سود دی حرمت اتے اک تریخی عدالتی فیصلہ

اسد اللہ غالب

جیویں سانوں اللہ رب العالمین نے آزادی تے پاکستان جئی عظیم الشان نعمت 27 رمضان المبارک نوں عطا کیتی کہ جہڑی نزول قرآن دی شب اے تے رحمتاں برکتاں والی لیل القدر اے یعنی 14 اگست 1947 نوں 26 رمضان المبارک تے رات 27ویں سی۔ ایہہ وی خوبصورت امتزاج سی کہ اگلے دن جمع الوداع دا سی۔ ایسے طرحاں ایس سال 26رمضان المبارک‘ رات 27ویں دی تے اگلا دن جمع الوداع دا سی۔ جیویں سانوں 1947 وچ آزادی تے قیام پاکستان دی نعمت ملی سی ایسے طرحاں ایس سال سانوں سود توں نجات دی نوید ملی۔
وفاقی شرعی عدالت وچ جماعت اسلامی‘ تنظیم اسلامی تے دوجے متعدد انفرادی پٹیشنرز دی پٹیشنرز اتے حرمت سود دے سلسلہ وچ چیف جسٹس محمد نور مسکانزئی‘ جسٹس ڈآکٹر سید محمد انور شاہ تے جسٹس خادم حسین اتے مشتمل بنچ نے اک واری فیر تریخی فیصلہ دتا تے سود دی ہر قسم نوں حرام قرار دیندے ہوئے ایہہ تحریرکیتا کہ آئین پاکستان‘ قنون تے دستاویزات وچ جتھے وی انٹرسٹ دا لفظ آیا اے اوتھے ربا سمجھیا جاوے تے قرآن و سنت دے لحاظ نال ایہہ حرام اے۔
ایس مقدمہ دی مختصر تریخ ایہہ اے کہ دسمبر 1991وچ چیف جسٹس تنزیل الرحمن‘ جسٹس ڈاکٹر فدا محمد وغیرہ اتے مشتمل بنچ نے سود نوں حرام قرار دیندے ہوئے 23سودی قنون نوں تبدیل کرن لئی حکومت نوں چھ مہینے دی مہلت دتی لیکن حکومت نے ایس مہلت توں مثبت فیدہ چکن دی بجائے یو بی ایل تے دوجے بینکاں دے ذریعہ اپیل دائر کردتی۔ ایس اپیل اتے دسمبر 99 وچ چیف جسٹس خلیل الرحمن‘جسٹس مفتی محمد تقی عثمانی‘ جسٹس وجیہہ الدین تے ڈاکٹر محمود احمد غازی اتے مشتمل بنچ نے 91 دے فیصلہ نوں برقرار رکھدے ہوئے سودی قنون نوں اک مخصوص تریخ تک خود بخود کالعدم ہو جان دا تریخی فیصلہ دتا لیکن حکومت اک واری فیر اپیل وچ چلی گئی۔ سپریم کورٹ کولوں پی سی او دے تحت حلف نہ چکن دی وجہ نال فیصلہ دین والے جج (ر) ہو گئے تے اک دوجے وانگوں دے بنچ نے کیس واپس وفاقی شرعی عدالت نوں ریمانڈ کردتا۔ جہنے کئی سال تک کیس نوں سرد خانے وچ پان مگروں فیر درخواستاں دے نتیجہ وچ 2013 وچ کیس دی سماعت شروع کیتی۔ بالآخر چوتھے تے پنجویں بنچ نے ربا کیس دا فیصلہ دتا۔ جماعت اسلامی دے ڈاکٹر فرید احمد پراچہ کیس دی فعال پیروی کر رہے سن۔ اوہ خود اک سینئر وکیل تے دینی سکالر نیں۔ اوہناں نے ایس مقدمہ وچ خود وی دلائل دتے اوہناں دے نال پچھلے سینیٹر پروفیسر محمد ابراہیم ایڈووکیٹ نے وی بحث وچ حصہ لیتا جد کہ بھرواں تیاری دے نال جماعت اسلامی دے وکیل قیصر امام نے مکمل بحث کیتی۔
ڈاکٹر فرید احمد پراچہ نے ای عدالت نوں 26رمضان المبارک (27ویں شب) نوں فیصلہ سنان دی استدعا کیتی۔
