موسمیاتی فنڈ دا قیام چنگا فیصلہ مگر…

لکھت:کامران شیخ

گرین ہائوس گیساں دے اخراج پاروں زمین دا درجہ حرارت ناقابل برداشت حد دے کول آندا جا رہیا جہدی وجہ توں نہ صرف پانی دے ذخائر خشک ہو رہے نیں بلکہ گلیشیئر پگھلن توں سطح سمندر وی اُچی ہوندی جا رہی اے۔ ایہناں وجوہات دی وجہ نال زندگی تے معاش نوں ماہرین خطریاں وچ گھریا ویکھن لگے نیں۔ گرمی دی ایس مہلک لہر توں ای جنگلاں وچ ایسی اگ لگن دے واقعات وچ وادھا ہون لگیا اے جہدے اتے اکثر ویلے قابو پانا وی دشوار ہو جاندا اے۔ دنیا وچ موسمیاتی تبدیلیاں دی وجہ نال اک پاسے زمین دے کئی علاقیاں وچ لمی خشک سالی جد کہ کجھ حصیاں وچ انھیریاں‘ طوفانی بارشاں تے سیلاب ہوندے نیں جو زرعی پیداوار اتے اثرانداز ہون دے نال زمین دے کٹائو وچ وادھے دا کارن نیں جہدے توں خوراک دے ذخائر والے علاقے وی بھک تے افلاس دا مرکز بندے جا رہے نیں۔ ظاہر اے کسے علاقے وچ بھک تے افلاس ودھے گی تے اثرات توں دنیا وی محفوظ نہیں رہسکدی۔ مذکورہ خطریاں اتے قابو پان لئی ایسی ہمہ گیر کاوشاں دی لوڑ اے جہناں توں کرہ ارض اتے زندگی تے معاش نوں لاحق خطرے گھٹ ہون۔
ماحولیاتی تباہ کاریاں توں شدید متاثرہ ریاستاں دی مالی مدد لئی عالمی کاوشاں فیصلیاں تک پہنچدیاں وکھائی دین لگیاں نیں۔ مصر دے سیاحتی شہر شرم الشیخ وچ حال ای وچ ہون والی کوپ 27عالمی کانفرنس نہ صرف اک بین الاقوامی فنڈ دے قیام اتے متفق ہو گئی اے بلکہ ایہدے نتیجے وچ اک معاہدہ وی طے پا گیا اے جہدے تحت متاثرہ ملکاں دی مالی مد د دا منصوبہ اے‘ ایہہ اک چنگا فیصلہ اے جہدے توں مکمل نہیں تے کسے حد تک ایہہ توقع پیدا ہو گئی اے کہ پاکستان سنے دنیا دے 134 متاثرہ ملکاں دے معاشی نقصانات دا کجھ ازالہ ہو سکے گا مگر سوال فیر اوہو اے کہ موسمیاتی نقصانات دے ازالے لئی فنڈدا قیام اک چنگا تے ویلے تے فیصلہ ایس حوالے نال ضرور اے کہ ایہہ متاثرہ ملکاں لئی ازالے دی امید افزا کوشش اے مگر جدوں تک بنیادی کارن کاربن دے اخراج نوں روکیا نہیں جاندا اوہدوں تک دنیا نوں ماحولیاتی تحفظ فراہم نہیں کیتا جا سکداایس لئی موسمیاتی فنڈ دا قیام اک چنگا اقدام اوہدوں ثابت ہو سکدا اے جدوں بنیادی کارن دور کرن تے وی توجہ دتی جاوے۔
ماحولیاتی تباہ کاریاں دی موجودہ سطح وچ کلیدی کردار امریکہ‘ یورپی یونین‘ جاپان سنے ترقی یافتہ ملکاں دا اے بلکہ ہن تے بھارت وی ایس فہرست وچ آ چکیا اے جہناں دی صنعتی ترقی‘ سمندر تے خشکی وچ موجود قدرتی وسائل دی تلاش سنے بے تحاشا ٹریفک دی وجہ نال اج ترقی پذیر ملک موجودہ تباہی دے دہانے تک پہنچے نیں لیکن تعجب دا کارن ایہہ امر اے کہ ازالے دی حد تک دنیا دی صنعتاں طاقتاں متفق ہو گئیاں نیں لیکن ذمہ داری قبول کرن توں پہلوتہی کیتی جا رہی اے حالانکہ ایہناں صنعتی طاقتاں دی وجہ نال کمزور ملکاں وچ زندگیاں تے معاش نوں نقصان ہو رہیا اے۔ ایہہ عیاں حقیقت اے کہ مغربی ملکاں دی آبادی دنیا دی کل آبادی دا محض بارہ فیصد اے جد کہ محتاط اندازے دے مطابق گیساں دے اخراج وچ اوہناں دا حصہ 50 فیصد توں تجاوز کر گیا اے مگر مغربی ملک ایس حوالے نال ذمہ داری قبول کرن دے بجائے اگر مگر دے چکر وچ نیں کیوں جے ایہہ ملک معاشی تے دفاعی حوالے نال ترقی یافتہ نیں ایسے لئی اوہ دنیا دے فیصلیاں اتے وی اثرانداز ہون دی طاقت رکھدے نیں بلکہ اکثر دوجے کمزور یا ترقی پذیر ملکاں دے نقصانات دی پرواہ وی نہیں کردے جے مغربی ملک اپنی ذمہ داری قبول کردے ہوئے ازالے توں پہلو تہی نہ کرن تے کسی حد تک فوری بہتری ممکن اے۔
کوپ 27دے اجلاس وچ امدادی فنڈ قائم کرن دا فیصلہ تے ہو گیا اے مگر صنعتی ملکاں دے کارخانیاں توںجہڑی وڈی مقدار وچ کاربن ڈائی آکسائیڈ خارج ہوندی اے اوہدے اتے قابو پان لئی کسے طریقہ کار اتے اتفاق نہیں ہو سکیا خیر ایہہ وی غنیمت اے کہ متاثرہ ملکاں دے نقصان دی تلافی دے طور تے ای سہی امدادی فنڈ قائم کردتا گیا اے مگر ایتھے وی اک رکاوٹ اجے تک موجود اے جہدے تدارک بارے سوچنا تے حل تلاش کرنا باقی اے کیوں جے تلافی دے طور تے کہنوں کیہ دینا اے عملدرآمد لئی اک عبوری کمیٹی ای بنائی گئی اے جہنے ازالے لئی قواعد و ضوابط وی بنانے نیں تے فیر امداد اکٹھی کرن دے نال ادائیگی لئی سفارشاں پیش کرنا تے فیر اوہناں دی منظوری وی دینا نیں جہدے توں نقصان دے ازالے وچوی تاخیر دا سامنا ہو سکدا اے کیوں جے دوہفتے تک جاری رہن والے مذاکرات وچ جہڑے ملک کاربن ڈائی آکسائیڈ دے اخراج تے قابو پان وچ رکاوٹ دا کارن رہے۔ اوہ ازالے دے طریقہ کار نوں وی آسان بنان وچ اتفاق پیدا کرن وچ رخنہ پا سکدے نیں تاں جے اوہناں دے وسائل غریب تے کمزور ملکاں نوں ملن دے بجائے ایہناں دے کول رہن ایسے لئی کہہ سکدے نیں کہ موسمیاتی فنڈ دا قیام اک چنگا فیصلہ ضرور اے مگر مسئلے دی ا صل جڑ فیکٹریاں تے کارخانیاں توں ماحولیاتی آلودگی دا کارن بنن والی گیساں دے اخراجا تے قابو پانا وی بہت ضروری اے۔
پاکستان دا شمار موسمیاتی انڈیکس وچ سب توں ودھ خطرے دے شکار پہلے دس ملکاں وچ ہوندا اے حالانکہ گرین ہائوس گیساں دے اخراج وچ اوہدا حصہ محض 0.5 فیصد توں وی گھٹ اے مگر درجہ حرارت وچ وادھے دی تباہ کاریاں توں متاثرہ اولین دس ملکاں وچوں اک اے حالیہ سیلاب دی تباہ کاریاں توں محتاط اندازے دے مطابق پاکستان دا اسی ارب ڈالر دے کول نقصان ہویا اے۔ صرف چاول دی برآمد اتے ای طائرانہ نظر پائو تے چالوں سال 48 لکھ 80 ہزار ٹن برآمد نال دو ارب 50کروڑ ڈالر زرمبادلہ کمایا گیا لیکن زرعی ماہرین دا کہنا اے کہ سیلاب توں 85 لکھ ٹن دی پیدااور ہن محض 73لکھ ٹن توں وی گھٹ ہون دا خدشہ اے جو ممکن اے ملکی ضروریات لئی ای نکافی ہووے اوسے طرحاں چینی دی پیداوار وچ وی کافی کمی دا اندازہ اے لہٰذا لوڑ ایس امر دی اے کہ ماحولیاتی امدادی فنڈ قائم کرن دے نال آلودگی دا کارن بنن والیاں گیساں دے اخراج اتے وی قابو پایا جاوے تاں جے کرہ ارض اتے زندگی تے معاش نوں لاحق خطریاں وچ حقیقی کمی آئے۔