ہنیرے دی فرد

بلیجیت سنگھ

بلیجیت نوں ضرور پڑھنا چاہیدا اے، جے تسیں کہانی لکھدے او تے فیر ایہہ ہور وی ودھیا اے۔ اوس دِیاں کہانیاں تہانوں کہانی لکھن دا ڈھنگ دان کردِیاں نیں۔ دَسدیاںنیں کہ کہانی اصل وچ لکھی کیویں جاندی اے۔اینے باریک طریقے نال کہانی دے ہر پکھ تے جھات ماردا ایہہ لکھیار زندگی دیاں بارِیک ترین پرتاں کیسے سوہنے ڈھنگ نال بیان کرجاندا اے کہ پڑھن ہار دنگ رہ جاندا اے۔ اج دی جدید کہانی وچ بلیجیت نے بہت عجیب تجربات کیتے نیں۔ اِک عام سادہ جیہی گل وِچوں کہانی دا سَت کڈھ لین دا اوس دا منفرد انداز تہانوںکجھ سوچن تے مجبور کردااے۔ ضروری نہیں کہ ہر کہانی دا انت ہی ہووے۔ ادھی کہانی تے کہانی مُکن توں بعد تہاڈے اندر تُرنی شروع ہوجاندی اے۔ پریم پرکاش ہوراں دی پیڑھی توں بعد بلیجیت ہوراں دا دئور اگے نوں سفر کر گیا اے۔مینوں ڈاڈھی آس اے کہ پنجابی شاہ مُکھی دی دنیا وچ بلیجیت دیاں کہانیاں اپنی جگہ بنان گیاں تے نویں لکھن والیاں نوں سیدھ دین گیاں (اُلتھا کار: محمد آصف رضا)

ہُن تک مینوں اپنے بھائی دے نویں گھر دی چٹھّ چ جان دا چاؤ سی۔ پر اُچی چوڑی سڑک توں کھبے ہتھ چھوٹی نیویں کمیٹی دی گلی وِچ اُتردیاں سار میری نگاہ چُندھیا گئی۔ ساہمنے سرکاری اُچے تِنّ منزلا شو روماں دی قطار سی۔ جیہناں دے متھّے تے چمکدے بورڈ لٹک رہے سن۔ میریاں لتّاں اندر ہیٹھاں نُوں کجھ ٹھنڈا ٹھنڈا گردا لگیا۔ پیراں چ جُتی ڈھلی ہو کے چمڑی توں الگ محسوس ہون لگی۔
سرکاری شو روماں دی قطار…
سرکار تاں…
چلو کوئی نہ سرکار تاں پھیر۔ اِک واری پھیر۔ پتہ نہیں کِنویں وار…
ساڈا پُرانا گھر …
شو روماں دی قطار اتے نگاہ ٹکی تاں گھبرا کے کھڑ گیا۔ پیراں نے تُرن توں جیویں نہ کر دتی۔
پُرانا گھر دو وار ڈھاء کے بھرت پا کے پُرانیاں نیہاں اُتے ہی دوبارہ اُچا چُک دِتا۔ مر گئے دادے پڑدادے توں لے کے بھرت ڈھوہندے۔ تُوت دِیاں چِھٹیاں چیر کے جِھیوراں دِیاں بنائیاں ٹوکریاں چ مٹی، ملبہ سِراں تے چکدے۔ نیویں اندراں چ برسات دا پانی وڑی جاندا۔ اسیں مٹی پا کے کچے فرش اُچے چُکی جاندے۔ چھتّاں نیوِیاں ہو کے سِراں نُوں لگن لگ پیندیاں۔ مھیساں دے چھپر اُچے چُک دِتے۔ پِلیاں اِٹاں دے کندھاں کولے، بالے شتیریاں والے واسو کھن ڈھاہ دِتے۔ اسیں جِنا کُو بھرت پاؤندے، آلا دوالا اُس توں ہور اُچا ہوئی جاندا۔ سبھ توں پہلاں سرکار ہی نہ ہٹدی سڑک اُچی، چوڑی کرن توں۔ ہر برسات توں بعد کجھ ڈھاہن تے ہور بناؤن دی سکیم سوچنی، سمجھنی، تورنی پیندی۔ اپنے اندر اِک ہور نوِیں آس پیدا کرنی پیندی۔ ماں کہندی ہوندی سی پُرانے بُڑھے بُڑھیاں دِن چِھپدے سار رولا پا دیندے بئی چھیتی روٹی ٹُک نبیڑو۔ نیرھا ڈھونا۔ ساری رات پلے بھر بھر نیرھا اندراں چوں باہر نُوں ڈھوئی جاندے۔ انھے لوک۔ نیرھا ڈھوہندے دن چڑھا دندے۔ ساڈا گھر نیویں دا نیویں رہیا۔ کدے اُچا نہ ہو سکیا۔ نیویں گھراں دا نیرھا نہ مُکیا…
ہُن کوئی ہور آس اُمید وی نہیں بچدی دِسدی۔ بھاویں کہ میرے بھائی نے نواں گھر ایسے گلی دے اخیر چ دو فرلانگ پرانہہ بنائی جیہدی چٹھّ چ میں جا رہیاں…
تِنّ کُھونجا مشترکہ سانجھی زمین سی ساڈی پونے دو کِلے ایس سڑک تے… تے وِچ گھر…؟؟
ایس مشترکہ گھر دی تِرکون وِچّ کدے فوجی وی آیا سی۔ میرا تایا۔ اوہ مچلا جیہا ہو کے اپنے حصّے تے گُنیے وِچّ چورس گھر بنا کے قبضہ کھرا کرنا لوچدا سی۔ ہلیاں توں بعد شہر دے وارڈ چ اپنے تھلے دبے مکاناں نُوں اوہ کسے تیسرے بندے دی مالکی دَسدا سی:
اوہ مکان تاں نالاگڑ دے مہاراجے دے مساناں دے چارجیاں دے ناؤں بولدے۔
جان دے فوجی باپُو تائے نُوں سِدھا ہو کے سوچن نُوں کہندا۔
فرد دا مُونہہ دیکھیا کدے۔ ایہہ بائی دے ناؤں اے۔ اوہ تاں کلا قبجہ۔ اگلا جد مرضی چھڈا لوے۔ چھتر پھیر کے۔ اصل وِچّ اوہ مکاناں اُتے اپنا قبضہ چھڈنا نہیں چاہندا سی۔ تے ایس تِنّ کُھونجی زمین چ اپنے حصّے تے حق جتاؤندا سی۔ سبھ توں پہلاں فوجی روشنداناں وِچ لاؤن لئی سیمنٹ دِیاں چار جالیاں سائیکل تے لدّ کے لیایا جیہناں وچالے سیمنٹ وِچ انگریزی شبد ویلکملکھیا ہویا سی۔ اوہدا سائیکل جھولے کھا رہیا سی۔ اوہ، اوہدا سائیکل سمیت جالیاں گِر جاندے جے میں سائیکل دا ہینڈل نہ پھڑدا۔ مینوں وی جُھوٹا وجیا۔ میرے پیر تِھڑک گئے۔ ساڈے، سارے رشتے داراں سمیت، سبھ دے گھر روشنداناں توں بغیر سن۔
دیکھ کتھے لکھیا ولکم ۔فوجی کورا ان پڑھ سی۔ فوج وچوں انگریزی چ دستخط واہنے سِکھ کے آیا سی۔ سیمنٹ وِچ پھسے ویلکم دے اکھّر تھوڑے بھرے ہوئے سن۔ گرمی او گرمی بھجے ہوئے فوجی نے چارے ویلکم اُتار کے ہیٹھاں کولے نال ٹِکا دِتے۔ ولکم کہندا اوہ کِدھرے کالے نھیرے چ الوپ ہو گیا۔ پھیر اُس دے راج مستری، مزدور اِٹاں گارے نال چھ مہینے تِرکون وِچ اوہدے حصّے تے کندھاں چِندے رہے۔ کندھاں وِچ ٹکائے فوجی دے ویلکم والے روشن دان صبح شام ساڈا مُونہہ چڑاؤن لگ پئے…
… میری سُرت پھیر شو روماں دی قطار تے گئی …
تے… تے… جیہڑے شو روم دے متھے تے لونگیا دنداں دا ہسپتاللکھیا چمکدا اُس ہیٹھ ساڈیاں مھیساں دا باڑا آ گیا…
تے پُرانے گھر وِچ مھیساں۔
مھیساں!!
