیکل روایات دی معروف مولوی غلام رسول عالم پوری اور میاں محمد بخش دی سیف الملوک دی بحر وچ تخلیق کیتی گئی اے ۔ ایس مثنوی دی تکمیل 7 جون1939ء بروز منگل ہوئی۔۔ مختلف عنوانات تھلے تخلیق کیتے ہوئے تن سو ستائیس (327) اشعار اس مثنوی دے تلاش کرنے وچ کامیابی ہوئی اے ۔ ایہہ تمام اشعار وی کلامِ فقیر کی زیر ترتیب جلد سوم وچ اکٹھے کر دتے نیں ۔ایس مثنوی دا کتابت شدہ مکمل غیر مطبوعہ مسوّدہ وی ارشد میرؔ مرحوم دی ذاتی لائبریری وچ عرصہ درازتوں محفوظ اے ۔ایس مثنوی دا ہر دوسرا شعر اک قولِ زریں دی حیثیت رکھدا اے ۔ کجھ اشعار تہاڈی خدمت وچ پیش کرنے دی سعادت حاصل ہو رہی اے : عِلم میرے دی تیرے اگے بند زبان خدایا مُردے دے وِچ فضلوں کرموں پائیں جان خدایا عِلم تیرا جد سینیاں دے وچ معنیاں دے در کھولے کیکر فیر زباناں وچوں جبرائیل نہ بولے اکھاں دے وچ ناچ کرے جس سوہنے دی وڈیائی دیاں فقیر میں ناں اوہدے دی بھلا نہ کِویں دُہائی لایاں عشق نہ لگے دل نوں تے نہ چھڈیاں چُھٹے جس بستی وچ وڑدا ڈاکو کِلے کوٹھے لُٹے عشق فقیر دلاں دا ضامن مارے باہر نہ جھاتی عشق فقیر ہے ساری دُنیا عشق فقیر حیاتی رُت سہانی درد میرے تھیں ڈاہڈی پھبی ہوئی دل سینے وچ، اگ جویں وچ ککھاں دبی ہوئی سوچ میری دے ٹورے ٹُردا عرش بُلند گواچا مکن وچ نہ آوے کدھرے پندھ میرا اَن جاچا چڑھدا چن کرے رُشنائی تارے لاندے لوواں لیندے میریاں کیڑاں دوویں، میں جد سُتا ہوواں تے پھیر آکھدے نیں : گل بندے نوں تخت بہاندی، گل چڑھاندی سولی گلوں واہدے وٹے لکھاں گلوں گھاٹ سمولی افسوس کہ پنجابی زبان دے ادب عالیہ دی ایہہ دو عظیم تخلیقات جن کا ہر شعر ہماری معاشرتی زندگی دی جیوندی جاگدی تصویر اے تے اپنی ادبی اہمیت تے آب وتاب کا راگ الاپ ریہا اے وہ ساڈی سُستی تے لاپرواہی دی وجہ پاروں ویلے دی دھوڑ وچ گواچ دیاں جا رہیاں نیں ۔ ساڈی بھاگ دوڑ تے کھوج پرکھ توں بعد جیہڑے شعر اوہناں دیاں تخلیقات دے سانوں ملے نیں اوہ اِن شآء اللہ کلامِ فقیر دی تیسری جلد کی صورت قارئین ِ ادب دی خدمت میں بہت جلد پیش کر دتے جاون گے۔ قیامِ پاکستان توں پہلے دے دَور دے وچ ای ڈاکٹر فقیر کا تیسرا بڑا شعری کارنامہ جس نے علمی ادبی تے شعری مجلساں وچ اُنھاں نوں شہرت تے عزت نال نوازیا وہ ’’دامن ‘‘ اے ۔’’ دامن ‘‘پنجابی زبان دے ماضی قریب وچ اک معروف صنفِ سخن رہی اے ۔ ایس وچ بالعموم کسی عشقیہ داستان نوں بیان کیتا جاندا اے ۔ ایہہ مسدس نظم دی صورت وچ ہوندی اے ۔۔ایس دے پہلے بند دے سارے مصرعاں وچ لفظ ’’دامن ‘‘ نوں ردیف رکھیا جاندا اے۔ایس توں بعد ہر بند دے آخیری دو مصرعاں وچ ’’دامن‘‘ ردیف دے طور تے بندھیا جاندا اے ۔دامن لکھن دی روایت بیسویں صدی دے پنجابی ادب وچ ہی متعارف ہوئی۔