امیر جماعت اسلامی سراج الحق نے وی عدالت وچ حاضری دتی تے دلائل دتے۔ 318 صفحیاں اتے مشتمل ایس فیصلہ وچ عدالت نے حکومت نوں 8قنون یکم جولائی 2022‘ سارے سودی قنون 31دسمبر 2022تک ختم کرن دا ہدف دتا جد کہ 31دسمبر 2022تک سودی معیشت دے مکمل خاتمہ تے اسلامی معیشت دے مکمل نفاذ دا حکم دتا اے۔ ماضی تے حال دی حکومت نے ایدھر توجہ نہیں دتی۔ ایسے لئی 20توں ودھ اپیل کنندگان (8سودی بینک‘ مختلف افراد) نے سپریم کورٹ وچ اپیلاں کردتیاں نیں۔
جماعت اسلامی تے دوجی تنظیماں تے علمائے کرام نے عوام نوں اپیل کیتی اے کہ اوہ اوہناں بینکاں دا مکمل بائیکاٹ کریے۔ہن وزیر خزانہ اسحاق ڈار نے اپنی حکومت ولوں ایہہ اعلان کیتا اے کہ حکومت سٹیٹ بینک تے نیشنل بینک آف پاکستان ولوں دائر کردہ اپیلاں واپس لے رہی اے۔ ایہہ اک خوش آئند قدم اے لیکن ایہہ نکافی عمل اے۔
جے حکومت ساری اپیلاں دی واپسی نوں یقینی نہیں بناندی تے فیر دو بینکاں دی اپیلاں دی واپسی عملاً صفر دے مترادف اے ایس لئی کہ جے اک وی اپیل ہوندی اے تے سٹے آرڈر ہو جاوے گا تے ماضی دے 32 ورھیاں وانگوں قوم دے شاید اگلے اٹھ دس سال فیر برباد ہو جان۔ حکومت جے سود دے خاتمہ لئی مخلص اے تے مولانا محمد تقی عثمانی تے دوجے علمائے کرام تے سٹیک ہولڈراں اتے مشتمل اک کمیشن قائم کرے۔ ایہہ کمیشن 6مہینے دی مدت وچ سودی بینکاری دے مکمل خاتمے تے بلاسود بینکنگ دے بہترین نفاذ تے دوجے اسلامی معیشت دے اقدامات جئے زکوٰۃ تے عشر دے نظام دے نفاذ نوں یقینی بناوے۔
سود دے احرام ہون تے کسی دلیل دی لوڑ نہیں کیوں جے اللہ تعالیٰ نے واضح الفاظ وچ فرمایا اے کہ جہڑے لوک سود کھاندے نیں‘ اوہناں دا حال اوس شخص جیا ہوندا اے جہنوں شیطان نے چھو کے بائولا کردتا ہووے۔ ایس حالت وچ اوہناں دے مبتلا ہون دی وجہ ایہہ اے کہ اوہ کہندے نیں تجارت وی تے اخیر سود جئی ای چیز اے۔ حالانکہ اللہ نے تجارت نوں حلال تے سود نوں حرام قرار دتا اے لہٰذا جہڑے شخص نوں اوہدے رب ولوں نصیحت پہنچے تے آئندہ لئی سودخوری توں بازآ جاوے تے جو کجھ پہلے کھا چکیا سو کھا چکیا۔ ایہدا معاملہ اللہ دے حوالے اے تے جہڑا اس حکم مگروں فیر اوسے حرکت دا اعادہ کرے اوہ جہنمی اے جتھے اوہ ہمیشہ رہوے گا۔ اللہ سود دی جڑ وڈد یندا اے تے صدقیاں دی نشوونما کردا اے تے اللہ کسی ناشکرے بدعمل انسان نوں پسند نہیں کردا (سورہ البقرہ275-76)حضرت عبداللہ بن مسعود فرماندے نیں کہ سود دے گناہ دے 73 درجے نیں جہناں وچوں کمترین درجہ ایہہ اے کہ جیویں کوئی اپنی ماں نال بدکاری کردا اے۔
اللہ تے رسول اللہؐ دے واضح تے دو ٹوک احکام دے باوجود سودی نظام نوں جاری رکھنا ناصرف قرآن و سنت توں انحراف بلکہ آئین پاکستان نال وی بغاوت اے ۔ حکمراناں نوں ہن ایس استحصالی نظام معیشت نوں چھیتی توں چھیتی ختم کرن تے اللہ تے اوہدے رسولؐ دے دتے ہوئے زکوٰۃ و عشر دے پاکیزہ نظام دے نفاذ ول اگے ودھنا ہووے گا۔