گھر وِچ پشواں چوں سبھ توں ودّھ مھیساں رکھدے …تے کدے گاؤندے :
گھوڑی بکری گیں جنجال
دُدھ پینا تاں مھیساں پال
گھر مُوہرے کُھنڈے گڈے ہوئے۔ کُھرلیاں۔ ہراِک مھیس مُوہرے کٹّی۔ کٹّا۔ ٹوکا کرن والی مشین۔ ہور تیویاں نے کیہ کرنا سی ساری دیہاڑی۔ کئی مھیساں اپنی رُتے لگاتار آس لگی جاندیاں۔ کوئی چھ کو سُوئیاں بعد کنتاؤن لگ پیندی۔ بے بے اپنی کُنڈے سِنگاں والی مجھّ دے تھن دُدھ کھارا ہون تک پٹی جاندی۔ اسیں جھوٹی پہلی وار آس لواؤن دوسرے پِنڈ جانا سی۔ مینوں ڈنڈا پھڑ کے نال جان نُوں کہہ دِتا۔ نہ جھوٹا لبھّے۔ نہ جھوٹے والا۔ زنانی اوہدی کہندی جھوٹی تسیں کِلے نال بنھ دیو۔ اوہناں سمیاں چ جھوٹیاں والے مھیس آس لواؤن دے وِیہہ روپئے منگن دا ہِیا کرن لگ پئے سن۔ جھوٹا چھڈن دے اپنے وِیہہ وِیہہ روپئے گِنی جاندے۔

جھوٹے نُوں کِھلاؤن نُوں دوانی نہ خرچدے۔ بس مھیساں اُس دے مُوہرے کری جاندے۔ دِن چِھپدے سانوں جھوٹا کھیتاں وچوں مُڑدا آؤندا دِسیا۔ لگا مُونہہ چُک کے جھوٹی ول نُوں ہون۔ پہلاں میرے مالک نُوں آؤن دیو تے زنانی نے جھوٹی ول جاندے جھوٹے دے سنگل پا کے ٹالھی نال نُوڑ دِتا۔ وچالے کھڑ کے بھکھڑ اکھّاں نال آلا دوالا گُھوردی اپنے کِتے نہ تھیاؤندے مالک ملکھی نُوں ٹولن لگی۔ اوہ وی اُتردے ہنیرے چوں سُڈے کُھرچدا آ نکلیا۔
باہر لیاؤ جی۔ جھوٹی کھول کے۔ میں چھڈداں جھوٹا۔
اسیں آبادی دے باہرلے پاسے اُچی نیویں ویلھی تھاں اُتے آ گئے۔ باپُو نے جھوٹی دِیاں موہرلیاں لتّاں چ ڈنڈا اڑایا تے جھوٹی نُوں روکی کھڑا مینوں کہندا:
پچھے نگاہ رکھیں۔
ملکھی جھوٹی دی پٹھّ تے تھاپیاں ماری جاوے۔ سیٹیاں ماری جاوے۔
ارر…رر… ہے ملکھی دا ادّھا گھنٹہ سیٹیاں مار کے جھوٹے نُوں کنڈے تے کردے دا مُونہہ سُک گیا۔ پر جھوٹی تے جھوٹے دوواں نے آئی گئی نہ دِتی۔ جھوٹا ماڑا ماڑا مُوتدا ہویا جھوٹی دے پُڑیاں تے مُونہہ ٹکا کے اونگھن لگیا۔ پھیر جھوٹا اپنے کُھراں کولوں کھبل بروسن لگ پیا۔ تسیں جھوٹی نُوں گیڑا دؤ ماڑا جا۔ بن جانا کم۔ میں پانی پی کے آیا، چِھپدے دِن اُس نُوں ساڈی جھوٹی دے وِیہہ روپیے کٹن دا لالچ ہو گیا سی۔ جھوٹا گھاہ چُگن چ رُجھیا ہویا سی۔ جھوٹے نُوں پِچھے چُگدا چھڈّ اوہ گول جیہی گلّ کردا اپنے گھر اندرلے نھیرے چ گواچ گیا۔ باپو جھوٹی نُوں دُھوہ کے پرانہہ نُوں تھوڑی پدھری جگہ ول تُر پیا۔ میں ہولا جیہا ہویا اپنی بے سمجھی چ ملکھی دا بُجھیا جیہا گھر یاد کرن لگیا جتھے کھڑے دن وی خاصہ ہنیرا دِسدا سی۔ دِن چھپدے سار مینوں ملکھی دا گھر بُھل کے اپنے گھر دی یاد ستاؤن لگی تے چھت تے چڑھ کے اکھّاں اڈّ کے اسمان نہارن نُوں جی کرن لگیا۔ جتھے ایس ویلے ہلکی نیلی زمین اُتے تارے نکلدے، بلدے، بُجھدے دِسن لگ پیندے۔ مینوں چھت تے کون چڑھن دیندا سی؟ چھت اُتے چڑھ کے، اُچی تھاں توں ہیٹھاں اپنے گھر دی دنیا دیکھ کے بڑی خوشی ہوندی۔ ڈر لگدا کہ کوئی ہاک مار کے، ڈرا کے تھلے نہ تار دیوے۔ ہوش سنبھالی تاں میری ماں سی گھر دے ویڑھے چ، باپُو، وڈّی بھین، بھائی۔ چھپر تے چڑھ کے ہیٹھاں میں ماں دا پُھلیا ہویا ڈِھڈّ دیکھیا۔ میرے ساہمنے میری ماں نے پیٹ گھروڑی دی دِھی جمی جس نُوں سدا کرماں والی کیہا جاندا رہیا۔ میری بھین نے میرے ساہمنے جم کے مینوں وڈّا بھائی ہون دا فخر محسوس کروایا۔ اوہتوں پہلاں میں سبھ توں چھوٹا ساں۔ داندو چاچی نے اُپروتھلی تِنّ مُنڈے جمے۔ اِک مر گیا۔ مھیساں آس لگی جاندیاں۔ کُھلے نیلے اسمان تھلے سُوئی جاندیاں۔ کٹرُو سُٹی جاندیاں… کٹے سبھ مری جاندے…
دیکھ او … ایء …باپو دی چیک نے گھر تے اسمان دا نقشہ چکناچُور کر دِتا۔ میں دیکھیا کہ جھوٹا شُوکدا جھوٹی تے چڑھ گیا۔
لگ گی۔ لگ گی۔ میں بول کے باپو ول دیکھ کے جھٹّ اکھّاں نیویاں پا لئیاں۔
ہیں؟ ہیں؟؟باپو میریاں اکھّاں چ جھاکے۔ ہو گی!؟