اُستاد عِشق لہر نے زلیخا دے حضرت یوسف ؑ نال عشق نوں دامن دا موضوع بنایا، پیر فضل حسین فضل گجراتی نے سوہنی مہینوال دے عِشق تے ڈاکٹر فقیر محمد فقیر نے سسی پنوں دے عشق نوں دامن دا موضوع بنایا اور تیناں اساتذہ نے شاہکار دامن تخلیق کیتے ڈاکٹر فقیر نے ایک نعتیہ دامن وی لکھیا ، جیس دا صرف اک بند ارشد ؔمیر مرحوم نے نقل کیتا ۔باقی ماندہ اشعار اونہاں نوں نہ مِل سکے۔ ایتھے اسیں تہاڈی خدمت وچ اونہاں دے تخلیق کیے ہوئے دامن دے دو بند پیش کردے ہاں : لتھے ہوت آ سسی دے باغ اندر چوغے کار چوبی زرنگار دامن شعلہ رُو جاں حشر دی چال چلن مارن بجلیاں وانگ لشکار دامن پتے پُچھیاں جدوں بلوچ دسن لوکیں چُمدے نال پیار دامن کنبدے پھرن دل کئیاں نمانیاں دے کھلے چھڈ کے میر شکار دامن محرم دِلاں دے آن مہمان ہوئے لنگھے کھول جاں سرِ بازار دامن مخبر سسی نوں وی پتے آن دِتے لے شہزادئیے اَج سوار دامن جب سسی پنوں نوں پہلی وار دیکھدی اے ، تے اوس دی بے قراری دا عالم دیکھیے تے شاعر دا اندازِبیان ملاحظہ فرمائیے : بغلوں کڈھ تصویر ملان لگی گھڑی خوشی دی جویں دلگیر ویکھے ویکھے کدی تصویر تے کدی پنوں کدی پنوں تے کدی تصویر ویکھے پایا رُوپ بہروپ دا اکھیاں نے بیٹھا کول صیاد اسیر ویکھے مِلیا مال تے چور دی لادھ ہوئی سسی ہوت جاں نال نظیر ویکھے پلا پنوں دا دوڑ کے پگڑ ہتھیں ول کے کر لیتو سو گل دا ہار دامن جاتا عاشقاں حشر بپا ہویا پگڑ کھلا جاں یار دا یار دامن پنجاب یونی ورسٹی ،شعبہ پنجابی دے سِینئر اُستاد مرحوم پروفیسر ڈاکٹر محمد اسلم رانا لکھدے نیں پئی ڈاکٹر فقیر محمد فقیر دی حیثیت پنجابی زبان دے کلاسیکل تے جدید دَور دے درمیان ایک پُل دی سی ،اُنھاں نے اک طرف ہیر تے سنگی جیسی شاہکار تخلیقاتنال قدیم روایاتدے آخیری شاعر دی حیثیت حاصل کر لیتے دوجے پاسے جدید طرزِ سخن دی مضبوط بنیاداں استوار کر کے جدید دَور دے شعرا دی اوّلین صف وچ اہم مقام حاصل کر لیا۔۔۔۔اینہاں دا با قاعدہ پہلا شعری مجموعہ جو منظرعام تے آیا۔
اوہ ’’صدائے فقیر‘‘ ہے۔ ہندوستان وچ اُنیسویں صدی دے وسط وچ جدوں انگریزی ڈاکوؤں نے اک طویل سازش توں بعد بِالآخر1857ء وچ تختِ ہندوستان اتے قبضہ کر کے پہلے ہی توں براجمان ناجائز قابضین نوں حراست وچ لے لیا ، تے ایتھے جس تحریک نے جنم لیا ،اوہ تاریخ وچ ’’ تحریکِ آزادی ٔ ہند‘‘ دے نام توں جانی جاندی اے ۔۔ اس تحریک وچ ہندوستان دے تمام مذاہب دے لوگ بِلا امتیازِرنگ و نسل شریک سن ۔ ایس توں بعد کئی اک مذہبی تے سیاسی وجوہات دی بنیاد تے 1930ء وچ جدوں حکیم الاُمت ڈاکٹر علامہ محمد اقبال نے خطبہ ٔ الہ آباد پیش کیتا ، تے اوس دے نتیجے وچ دوسری تحریک نے زور پکڑیا جہنوں اسیں ’’تحریک ِقیامِ ِپاکستان‘‘ دے نام توں جاندے اں ۔۔ ڈاکٹر فقیر محمّد فقیر دا پہلا شعری مجموعہ صدائے فقیر تحریک آزادی ٔ ہند دے زمانے وچ شائع ہویا سی ۔ 1924ء وچ شائع ہونے والے ایس شعری مجموعے ’’صدائے فقیر‘‘ وچ چودہ طویل نظماں ،قطعات تے چومصرعے شامل کیتے گئے۔ان طویل نظماں نوں وی کلاسیکل طرزِ سخن دا شاہکار قرار دیا جا سکتا اے ۔ایناں نظماں وچ بالعموم اہالیانِ ہندوستان تے بعض مقامات پرخصوصاً مسلم اُمہ نوں خطاب کیتا گیا اے ۔۔ایس کتاب دے ہن تیک چار ایڈیشن شائع ہو چکے نیں ۔ڈاکٹر علامہ محمد اقبالؒ کی رائے میں ’’صدائے فقیر کی تمام نظمیں دِلکش نیں اور ویلے دے تقاضے نوں پورا کردیاں نیں ۔ اس ویلے اک مفکر دا یہی منصب اے پئی اوہ قومی اتے ملکی تقاضوں کو پورا کرن وچ کوتاہی نہ برتے اور پوری توجہ تے انہماک نال اس کام نوں جاری رکھے‘‘۔ صدائے فقیر ” وچ شامل تقریباً تمام نظمیں انجمن ِحمایت اِسلام کے سٹیج اتے پڑھیاں ہویاں نیں ۔، جو اُس دَور وچ ہندوستان دے مسلمانوں دا سب توں اہم سیاسی سٹیج جانیا جاندا سی۔ افسوس ناک اتفاق یہ ہے کہ اِس کتاب دا مطالعہ کرتے ہوئے آج تقریباً ایک صدی گذرنے کے بعد وی ایس دا ہر لفظ تے ہر مصرعہ عصر حاضر دی ندھیر نگری تے چوپٹ راج دا واویلا کردا ہویا محسوس ہونڈا اے ۔ ڈاکٹر فقیر محمد فقیر دے شعری سفر کو اگر ادوار میں تقسیم کیتا جاوے تے 1915ء یعنی زمانۂ آغاز توں 1930ء تک کا دَور اونہاں دے شعری سفر کا پہلا دَور کہلائے گا۔ اس دَور وچ ہیر اور دامن جیسی تخلیقات دے علاوہ قطعات ،رُباعیات تے غزل گوئی دی جانب طبعیت مائل رہی نیز صدائے فقیر دی اشاعت ہوئی ۔1030ء توں 1947ء تک اونہاں دے شعری سفر دا دوسرا دَور اے ۔
دوسرے دَور کے آغاز وچ وہ عجیب تذبذب دا شکار رہے۔ قیامِ پاکستان دی حمایت وچ گل کیتی جائے یا متحدہ ہندوستان دے حمایتیاں دا ہم آواز بنیا جائے ؟؟؟ بالآخر مولانا ظفر علی خان تے جسٹس شیخ دین محمد جیسے دوستاں دی قربت ہی رنگ لائی تے آپ نہ صرف یہ کہ مسلم لیگ دے ہم آواز بنے بلکہ تحریکِ قیامِ پاکستان دی کامیابی دے لئی باقاعدگی سے چندہ دینے والیاں وچ وی شریک ہو گئے۔ بشیر حسین ناظم اپنے والدِ گرامی توں روایت کردے نیں پئی 1946ء میں جب قائد اعظم ؒ گوجرانوالہ تشریف لیائے ،تے بہت سارے لوکاں نے اونہاں نوں چندے دے طور پر رقوم پیش کیتی ۔۔ایس توں مگروں اک شخص جیہڑا اپنے حسن و جمال خوش وصفی وخوش قطعی ورعنائی وچ سب تے فوقیت رکھدا سی آیا تے اُوس نے اپنی گاڑی دیاں چابیاں قائداعظم ؒ دی خدمت وچ پیش کیتیاں تے بولیا :’’گر قبول اُفتد زہے عِزّوشرف ‘‘۔قائد اعظم فرمان لگے ’’ بہت اچھا فقیرؔ تم نام کے فقیر اور دل کے امیر ہو میں تمھارے اس تحفے کی قدر کرتا ہوں‘‘۔