عقل دے وَیریاں نال واہ

ایہ لوک بالکل وی ساڈے وچوں نہیں۔ ایہ اپنی نسل’ اپنا رہن سہن’ اپنا سماج ساڈے توں وکھ کر چکے۔ سانوں خبر نہ ہوئی کہ ایہ کدوں ساڈیاں صفاں چوں نکل رہے نیں۔ کدوں ایہناں نے ساڈے نال دغابزی دا منصوبہ بنایا۔ کدوں ایہناں دے گروہ مضبوط ہو گئے۔ جدوں اوہ ساڈے نہیں رہے تے سانوں وی اپنے آپ نوں ایہناں توں وکھ کر لینا چاہیدا اے۔ ساڈے وچوں اکثرنے پنچایت’ جرگہ یاں ایس طرح دیاں مصالحتی مجلساں نوں ویکھیا ہویا اے جتھے علاقے دے سفیدپوش اپنے جھگڑے نبیڑدے نیں کسے تے الزام ہوندا تے اوہدی تفتیش تے سزا دا عمل ساریا ںدے سامنے انجام پاندا۔ مظلوم نوں قرار آ جاندا ظالم وی ناانصافی دا گلہ نہ کردا پر مینوں پنچایتاں دے طریقہ کار دی وضاحت نہیں کرنی۔ مینوں اوہناں لوکاں بارے کجھ حقائق یاد دلانے نیں جو پنچایت دا حصہ ہوندے نیں۔ مینوں اجہے بزرگاں دی صحبت ملدی رہی جو اپنا کافی وقت پنچایتی سرگرمیاں وچ گزاردے۔ بڑی واری آپ اوہناں دے نال بیٹھا تے ساری کاروائی ویکھی۔
اک گھر وچ چوری ہو گئی۔ چوری کیہ سی غریب لوک سن۔ تھوڑا جناں اثاثہ بنا رکھیا سی۔ بچی دے ویاہ دا سامان سی۔ محلے دے دو آوارہ مزاج منڈیاں تے شک سی۔ گلی محلے دے بزرگ ای مل بیٹھے۔ گواہیاں اپنے آپ سامنے آندیاں گئیاں۔ محلے دے منڈیاں توں کجھ چیزاں دا پتہ چلا’ کجھ ویکھن سنن والیاں توں پتہ لگا۔ دوویں منڈے ملزم دے طورتے بیٹھے سن۔ پنچایتیاں نے جو گواہیاں اکٹھیاں کیتیاں سن جو جانکاری اکٹھی کیتی گئی اک اک کرکے سامنے رکھ دتی۔ ہر گل تے ملزماں دا موقف سنیا جاندا۔ صرف متعلقہ لوک گل کردے’ ایس دوران کسے دوجے نوں بولن دی اجازت سی نہ مداخلت دی۔ کوئی ڈیڑھ دو گھنٹے دی سماعت دے بعد چوری ثابت ہو گئی۔ مال واپس کرایا گیا’ کجھ نقدی خرچ ہو چکی سی اوہدی واپسی دی ضمانت لئی گئی۔ اک بزرگ نے گوانڈھیاں تے آل دوالے دے لوکاں دے جان مال تے آبرو دے تحفظ بارے ذمہ داریاں تے مختصر جہی گل بات کیتی۔ اللہ تے اوہدے رسولۖ دے فرمان یاد کرائے دعائے خیر کیتی گئی تے پنچایت برخاست ہو گئی۔
اک پنچایت وچ معاملہ مجھ دی چوری دا سی۔ مینوں یاد نہیں کہ ملزم دا پتہ چلایا نہیں پر کئی کہانیاں ضرور تھوڑیاں تھوڑیاں یاد نیں۔ پنچایت وچ شریک لوک کھوجیاں دی مہارت دے قصے سنا رہے سن۔ کجھ دس رہے سن کہ اوہناں دے علاقے وچ فلاں ڈنگر چوری ہوندا سی اوہ مجھاں نوں انج کھول کے لے جاندا کہ کھوجی نشان تک نہ لبھ سکدے۔ کسے نے دسیا سی اک سینئر سیاستدان مشہور رسہ گیر سی اوہدے بھرا تے برادری والے غریب کساناںدے ڈنگر چوری کر کے لے جاندے نیں۔ ہٹ دھرمی تے بے باکی اینی کہ پھڑے جان تے چوری شدہ ڈنگر واپس نہ کردے۔ بدلے وچ دوجا جانور یاں روپیے دین تے تیار ہو جاندے۔ بعد وچ اوس خاندان دے کئی لوک پارلیمنٹ دا حصہ بنے۔ ایہ سارے قصے بڑے دلچسپ ہوندے سن۔ شروع وچ مینوں سمجھ نہ آندی کہ ایہ دیہاتی بڈھے براہ راست ایس معاملے تے گل کیوں شروع نہیں کردے جہدی خاطر اوہ اکٹھے ہوندے نیں۔ ایدھراودھر دیاں کہانیاں’ قصے’ دوجی پنچایتاں دے فیصلیاں تے علاقے دے دانشمنداں دیاں گلاں کر کے پنچایت دی سماعت کیوں لمی کیتی جاندی اے۔ فیر سب کجھ سمجھ وچ آن لگا۔ میں داداجی توں پچھیا ایہ لوک ایدھر اودھر دے قصے کیوں سناندے نیں۔ اوہناں دسیا کہ ایہناں قصے کہانیاں تے گلاں نال پنچایت وچ شریک لوک اک دوجے دی عقل مندی تے معاملہ فہمی دا اندازا لاندے نیں۔ سطحی ذہنیت دے مالک بدمعاشاں’ اوباشاں تے چوراں دیاں کہانیاں سناندے نیں۔ سمجھدار لوک دسدے نیں کہ کسے واردات دی گتھیاں فلاں علاقے دی پنچایت نے کیویں سلجھائیاں۔ کئی واری میں آپ ویکھیا کہ وڈے زمیندار تے طاقتور لوک صلح صفائی دے معاملات وچ اپنا کردار ادا کر لیندے نیں پر جتھے معاملہ سوچ وچار تے دانشمندی دا ہووے اوتھے اوہ دوجیاں توں مدد لے لیندے نیں۔ پتہ نہیں کسے نے کدی پنچایت دی پنچایت کہانیاں تے تحقیق کیتی یاں نہیں پر جدوں وی اجیہا کم ہویا تے پتہ لگے گا ایس زمین نے کیسے کیسے بے مثال سوجھوان پیدا کیتے۔
پنجاب وچ کیوں سندھ دے گوٹھاں تے بلوچستان دے پنڈاں تے خیبرپختونخوا دے حجریاں وچ وی مقامی حکمت و دانش دے کیسے کیسے نمونے ہون گے جو عام بندے دے خیالات’ اقدار تے روایات تے ضروریات دی نمائندہ آواز نیں۔ ساڈیاں صفاں چوں نکلن والے’ وگڑے ہوئے مزاج دے لوک ساڈے سرپنچ بیٹھے نیں۔ جے کسے دے وال چٹے نیں کوئی سر تے علماء کرام ورگا عامہ رکھ کے معزز نظر آندا اے تے اوہناں دے ظاہر تے بھروسہ نہ کرو۔ اوہناں دی دولت’ اوہناں دے اعلیٰ حلقیاں نال تعلقات تے اوہناں دے پہناوے تے اعتبار نہ کرو۔ اوہناں دے بولن دا انتظار کرو’ اوہناں دی زبان’ اوہناں دا لہجہ تے اوہناں دے الفاظ دس دین گے ایہ کس قبیل دے لوک نیں۔ ایہ ساڈی بدقسمتی اے کہ اسیں ایہناں نویں اطوار دے لوکاں دے نرغے وچ آں تے سانوں ایہناں توں نجات دا راہ نہیں لبھ رہیا۔ بداطواراپنے گناہواں’ جرائم دے ثبوت’ آڈیو ویڈیو دی شکل وچ سامنے لیاندے نیں۔ محفلاں وچ تنظیم سازی دیاں گلاں بے شرمی نال کردے نیں۔ اوہناں دے چٹے وال اوہناں دے عمامے’ اوہناں دیاں مہنگیاں گڈیاں’ اوہناں دے عالیشان گھر’ اوہناں دی غلاظت نوں چھپان وچ نکام ہو رہے نیں۔ ساڈے بچیاں دے نال ظلم ایہ ہو رہیا اے کہ اوہ نہ چاہندے ہوئے وی سیاسی جماعتاں دے ڈب کھڑبے ترجماناں’ رہنماواں تے کارکن ہون دے دعویداراں نوں ٹی وی تے ویکھ رہے نیں۔ اوہناں دے سامنے مستقبل دی تصویر وچ اجہے لوک وزیراعظم بنا کے وکھائے جا رہے نیں جو صرف کٹھ پتلیاں نیں۔ اوہناں نوں لیڈر نہیں کہیا جا سکدا۔ ملک دے مسئلے حل کرن دی عجیب و غریب کوشش کیتی جا رہی اے۔ جہڑے لوک ساڈے معاشی تے سماجی مسئلیاں نوں حل کرن دی ذمہ داری اٹھا رہے نیں اوہناں دی قابلیت تے صلاحیت ویکھو’ اندازا ہو جاوے گا ساڈا واہ کس طرح دے لوکاں نال پے چکیا اے۔٭