باپو تے جھوٹا، جھوٹی دے اگے پِچھے آکڑے کھڑے سن۔
ہو گی، باپو میں پھیر اپنی گلّ دُہراندیاں سوالیا باپو ول دیکھیا۔ ہور ہُن کیہ ہونا سی؟ سارا کجھ تاں ہو لیا۔
او کتھے؟ ہلے نی ہوئی۔ جھوٹے نے پھنکارا نی ماریا۔ باپو دی ایہہ گلّ میرے پلّے نہ پوے۔ ایہہ سالا پھنکارا کیہ ہوندا؟
باپو جھوٹی نُوں ہور اگّے لے گیا۔ جھوٹا مگرے مگر دُڑکدا اکھّوں اولھے ہوندی جھوٹی دا وساہ نہ کھاوے۔ باپو ہور اگّے۔ ہتھ ڈنڈا۔ ہور اگّے۔ جھوٹا مگرے مگر تے جھوٹے نے پھنکارا مار دِتا۔ دوہری ہوئی جھوٹی اُپر اوہ بجلی دی تار تے مرے کاں وانگ لٹک رہیا سی۔ جھوٹی نے ہِل کے اُس نُوں تھلے سُٹ دِتا۔
ہُن بنی گلّ باپو دیاں بَھکھیاں چمکدیاں اُمیدوار اکھّاں ہور چمک پئیاں۔
جھوٹے نے تِنّ وار پھنکارا مار دتا سی۔
مار جھوٹے دے ڈنڈا۔ کردا نہ کُش کراؤندا باپو دی کہی ایہہ گلّ میرے دماغ چ سِدھی نہ بیٹھی۔ اصل چ میری پٹھّ پِچھے جھوٹا موڑن آؤندا ملکھی اوہدی نظر پے گیا سی۔ اُس نے گُھٹ پیتی ہوئی سی۔
جھوٹی نُوں سُوں پاؤ۔ سویرے لیائیو۔ ہُن جھوٹا بُھکھا۔ تے تھکیا ویا۔ سویر دے چار مھیساں ہو لیاں۔ ہُن لے جو۔
ملکھی، کے بجے آ جیئے سویرے؟
ساجھرے۔ بھماں تڑکے چار بجے۔ تیرا ای پھیدا۔ سویرے لگی مُڑ نی ہلدی ہوندی
چل سویرے سہی۔ چل اوئے منڈیا…باپو نے اُس دا سو دا نوٹ پورا نہیں ہون دتا سی۔
مختی آس لگی جھوٹی دی خبر دین میں موہرے موہرے بھجّ کے پہلاں ہی تکونے گھر چ پُجّ گیا۔ ماں نے دیہلی ٹپّ کے پُچھیا:
کیا بنیا؟
ہو گی
کے بار؟ تِنّ بار
سُکر اے ماں نے پِچھلے اندروں آزادی توں پہلے زمانیاں دا موہلا کڈھ کے دیہلی مُوہرے وِچھا دتا تے نویں ہوئی جھوٹی لئی تسلے چ پانی وِچ کریاٹی گھول کے پنا بناؤن لگ پئی۔
تے سرکاری شکتی نال آکڑے لونگیا دنداں دا ہسپتال تے اُس توں اگلے دو شو روماں ہیٹھ ساڈیاں مھیساں دے ٹپرے تے تُوڑی دے کُپّ دب گئے…

تے بیگانے شو روماں ساہمنے کھڑے مینوں خیال آیا کہ اوہ گھر میرا ہی نہیں… ایہہ اوس جھوٹی دا ہی نہیں… سگوں ہور کِنے کٹّے کٹّیاں مھیساں دا وی گھر سی جیہناں نے ایس گھر چ رجّ کے کھاہدا پیتا۔ دُدّھ گھیو دی بہار لائی رکھی۔ سدا پاتھیاں دے گہارے کھڑے کری رکھے… تے سُرگواس ہوئے کئی بزرگ دہیں نال نِلھا دِتے۔ اوہ آپ وی پتہ نہیں کیہڑے سمیاں دیاں اُٹھ گئیاں ایس گھر چوں۔ کدوں دِیاں مر کھپ گئیاں۔ مینوں اوہ ہمیشہ اپنے بزرگاں نال جوڑ کے یاد آؤندیاں۔ سوچ کے من بھارا ہوندا کہ میں اوہناں پشواں دا تِل بھر لیکھا دین جوگا نہیں…
سریر ٹُٹن لگا۔ سوچیا بہہ کے آرام کر لواں پر بیٹھاں کتھے؟ ایتھے میرا کجھ وی نہیں…
ایس گھر چ کدے بس توں کُھنجیاں ہوئیاں سواریاں رُکھی مِسّی کھا کے الانا منجا گھڑیس کے کِکّراں تھلے رات کٹ کے سویرے بنِاں دَسے تُر جاندیاں سن۔ شہر توں اگانہہ انھے جنگل بیلیاں نُوں جاندی سڑک دے کنارے پونے کلومیٹر دی دُوری اُتے اکلاّ گھر پنڈ دی شہر والی وکھی دے وسیویں تے سی۔ پنڈ وی گھر توں میل دُور چِھپدے پاسے پرانہہ وسدا سی۔ اسیں پنڈ اندر جا کے بہتا گھم پِھر کے وی نہیں دیکھیا سی۔ تکونی زمین دے تِکھے کھونجے وِچ گھر۔ گھر والا تِکھا کُھونجا بھرت پا پا کے تھوڑا اُٹھواں لگدا۔ باقی ساری زمین ایس توں نیویں۔ ماڑی زمین۔ ادّھا تاں کلر سی۔ زمین وِچ ماڑی موٹی کنک ہوندی۔ جھونا اسیں بڑی دیر بعد لاؤن لگے۔ اودوں تک میں ایسے گھر دوآلے سنگھنی سیاہ دُھند چ پھسیا ہویا اپنا بُہتا کجھ گوا بیٹھا ساں۔ چول اسیں بہت گھٹ کدے ہی کھاندے۔ اوہ وی روپِٹ کے۔ اِکھ وی کئی سال بیجیا۔ گیانی دی گُھلاڑی تے گنے لجا کے گُڑ وی بنایا۔ میلے رس چوں نِکلدیاں گُڑ دیاں پیوسیاں نے جِھیوراں دے کھداناں چوں مچھیاں پھڑن ورگا نظارہ دِتا۔ اوہی جِھیوراں دی تُوت دی ٹوکری تے اوداں دا ہی کپڑا… تے مُونہہ وِچ گڑ نال بِھجیاں لعلاں، کاری دے مُنڈے ورگیاں۔ پر ہتھ تے پتلا تتّا گُڑ لگ کے میرے ہتھ تے چبڑ جڈا چھالہ پے گیا سی۔ خوشگوار موسم لمّاسماں کسے دا ساتھ نہیں دیندا ہوندا۔