گویا ہن ڈاکٹر فقیر محمدفقیر دے شب و روز تحریکِ قیامِ پاکستان کے لیے وقف ہو چکے سن ۔۔دوسرے دَور دے زمانہ وچ ’’ سنگی‘‘ مکمل ہوئی تے ’’رُباعیاتِ فقیر‘‘ دی اشاعت ہوئی۔ رُباعیاتِ فقیر نوں نیلے تارے دا نام وی دتا گیا۔ معروف سکھ سکالر پروفیسر ڈاکٹر ہرنام سنگھ شان نے اونہاں نوں قیامِ پاکستان توں پہلے ہندوستان دیاں یونی ورسٹییاں لئی پنجابی دی اک نصابی کتاب جو گُرمُکھی سکرپٹ میں چھپی ہوئی سی ، اس کتاب دا نام ’’دومیل‘‘ اے ،جسوچ بابائے پنجابی دیاں رُباعیاں شامل کیتیاں گیاں سن ۔ اس دَور وچ رُباعیاتِ فقیر دے دو ایڈیشن شائع ہوئے پہلا1944ء وچ اور دوسرا 1946ء وچ شائع ہویا ۔ قیامِ پاکستان توں بعد وی اس کتاب دے چار ایڈیشن شائع ہو چکے نیں ۔ پنجابی زبان دی ادبی تاریخ وچ ڈاکٹر فقیر محمّد فقیر نوں پنجابی رُباعی دا باواآدم آکھیا جاندا اے ۔ اونہاں نے خود وی اس بات دا دعوٰی کیتا اے ۔ اونہاں نے نہ صرف ایہہ کہ پنجابی ادب وچ اِس صنفِ سخن کو رُوشناس کروایا بلکہ ایہنوں بامِ عروج اتے وی پہنچایا۔ اپنی اک غزل دا مقطع اِس طراں لکھدے نیں : فنِ شعر دے کول جواب جد کوئی اوہدی غزل تے میری رُباعی دا نہیں کیوں نہیں غزل پنجابی دا فضل حافظ تے فقیر میں عمرخیام کیوں نہیں فارسی اور پنجابی زبان وادب دے ناقدین نوں دعوت دتی جاندی اے پئی اوہ عمر خیام تے ڈاکٹر فقیر دیاں رُباعیات نوں فنی تے موضوعاتی اعتبار نال پرکھن تے خیامِ پنجاب دے اِس دعوے اتے اپنی مدلل آراء نال قارئین ِادب دے علم میں اضافہ فرمان ۔ کلامِ فقیر جلد اول مطبو عہ بزمِ فقیر پاکستان کے آغاز وچ شیخوپورہ دے معروف شاعر جناب صدیق تاثیر دا طویل مضمون بعنوان ’’رُباعی تے پنجابی رُباعی وی اِس ضمن میں قابلِ تحسین کوشش اے ۔قیامِ پاکستان توں فوراً بعد پنجابی نثر دی اوّلین کتاب ’’پنج ہادی‘‘ تصنیف کیتی ۔ اس کتاب وچ حضرت محمد ﷺ تے اونہاں دے چار خُلفائے راشدین دیاں زندگیاں دے حالات تے کارہائے نمایاں نوں تفصیلاً بیان کیتا گیا اے ۔۔ آئیے ہن بابائے پنجابی دے شعری سفر دے تیسرے دَور دی سمت ول ودھدے ہاں ۔ بابائے پنجابی دے شعری سفر دا ایہہ دَور 1947ءتوں 1971ء ٹیک دے چوبیس سالاں اتے محیط اے ۔ پہلے دو ادوار وچ اوہ بالترتیب ’’تحریکِ آزادیٔ ہند‘‘ تے ’’تحریکِ قیامِ پاکستان‘‘ دے تحریکی مجاہد دے طور تے کم کردے رہے تے ایس تیسرے دور وچ اُونہاں نے اک دانش ور ،حکیمِ ملت ، مصلحِ قوم تے لیڈر دا کردار ادا کیتا تے ’’ تحریکِ تعمیرِ پاکستان ‘‘ دے اک عظیم مجاہد دی حیثیت وچ سامنے آئے ۔ ایتھے اک گل ذہن نشین رہنی چاہیے پئی یہ سب کردار ثانوی حیثیت رکھتے نیں ۔اونہاں دی اوّلین حیثیت اک پیدائشی شاعر دی ای اے ۔ اک ایسا شاعر جیہڑا اپنی قوم دا بہترین نباض اے ، جیہڑا اپنی قوم نوں ایک جِسم کی صورت وچ دیکھدا ہاے تے خود بقول حضرت علامہ محمد اقبالؒ اوس دی آکھ کا کردار ادا کردا اے تے جدوں اوس دے جسم کا کوئی حصہ مبتلائے درد ہوندا اے تو پھر اُس اکھ توں آنسو ٹپکدے نیں ،جیہڑے شاعری دی صورت اختیار کردے چلے جاندے نیں ۔بابائے پنجابی دے شعری سفر دے تیسرے دَور میںاونہاں دے تن شعری مجموعے شائع ہوئے۔1956ء وچ ’’موآتے‘‘1965ء وچ ’’ستاراںدِن‘‘ اور1968ء وچ ’’پاٹے گلمے‘‘ شائع ہوئی۔بابائے صحافت مولانا ظفر علی خان لکھتے نیں کہ مولانا الطاف حسین حالی ؔنے جو کام اپنی تخلیق ’’مسدسِ حالی ‘‘ سے لیا وہی کام ڈاکٹر فقیر محمد فقیر نے’’ موآتے ‘‘سے لیا۔”اس کتاب کو پنجاب یونی ورسٹی نے انعام سے نوزا۔ نیا گھر آباد ہون توں بعد گھر دے بزرگ بچوں نوں اس تعمیرِ نو دی حفاظت تے ترقی کے لیے جیہڑیاں نصیحتیں کر رہےہوندے نیں اوہو ایس کتاب دے موضوعات ہیں ۔۔۔۔بلا شبہ اوہ پنجابی زبان دے عظیم فلسفی، شاعر، مفکر تے سیوک سن ۔اسیں بلا مبالغہ پنجابی زبان دی بیسویں صدی نوں بابائے پنجابی ڈاکٹر فقیر محمد فقیر دے نام دے نال منسوب کر سکنے آں ۔
٭…٭…٭
تیری یاد ستائے باباباغ توں آپ اگائے جیہڑےبیجے آپ بیائے جیہڑےپُھل نیں او کرمائے باباتیری یاد ستائے باباڈھاندی اے جد ہمت ڈھیریآوے تیری یاد بتھیریآپ کمائی دولت تیریجد کوئی سادھ چرائے باباتیری یاد ستائے بابادھوکھا جد کوئی پائے جھولادِسنا ایں توں ہوندا ہولابھکھے جد پاندے رولارون جدوں تریہائے باباتیری یاد ستائے بابا
(ڈاکٹر فقیر محمد فقیر دا قائداعظم محمد علی جناح واسطے خراج عقیدت) ڈاکٹر فقیر محمد فقیر پنجابی دے منے پر منےشاعر، کھوجی ، پارکھ تے لکھاری سن۔بابائے پنجابی ڈاکٹر فقیر محمد فقیر ہوریں 1900ء وچ پیدا ہوئے۔ گجرانوالہ دے وسنیک سن۔ اینہاں سن 1914ء وچ استاد ابراھیم عادل دی شاگردی کیتی۔ والد دی وفات اوتے مرثیہ لکھ کے شاعری دا مڈھ بدھا۔ میڈیکل کالج وچ اک کورس کر کے ڈٓاکٹری دکان وی کردے رئے تے ایسے پاروں ڈاکٹر وی کہلوائے۔ ایناں نے نظم تے نثر وچ پنجابی ادب نوں ودھیرا کج دتا اے۔ اینا دی شاعری اسلامی سوچ نال بھری ہوئی اے۔ 1924ء وچ صدائے فقیر شائع ہوئی۔ پاکستان بنن مگروں ایناں نے رسالہ پنجابی جاری کیتا۔ پنجابی ادبی اکیڈمی ولوں بہت سارا پرانا پنجابی ادب ایڈٹ کرکے چھاپیا۔ پنجابی زبان تے ادب نوں نویاں لیہاں تے ٹورن والے اگو رباعی لکھن وچ اونہاں نوں خاص مہارت حاصل سی۔ پنجابی تنقید وچ مہک دے پھل نوں اک نویکلی اہمیت حاصل اے۔ اوہ پنجابی شعر تے ادب دے انمول موتی سن۔ پنجابی زبان رہندی دنیا تیکر اونہاں دی احسان مند رہے گی۔ سن 1974 ء نوں وفات گجرانوالہ وچ ہوئی۔۔۔۔