جنگل بیلیاں نُوں جاندی ایس سڑک دی تنگ جیہی گُلائی دے نال مُڑدے سار تِنّ کالے کالے گول اکھّاں والے پیو پُتّ جِھیور انھے جیہے چھپر ورگے گھر چ رہندے سن۔ اوہناں دے ایس گھر دا موہرلا پاسہ کدے چلدی دُکان بنی دِسدا۔جِتھے چاہ پکوڑے وِکدے ہون۔ کڑاہی وِچ ٹیڈھی کھڑی اِک جھرنی دِسدی۔ جِس دیپِچھے کوئی بے نام جیہا جِھیور بیٹھا اندرلے ہنیرے کارن مسّاں دِسدا۔ پر ڈیلے اوہدے چمکدے ہوندے۔ میں کولوں لنگھدیاں ہمیشہ اُس گھر جیہی دُکان دے ہنیرے وِچ جھاکنا۔ بندیاں توں علاوہ اوتھے اندر کدے زنانیاں دا جھاؤلا وی پیندا۔ پر میں کدے اندر نہیں گیا۔ اوہ تنوں کدے دیہاڑی کردے۔ کدے جٹّاں نال سِیری رلدے۔ کدے تُوتاں دِیاں وچالوں چیریاں چِھٹیاں دے گول دارے وِچ بہہ کے ٹوکریاں بُندے۔
اوہناں دی نگاہ پتہ نہیں ساڈے گھر دے نیڑے کھداناں چ کھڑے پانی تے کیویں آ ٹِکی۔ سرکار نے سڑک اُچی کرن لئی ایہناں کھدان دی مٹی دوویں پاسیاں توں پُٹّ کے سڑک تے پا دِتی۔ سڑک پتہ نہیں کنی وار اُچی ہوئی؟ شہر توں ساڈے گھر تک تے ساڈے گھر توں اگّے تک سڑک دے دوویں پاسے ڈُونگھے کھدان سن۔ ایہہ کھدان پانی نال بھرے رہندے۔ نیڑے کوئی پائپ، پُلی نہیں سی کہ پانی سڑک پار کر جاندا۔ پُلی گھر توں بہت پرے سی… تے مِینہہ دا پانی پُلی تک پُجن توں پہلاں ساڈے گھر چ وڑ جاندا۔
جِھیوراں دی نِگاہ ایہناں پانی نال بھرے کھداناں تے کیوں آ پئی۔ ایہناں کھداناں دے آلے دوآلے اکّاں دے سنگھنے جُھنڈ اُگے رہندے۔ ایہناں اکّاں دی کچی لکڑ دا اسیں بالن بنا ورتدے۔ چنگے چنگے اکّاں دِیاں ہاکیاں بنا کے پِھنڈ نال پتیاں لاؤندے، کھیڈدے۔ پر اَکّ دی ہاکی جھٹّ ٹُٹّ جاندی۔ اَکّ وڈّھن پِچھے ساڈی تے چاچے تائے دے مُنڈیاں دی آپس وِچ لڑائی وی ہو جاندی۔ ساتھوں نیانیاں توں ایہہ اَکّ مسّاں وڈّ ہوندا۔ پر جِھیوراں نے ایہہ اکّ منٹاں چ پرانہہ کر دِتے۔ تِنوں کالے جِھیور۔ اوہناں نُوں اکّاں نال کوئی مطلب نہیں سی۔ اوہناں نے تاں پانی وِچلیاں مچھیاں پھڑنیاں سن۔ اَکّ چُک کے اوہناں نے کھداناں دے اِک پاسے مٹی دا بنھ مار دِتا۔ ڈال مار کے پانی ٹوبھیاں چوں بنھن توں دوسرے پاسے سُٹن لگے۔ منٹاں وِچ پانی اِک پاسے کر دِتا۔ خالی ہوئے کھداناں وچوں موٹیاں موٹیاں مچھیاں فٹافٹ پھڑ کے ٹوکریاں وِچ بھر لئیاں۔ وڈّے ٹوکرے وِچ وِچھے کپڑے وِچ مچھّیاں ہی مچھّیاں، باہاں ورگیاں موٹیاں لمبیاں، سہکدیاں۔ میرے لئی ساڈے گھر دے کول اِس توں وڈّا کوئی ہور تماشہ کدے ہو ہی نہیں سی سکدا۔ بڑا سواد آیا۔ جِھیور مچھّیاں دے دو ٹوکرے چُک کے فرار ہو گئے۔ جاندے ہوئے پانی دا بنھ توڑ گئے جس نال خالی کھدان پھیر پانی نال بھر گئے۔ میں اوتھے کھڑا نظارہ دیکھدا رہیا۔ اَکّ۔ مچھّیاں۔ تے کھداناں دا پانی پہلاں نالوں گندھلا۔
خاصہ بھاری سپّ اے وِچ۔ چلو۔ بھجواپنے کسب دے چور جِھیور جاندے جاندے سڑک تے چڑھدے آپس وِچ اُچے بول بول کے ہوراں نُوں سُناؤندے سپّ دے ڈسن دا نواں ڈر پانی وِچ چھڈّ گئے۔ پر سائیکلاں نُوں پنچر لاؤن والے کاری دے مُنڈے نُوں کون روکے؟

اوئیں سالے ماردے اے سپّ۔ کوئی سپّ سُپّ نی
جِھیوراں نُوں مچھّیاں پھڑدے دیکھ اوہدی بُدھی بھرشٹ ہو گئی۔ اوہ سائیکل اُتے روز اوتھوں دی لنگھدا سی۔ اُس دے چِت چیتے وی نہیں سی کہ اکّاں دی اوٹ چ چھپے پانی وِچ مچھّیاں وی نیں۔ تے ہے وی وڈِیاں۔ اوہ چُنی دا جال بنا کے مچھّیاں پھڑن لگیا۔ اُس نے مینوں وی پتیا لیا۔ چُنی دا اِک پلّا پھڑا کے مچھّیاں پھڑن نال لا لیا۔ پانی وِچلے جھیوراں دے دَسے سپّ نے مینوں تریلیاں لیا دِتیاں۔ مینوں مچھّیاں وی سپّ ای دِسی جاندیاں… گھر ولوں میرا وڈّا بھائی ساڈے ول کالھی چ تیز تیز تُریا آ رہیا دِسیا۔ اوہنے دوویں ہتّھاں چ پِٹھّ پچھے کُجھ لکویا ہویا سی… قاری دے مُنڈے دیاں لعلاں پانی چ گری جاندیاں۔ اس نُوں وی پنج ستّ چھوٹیاں… درمیانیاں مچھیاں لبھّ پئیاں تے… تے…
میری پِٹھّ تے ٹھاہ ڈنڈا وجیا۔ میریاں اکھّاں چ نھیرا آ گیا۔
تُوں ایتھے گھنٹے دا کھڑا کیا کردا۔ مھیساں کیہنے چارنیائیں۔ اوہ دیکھ مھیساں نے ساری چرھی اُجاڑ تی، کتھے اے مھیساں! ہیں!! ہتھّاں چ ڈنڈا گھٹی میرا وڈّا بھائی سی۔ اُس نے وٹّ کے اِک ہور میرے ماریا۔ میں چیس نُوں برداشت کردا، درد نُوں گھٹاؤندا اپنیاں مھیساں لبھّن تُر پیا۔ میں مچھّیاں پھڑن دا طلسمی نظارہ دیکھن چ پھسیا بُھل گیا کہ میں مھیساں کھول کے چارن لیایا ساں۔ اوہ من مرضی کردیاں رجو سوانی دے کھیتاں وِچ جا وڑِیاں۔ اوہ دُور کھڑی گالھاں کڈھدی دِس رہی سی۔ اُس نے ایڈی دُور توں اپنے غصے دا زہر میرے بھائی اندر واڑ دتا سی…
سماں پا کے ایہہ گھر…
سماں پا کے ایس گھر دا سڑک والے پاسے دا حصّہ میرے سبھ توں چھوٹے چاچے نے آن دبیا۔ جدی پنڈوں ٹبر ٹیہر لے کے شہر نیڑے آ گیا۔ بچیّاں نُوں پڑھاؤن تے شہر چ جُتیاں دی دُکان تے غلہّ رکھ کے بہہ گیا۔ ایس گھر دا بغل وی تکونا۔ وِچ اِک نِلکا جو چتو پہر گِڑدا ہی رہندا۔ اینے چونے نے ناہنا دھونا… پشواں نُوں نِلھاؤنا۔ دو وار پانی پلاؤنا۔ نلکا میری سمجھ توں پہلاں دا اوتھے ہی کھڑا سی۔ جو میری سمجھ وڈّی، بُڈھی ہوندیاں کِنی وار پٹّ کے ٹھیک کروا کے دوبارہ لگوایا۔ جدے ہوئے چاچے تایاں نال سانجھے نلکے نُوں ٹھیک کرواؤن دی صلاح بناؤندے، مستری بلاؤندے تے سانجھے کھاتے نلکا ٹھیک کرواؤن لئی پیسے اکٹھے کردے۔ کدے ایسے گھر دی کُھڈّ وچوں بہت موٹا سپّ نکل آیا سی۔ ایڈا بھاری! اِنج لگیا کہ ایہہ سپّ تاں ساتھوں وی پہلاں دا پُرانا ایس گھر چ رہندا سی۔ سپّ توں ڈردی بے بے نے ایہہ گھر چھڈن دی صلاح دِتی تاں رات نُوں ساڈی چور نگاہ ساہمنے سرکاری فارم اُتے جا پئی جتھے سرکار نے ولیتی جھوٹے سیمن کڈھن لئی رکھے ہوئے سن۔ اوہناں لئی شیڈاں دی اُساری دا کم چل رہیا سی۔ ریتا، بجری چوریوں چک لیاندی اتے راتو رات پکّا فرش پا دتا سی۔
میرے ذہن وِچ اکٹھے ہوئے سارے ڈراں دا جنم تِنّ کُھونجی اُس باؤنڈری دی کسے نہ کسے نُکر چ ہویا۔ پکّے فرش والے ایس گھر دے پچھلے ہنیرے نال بھرے اندراں چ میرے اندر طرحاں طرحاں دے ڈر پیدا ہو کے پکّے ہو گئے۔ اوہ ڈر جیہناں دی شکل وی بغل وانگ تکونی تے تِنوں پاسیاں توں چُبھویں لگدی۔ کدے ڈر نلکے دی ٹُٹی ہوئی ہتھی چ ہوندا۔ کدے گلی ہوئی بوکی چ۔ کدے سپّ دی سِری چ۔ کدے کسے مھیس دے مر رہے چوتھے تھن چ ہوندا۔ کدے ایہہ ڈر موتیاں والے نُوں ویچن لئی بھیجے دُدھ وِچ پائے پانی چ ہونداجاں ایہہ ڈر چُوہڑیاں دی چڑھکی دے سڑے بُسے بھونکدے کُتیاں دے تِکھے دنداں، جباڑیاں چ پُٹھا لٹکیا ہوندا…
ایس سڑک تے کھداناں دی مٹی وِچ کِتے لسوڑے دا درخت وی اڑیا کھڑا ہوندا سی۔ جیہڑا اِس شو روم تھلے دب گیا جس وِچ ایچ ڈی ایف سی بینک دی برانچ کُھل گئی… تے لسوڑے دے موہرے بیجی چرھی لمبی ہوئی ہری ہری مینوں بہت پیاری، من موہنی لگدی۔ جے کلر مارے کھیت چ چرھی کھڑی نہ ہوندی تاں اسیں اکّاں چ جا لُکدے… اپنے انگاں نال کھیڈن… ہور اکّاں چ اوتھے کیہڑے گُل کِھڑدے سن۔
باپو اوتھے موتیاں والے دی دُکان دے پِچھے کُتے کُتی دی بین پھسی ہوئی تی …
ہٹ بھین چو…ا…باپو نے کُتے دے مارن لئی زمین توں وٹا چُکن وانگ بیٹھ کے اُٹھدیاں مینوں گالھ کڈھی… تے… باپو دی گالھ دے ارتھ سمجھاؤندا لسوڑے دا ایہہ درخت ساری عمر میرے ذہن وِچ پھانے وانگ کھبھیا رہیا۔ میں بھریا پیتیا اُس دی سِکھر جا چڑھدا تے انگریزی دی رٹّا ماری ہوئی کہانی پڑھ کے تھلے اُتر آؤندا۔ ونس دیئر واز اے کرُو ۔ ہی واز ویری تھرسٹی تے تھرسٹی کرُو دی کدے پیاس نہ بُجھی۔ اوہ کسے نہ کسے جماعت دی ہِندی پنجابی انگریزی دی کتاب دے کسے پنّے تے پیاسا بیٹھا رہیا۔ وچارا۔ پیاسا کوّا۔ ایک دن۔ پانی دا پیاسا کاں۔ پانی۔ بارش دا تھوڑا پانی۔ پانی وچّ بھیکریاں سُٹدا کاں… میں پھیر کُتے کُتی دی بین پھسن دا کُھرا لبھّدا لسوڑے دے معشوق ورگے پیارے درخت دِیاں جڑھاں ہیٹھاں نُوں اکھّ بچا کے کھسکدا سنگھنے اکّاں وچّ ایہہ مرداویں کرامات کرن پہنچ جاندا۔ اکّاں وِچ وڑدے کدے ڈر نہیں لگیا۔ ڈر دا بُھوت کِتے ہور ہوندا سی۔ گلابی پُھل۔ تازی گِلی مِٹی دی مہک…تے پوری دنیا توں اولھا کرکے اپنے ہتھیں اپنی جسمانی ہُڑک توں جان چھڈاؤنی … بعد چ اپنا کیتا یاد کر کے گھبرائی جانا۔

مینوں پھنکارا مارن دا مطلب مانو صدیاں بعد پتہ لگیا کہ جھوٹا جھوٹی دے گوہے والے پاسے چلا گیا سی۔
جاں ایہہ ڈر سڑک دے پرلے پاسے سرکاری فارم دے پلے ہوئے جھوٹیاں دے انگاں چ دِس پیندا۔ سرکاری فارم وِچ جھوٹے سرکاری مال کھا کھا کے اینے پلے ہوئے کہ سانوں اوہ دینت لگدے۔ دو جھوٹیاں دی سیوا لئی اک پکّا نوکر۔ سویرے ایہہ بندے اپنے جھوٹیاں نُوں شیڈاں چوں باہر کڈھ کے گیڑا دواؤندے۔ پھیر جھوٹے تے جھوٹا چڑھا کے تھلے نال جیہی وِچ سیمن کڈھدے۔ جدوں سیمن دی شیشی بھر جاندی تاں اوہ سارے رولا پا کے نچدے بھاویں کہ اوہناں دِیاں تیمیاں، نیانے اندر سرکاری کواٹراں وچّ ہی رہندے سن۔ ہر پاسے توں ڈردے اسیں جھوٹے تے جھوٹا چڑھدا ضرور دیکھدے… اِک وار ساڈی مھیس کھبل چُگدی چُگدی فارم دا گیٹ ٹپ گئی۔ تے جھوٹے دے نِگاہ پے گئی… تے اُس نے کلّے بندے توں رسّا چھڈا کے مھیس ول نُوں شُوٹ وٹ لئی۔ فارم چ اُچی اُچی ہاکاں وجن لگ پئیاں۔ سارے بندے موٹے بانس، رسّے لے کے کواٹراں چوں باہر بھجّ پئے۔ اسیں وی کٹھے ہو گئے۔ جھوٹا شُوکدا آوے۔ جدوں بندیاں دے کٹھّ کرکے اُس نُوں مھیس دُور… اپنی پہنچ توں پرے لگی… تاں اوہ دوڑدا میلھدا جتھے تک پجیا سکیا سی اوتھے ہی پچھلے کُھراں اُتے موہرلیاں دوویں لتاں چُک کے کھڑا ہو گیا تے اسمان ول نُوں مُونہہ کرکے زور دی رِنبھن لگیا… تے جوش وچّ سِل پتھر دا بن کے سرکس وِچ سٹول تے چڑھے ہاتھی ورگا لگیا …تاں وی چلو مھیس بچ گئی… نہیں تاں…
جے ہور نہیں تاں، ماڑے جیہے بَدل، کِن مِن کانی نال ہی بارش دا پانی نیویں گھر چ ڈراؤندا آ دھمکدا تاں گھراں دیاں دیہلیاں مِٹی دِیاں بھریاں بُوریاں ٹِکا کے اُچیاں کردے۔ کدے رات نُوں مٹی دِیاں بوریاں بھریاں بھرائیاں رہ جاندیاں تے بارش دا پانی سدّھا اندر ہی آن وڑدا تے خالی بھانڈے پانی چ تیرن لگدے۔ جاں منجے دے پاویاں، کندھاں نال وج کے دہشت پیدا کردے تاں گھبرا کے اُٹھدی بے بے دا پیر برساتی گندے پانی چ جا ڈُبدا :
او ہو او پانی تاں اندر وڑ گیا۔ اٹھو سارے۔
ادّھی رات نُوں پتہ نہیں اوہ ساریاں نُوں کیوں جگا دیندی۔ ساریاں نُوں ڈر ونڈ دیندی۔ اوہ کلی کیہ کیہ چُک سکدی سی؟ ہر سال ایہہ پانی ڈر دا رُوپ دھار کے اِک دو وار گھر چ آ دھمکدا تے جیوندے جاگدے روٹی کھاندے گھر وچوں جیونا منفی کر دیندا۔ ویڑھے چ چاہ رنگے برساتی پانی دی تِرکون زور مار کے بغل دا کوئی نہ کوئی حصّہ ڈھاہ کے باہر سُٹ دیندی۔ ڈھہیا حصہ کئی تھائیں کئی سال بنِاں مستری توں اِٹّ تے اِٹّ ٹکائی کھڑا رہندا۔ تکونی باؤنڈری دی اِک وکھی وِچ گیٹ رکھیا ہویا سی جتھے سبھ توں پہلا برساتی پانی نُوں روکن دی کوشش کردے۔ پر پانی باؤنڈری دِیاں اِٹاں وچوں دی راہ لبھ کے اندر آ جاندا تے میں، بی بی، باپو…تے ہور… میرا وڈّا بھائی پتہ نہیں اوہ کیہ کیہ کردا ہوندا سی؛ اوہ بہت کجھ کردا ہوندا سی۔ ہُن یاد کر کے گِن نہیں سکدا۔ پانی سانوں دبلّ دیندا تے اسیں سارے ہتھ ہلاؤندے رولا پاؤندے بے بس کھڑے رہ جاندے …
جیویں میں ہُن کھڑا ہاں … بالکل بے بس …
کِسے سال اینی بارش ہوئی کہ گھر چ تِنّ فُٹ پانی بھر گیا۔ سڑک دے اُتوں پانی ٹپن لگیا۔ کسے سیانے نے اندازہ لایا کہ جتھوں پانی سڑک اُپروں ٹپ کے دُوجے پاسے جا رہیا ہے، ایتھوں سڑک وڈھّ دِتی جاوے۔ سرکاری فارم دا افسر پینٹ دِیاں موہریاں چڑھائی ہتھ چ چھتری پھڑی آ گیا تے ساریاں نُوں سمجھاؤندا جیہا کہندا تُر گیا: وڈھّ دو وڈھّ دو سڑک ویکھی جاؤ جو ہوؤ۔ ایہہ پہلا سرکاری بندہ سی جس نے ساڈی قسمت بارے بِناں لکھتی عرضی دِتیاں زبانی حکم سُنا دِتا سی۔
میرے وڈّے بھائی تے چاچے تائے دے مُنڈیاں نے رل کے کہیاں نال سڑک اک فُٹ ٹُک دِتی۔ منٹاں چ پانی ساری مٹی، ساری سڑک ہڑھا کے لے گیا تے دیکھدے ہی دیکھدے پاڑ چوڑا ہون لگیا۔ پانی سرپٹ سینیاں دے کھیتاں وِچیں مار کردا ستلج ول نُوں ویہن لگیا۔ رات سی۔ اِک دم پانی گھٹن لگیا تاں چاچی نے گُڑ دی ریوڑی پانی چ سُٹ دتی:
یا خواجہ پاتشاہ
پانی نیواں ہون لگیا ۔سُکھ دا ساہ آیا۔
پانی جِدھر ڈھال اے اودھر دی او لنگھنا باپو پتوہی دِیاں جیباں چ ہتھ پا پا کڈھی جاوے۔
پانی اینا کُو اُتر گیا کہ بے بے دا نلکے توں پانی لیاؤن تے گھتی ورگی رسوئی چ سیلف اُتے سٹوو بال کے روٹی بناؤن دا ہِیا وی پے گیا۔
آؤ سارے باہر! بھین چو ، آؤ باہر دیکھیے سالے بنگالیاں نوںسویرے اسیں سارا ٹبر تھاں کُتھاں بیٹھے چاہ پی کے ہٹے تاں باہروں گالھاں نِکلدیاں سُنن لگیاں۔ پاڑ دے تیز برساتی پانی نے جیہناں سَینی برادری دے زمینداراں دی فصل ڈبو دِتی سی اوہناں سرکارے دربارے شکایت کر دِتی۔ اوہ پاڑ دے پرلے پاسے اکٹھے ہو رہے سن۔ افسراں دے آؤن توں پہلاں سانوں گالھاں کڈھ رہے سن۔ سڑک اُتے اِک سرکاری جیپ آ کے رُک گئی۔ سرکاری سڑک۔ سرکاری جیپ۔ سرکاری افسر۔ ایس ڈی ایم۔ ایس سرکاری تھاں دا موقع ویکھن والا دوسرا وڈّا اہلکار۔ اُس دے آؤن تے سبھ چُپ ہو گئے۔
ایہہ سرکاری سڑک کِس نے وڈھی ایافسر پاڑ دے پرلے پاسیوں ساڈے وِچوں کسے نُوں افسری انداز وِچ پُچھ رہیا سی۔

باپو نے پاڑ دے اُپروں سلام دے انداز وِچ ہتھ اپنے متھے ول ماریا۔ ساڑے اندر وڑ کے دیکھو تِنّ فُٹ پانی چڑھ گیا، باپو نے اپنے لکّ تے ہتھ رکھیا تے اپنی گلّ دا غصہ تے وزن پاڑ دے اُپروں اُچی آواز وِچ وگاہ کے افسر تے اکٹھے ہوئے سَینیاں دے مُونہہ تے ماریا، تِنّ فُٹ پانی کھڑا تا اندر اُس وکھت، اُس نے وکھت شبد تے زور دتا تاں افسر چاہ رنگے برساتی پانی دی تکون وِچ ڈُبے گھر ول نُوں ویکھن لگا۔
جے ساڑا مکان گِر جاندا تاں جے میرے بچّے ڈُبّ کے مرگے؟ لندا کوئی ذمہ واری ایتھے کھڑا؟ مال ڈنگر دا ہلے پتہ نیں کتھے اے؟ اسیں ماری ایہناں دی فصل؟ گانہاں جٹّاں نے سارا پنچائتی نالہ دب کے واہ لیا۔ دیکھو جا کے۔
افسر نے اپنے نال کھڑے متحت نال گلّ کیتی… تے… فیصلہ ایہہ ہویا کہ پانی دے پائے پاڑ وِچ پی ڈبلیو ڈی مطلب کسے قسم دی کوئی سرکار، پائپاں سُٹ کے مِٹی پا دَوے۔ ستلج تک پانی لنگھن لئی پکیاں فرداں وِچ لگے نالے دی زمین سارے زمینداراں دے نجائز قبضے ہیٹھوں پولیس دی مدد لے کے تُرنت چُھڈائی جاوے۔
باپو جِت گیا۔ ساڈے گھر چ خوشی دی لہر دوڑ گئی۔ سماں پا کے شہر پھیل گیا۔ پِنڈ دے جس بنّے دے اخیر تے ساڈا گھر سی اوہ حصّہ شہر دا اگلا وارڈ نمبر پندراں بن گیا۔ جس پاڑ چوں برساتی پانی کڈھ کے باپو جِت گیا سی اُس ڈُونگھ وِچوں ہُن سارے شہر دا گندہ پانی نالے دی شکل چ کالا شا ہویا چوڑی پُلی ہیٹھوں ساڈے گھر دی تکون دے سبھ توں تِکھے سِرے نُوں چھوہ کے سدّھا ستلج ول نُوں چووی گھنٹے لنگھن لگیا۔ گندے نالے دی بدبو ساڈی تکون دیاں تِنوں باہیاں دوآلے گُھمدی اگیّ دُور وڈے گول چونک تک پھیلدی نکّ دا آپریشن کردی نِکل جاندی…
سمیں لنگھ گئے۔ لنگھدے گئے۔ گالھاں کڈھدے سُندے، اسیساں دیندے بزرگ عورتاں مرد چولے چھڈّ گئے۔ اوہناں دے چولے اسیں پا لئے۔ اِک وار پھیر گھر ڈھاء کے اُچاچُک دِتا۔ ایتھے سرکار پھیر آ گئی۔ ہُن سڑک اُچی نہیں کیتی۔ نہ ساڈے گھر پانی وڑیا۔ نہ اسیں سڑک وڈھی۔
پھیر سرکار کیوں آ گئی؟؟؟!!
… پھیر سرکار نے کیہ کیتا؟؟؟!!
… سرکار آ گئی اپنی آئی تے…
… تے… تے سرکار پھیر۔ اِک واری پھیر۔ پتہ نہیں کِنویں وار آ کے کھڑ گئی۔ لگدا آخری وار… سرکاری گڈی۔ کئی ہور گڈیاں۔ گڈیاں اُپر گُھمدیاں لال بتیاں۔ موڈھیاں تے سرکاری سیاسی طاقت نال لیس سٹین گناں لٹکائی مستعد گن مین… تاں وی لہجہ لحاظ والا…
دیکھو بئی تہاڈی زمین چ ہوندا تاں کجھ ہے نہیں۔ بنجر ای بنجر اے۔ سرکار نے ساری زمین ایکوآئر کر لئی اے۔ تہانوں زمین دا پورا معاوضہ مِلُو۔ امپروومینٹ ٹرسٹ نے ایتھے کلُونی بناؤنی اے۔ تہاڈے کھیتاں، کھتاناں، مکاناں، دُکاناں دی واجب قیمت تہانوں مِل جائے گی۔
سرکار نے سانوں پِچھے بغیر اِک ہور نویں سکیم بنا کے ساڈی ترکون تے کئی ہوراں دی… اس علاقے وچّ سبھ دی ونگی ٹیڈھی، اُچی نیویں… پدھری… چاہی… بنجر… چورس لگ بھگ ڈیڈھ سو کِلا زمین لکھتی حکم کرکے اپنے قبضے چ کر لئی۔ سانوں چُراسی روپئے گز دے حساب نال معاوضہ مِلیا۔ سرکار نے آپ نُوں سو چراسی روپئے گز دے حساب نال پلاٹ الاٹ کیتے !تے آہ شو روم کُھلی بولی چ کروڑاں دے نلام کیتے!! تے سکیم دی زمین چوں اِک وڈّا چھ کِلے دا ٹکّ بہو منزلا فلیٹ بناؤن لئی چھڈّ دتی جیہدے تے اپنے منسٹر دی وڈّی دوہتی دی گڈی دے ٹائراں دی گھاس پے گئی …
میں کدوں دا ہور قصبے چ رہندا ساں۔ بھائیاں دی ونڈ وِچ باپو نُوں مِلے ترکون دے حصّے وچّ میرا وڈّا بھائی رہندا سی۔ اُس نے وکیل کر کے سرکار تے کیس پا دِتا۔ کیس لڑن لئی اوہ میرے توں میرے حصّے دے پیسے منگ لیندا۔ پیسہ، سماں، زندگی لگا کے میں اپنے گھر دی اِس ترکون نُوں ہر حملے توں بچاؤنا چاہندا ساں…
پر
ساریاں عدالتاں لنگھ کے سپریم کورٹ تک اسیں اپنے گھر نُوں ہار گئے ۔
میں اوسے تِرکون نُوں ہمیشہ اپنا گھر سمجھیا جتھوں میرے ماں باپ دی ارتھی اُٹھی سی۔ اوہی گھر جتھے میرا لسوڑے دا درخت سی، میرے اَکّ، میرے پُھل، میرا تھرسٹی کرُو.. جتھے دنیا نال جُوجھن توں پہلاں میں خود نال جُوجھنا سِکھیا…
… پھیر مینوں پتہ لگیا کہ میرے وڈّے بھائی نے معاوضے دے مِلے پیسیاں نال نیڑے ہی گزاں چ تھوڑی جیہی تھاں لے کے اپنا نواں گھر پاؤنا شروع کر دتا سی ۔
… پھیر مینوں اُس دے نویں مکان دی چٹھّ دا سنیہا آ گیا…
سوچداں کِتھے گئیاں تائے فوجی دیاں پکیّاں فرداں! کتھے گیا اوہ آپ!… جھوٹے دے پھنکارے مارن تے کُتی دی بین پھسن دا فرق سمجھاؤندا کتھے گیا باپو؟ نجائز قبضے چھڈاؤن تے کراؤن والے افسر وی آپو اپنی رنگ برنگی سیاہی ورتدے پینّ جیباں چ ٹنگ کے کُرسیاں توں اُٹھ گئے۔ مر گئے۔ ریٹائر ہو گئے۔ برخاست ہو گئے۔
ڈراؤندے، مینوں بونا کردے سرکاری شو روماں توں مُونہہ موڑدا سِر تھلے نُوں سُٹ کے بانہاں لٹکائی میں اپنے بھائی دے نویں گھر نُوں دیکھن تُر پیندا ہاں۔ مینوں لگیا کہ اسیں مکاناں، کھداناں دے کجھ وی نہیں ساں لگدے۔ نہ پانی چوں نِکلدیاں مچھّیاں دے۔ گنے دے رس چوں نِکلدیاں گُڑ دِیاں پیوسیاں۔ مھیس دے ڈِھڈّ چوں نکلدا کٹرُو۔ نہ اکّاں دے۔ نہ پُھل پتیاں دے۔ نہ لسوڑے دے۔ نہ تھرسٹی کرُو دے۔ نہ چند سورج دے۔ نہ پانی مِٹی دے۔ کسے وی چیز دے مالک نہیں ساں۔ پھیر خیال آیا کہ تکونے گھر وچّ بڑا کجھ اجیہا واپریا جو مینوں دسنا نہیں سی چاہیدا۔ سمجھنا نہیں سی چاہیدا… تے ہُن دنداں تھلے جیبھ دے کے سبھ کجھ بُھل جانا چاہیدا۔ واپسی تے کسے ہور پاسے دی لنگھ کے مُڑ جاؤںگا۔ پھیر وی میں مُڑ کے اپنیاں پَیڑاں دے نشان دیکھن لگدا ہاں۔کِتے کوئی پَیڑ نہیں دِسدی۔کِسے دی پَیڑ نہیں۔ نہ باپُو دی۔ نہ جِھیوراں دی۔ نہ بے بے دی۔ نہ فوجی تائے دی۔ نہ مھیساں دی۔ مھیساں دیاں پَیڑاں دے نشان… تاں چلو… فارم دے سرکاری جھوٹیاں دے کُھراں ہیٹھ دب گئے۔
٭٭٭