چھیویں پارے دا خلاصہ

مولانا محمد الیاس گھمن

چھیویں پارے دے شروع وچ مظلوم دی ظلم دے خلاف اواز چُکن نوں ظلم دے خاتمے دا سبب تے عدل و انصاف دے ظہور دا سبب دسیا اے کہ جے کوئی بندا کسے اُتے ظلم کردا اے تے اوہ ظالم دی کسے نوں شکایت کردا اے یا عدالت وچ چارہ جوئی کردا اے تے ایہہ عدل و انصاف اے، جرائم و ظلم دے بند ہون دا سبب اے۔ مظلوم دا اواز چکنا تے کسے نوں شکایت کرنا غیبت وی نہیں۔ پر جے مظلوم صبر کرے تے معاف کر دیوے تے آخر وچ بڑا اجر ملے گا۔ فیر یہودیاں دی قتل عیسیٰ علیہ السلام دے بارے وچ اک غلط دعوے دی تردید کیتی اے یہودیاں دا دعویٰ سی کہ عیسیٰ علیہ السلام نوں قتل کر دتا گیا اے۔ اللہ تعالیٰ نے ایہناں دی تردیدفرمائی کہ یہودیاں نے نہ تے عیسیٰ علیہ السلام نوں قتل کیتا اے تے نہ ای سولی اُتے چڑھایا اے بلکہ اللہ تعالیٰ نے ایہناں نوں بحفاظت اسماناں اُتے چُک لیا اے۔ اہل اسلام دے ہاں قربِ قیامت حضرت عیسیٰ علیہ السلام دے نزول دا عقیدہ قطعی تے اجماعی اے۔
فیر نصاریٰ دے عقیدہ تثلیث دی تردید اے نصاریٰ دے تن فرقے سن اک کہندا سی کہ عیسیٰ علیہ السلام آپ خدا نیں۔ دوجا فرقہ کہندا سی کہ عیسیٰ علیہ السلام اللہ تعالیٰ دے پتر نیں۔ تیجا کہندا سی کہ تن وچوں تیجے نیں یعنی اللہ تعالیٰ، روح القدس تے عیسیٰ علیہ السلام تناں دا مجموعہ خدا اے۔ ایتھے ایہناں دے عقیدہ تثلیث دی تردید فرمائی کہ عیسیٰ علیہ السلام حضرت مریم علیہاالسلام دے بطن مبارک توں پیدا شدہ بشر تے خدا دے سچے رسول نیں۔ فیر ایس سورۃ دے آخر وچ کلالہ دی میراث دا حکم بیان کیتا اے کلالہ اوہ ہوندا اے جس دی اولاد تے والدین نہ ہون۔ تجہیز و تکفین، قرض دی ادائیگی تے وصیت توں بعد کلالہ دی اک بھین ہوئے تے ایہنوں نصف، دو یا زیادہ ہون تے دو تہائی، بھائی ہوئے تے ساری وراثت، بھین بھائی دونویں ہون تے مذکر نوں مونث توں دوگنا ملے گا۔
سورۃ المائدہ
”مائدہ” عربی وچ دستر خوان نوں کہندے نیں۔ عیسیٰ علیہ السلام نے اللہ تعالیٰ توں دعا منگی سی کہ یا اللہ ! مائدہ یعنی دستر خوان اسمان توں نازل فرما ایس لئی ایس سورۃ دا ناں سورۃ المائدہ اے۔ ایس سورۃ وچ حلال تے حرام شیواں دا تفصیل دے نال ذکر اے۔ ایس سورۃ دے شروع وچ ایفائے عہد دا حکم بیان کیتا اے۔ اللہ تعالیٰ نے ایمان والیاں نوں حکم دتا کہ معاہدیاں نوں ضرور پورا کرو۔ ایہناں توں مراد اوہ معاہدے نیں جیہڑے اللہ تعالیٰ نے اپنے بندیاں نال ایمان و اطاعت دے متعلق لئے نیں۔ یا مراد اوہ معاہدے نیں جیہڑے لوک آپس وچ اک دوجے نال کردے نیں۔ ایس وچ نو شیواں دی حرمت نوں بیان کیتا اے مردار، وگن والا خون، خنزیر، اوہ جانور جس اُتے غیر اللہ دا ناں لیا گیا ہوئے، جیہڑا جانور گلا گھونٹ کے ہلاک کیتا گیا ہوئے، جیہڑا سخت ضرب دے ذریعے ہلاک کیتا گیا ہوئے، جیہڑا اُتوں تھلے لڑھکدا ہویا ڈگ کے مر جائے، جیہڑا کسے ٹکر تے حادثے نال ہلاک ہو گیا ہوئے، جنہوں کسے درندے جانور نے پھاڑ دتا تے اوہ مر گیا تے ایہناں دا کھانا حرام اے۔ البتہ اضطرار دی حالت وچ جد کہ جان نوں خطرہ لاحق ہوئے ایہناں دا اینی مقدار وچ کھانا جس نال جان بچ جائے جائز اے۔پہلے چار دے علاوہ جے کسے جانور نوں زندہ حالت وچ پا کے ذبح کر دتا گیا تے اوہ حلال ہو گیا۔ ایس پارے وچ تکمیل دین دا اعلان اے ایہہ قرآن کریم دے احکام دے اعتبار نال نازل ہون والی آخری آیت اے۔ اللہ تعالیٰ نے یوم عرفہ، میدانِ عرفات وچ اعلان فرمایا کہ اللہ تعالیٰ نے اپنے نبی محمد ﷺ اُتے دین نوں کامل فرما دتا اے۔ دین دے مکمل ہون دا معنی ایہہ وے کہ اللہ تعالیٰ نے کجھ مسائل قرآن کریم وچ بیان فرمائے، کجھ حدیثاں وچ تے کجھ مسئلیاں لئی قرآن و حدیث وچ اصول دس دتے جنہاں دی روشنی وچ باقی ماندہ مسئلیاں نوں کڈیا جائے گا۔ ایہناں مسئلیاں نوں کڈکے دین لئی اللہ تعالیٰ نے امت نوں فقہا ء عطا فرمائے نیں۔
فیر اہل کتاب دے ذبیحے دا حکم بیان فرمایا ایتھے طعام توں مراد ذبیحہ اے۔ اہل کتاب دا ذبیحہ مسلماناں لئی حلال اے تے مسلماناں دا ذبیحہ اہل کتاب لئی حلال اے۔ اہل کتاب توں مراد اوہ لوک نیں جیہڑے کسے اِنج دی اسمانی کتاب اُتے ایمان رکھدے ہون جس دی قرآن و سنت تصدیق کردے ہون، یعنی توراۃ، انجیل، زبور تے صحفِ ابراہیم و موسیٰ علیہماالسلام۔ لہٰذا یہود و نصاری اہل کتاب نیں۔
فیر اللہ تعالیٰ نے مسلماناں نوں عدل و انصاف کرن دا حکم دتا اے۔ دوستاں نال معاملہ ہوئے یا دشمناں نال عدل و انصاف دے حکم اُتے قائم رہو نہ تے کسے تعلق دی بنا اُتے ایس وچ کمزوری آئے تے نہ ای کسے نال دشمنی و عداوت دی وجہ نال ایس وچ کمزوری آئے۔ یہود و نصاریٰ دے اک ہور غلط دعوے دی تردید کیتی اے۔ یہود و نصاریٰ دا دعویٰ سی کہ اسیں اللہ تعالیٰ دے پتر تے محبوب آں چونکہ اسیں انبیاء دی اولاد آں ایس لئی گناہ وی کراں گے تے ایس اُتے ناراضگی نہیں ہوئے گی۔ ایہناں دے ایس دعوے نوں باطل کرن لئی نبی اکرم ﷺ نوں مخطاب کیتا کہ آپ ایہناں توں پچھن: چنگا فیر تسیں دسو کہ اللہ تعالیٰ تہانوں آخرت وچ عذاب کیوں دین گے؟ سورۃ بقرہ وچ یہود دا قول مذکور اے کہ جے سانوں عذاب ہویا وی تے گنتی دے کجھ دن ہوئے گا جدوں تہانوں آپ وی اقرار اے، تے کیہ کوئی باپ اپنے پتر یا محبوب نوں عذاب دتا کردا اے؟
فیر حضرت آدم علیہ السلام دے دو پتراں ہابیل تے قابیل دا ذکر اے۔ آدم علیہ السلام تے اماں حوا جدوں دنیا وچ آئے اولاد دا سلسلہ شروع ہویا تے ہر حمل نال جڑواں اولاد پیدا ہوندی سی، اک منڈا تے اک کُڑی۔ ایہناں دا آپس وچ نکاح نہیں ہو سکدا سی ایہہ حقیقی بھین بھرا سمجھے جاندے سن۔ دوجے حمل نال پیدا ہون والے منڈے نال ایس کڑی دا نکاح جائز سی۔ قابیل دے نال جیہڑی کُڑی پیدا ہوئی اوہ بوہت خوبصورت سی۔ ہابیل دے نال جیہڑی کُڑی پیدا ہوئی اوہ گھٹ خوبصورت سی۔ ایسے وجہ نال قابیل ہابیل دا دشمن ہو گیا۔ اوہ چاہندا سی جیہڑی کُڑی میرے نال پیدا ہوئی اے اوہ ای میرے نکاح وچ دتی جائے۔ آدم علیہ السلام دی شریعت دے مطابق ایہناں دا آپس وچ نکاح نہیں ہو سکدا سی۔ آدم علیہ السلام نے ایس اختلاف نوں ختم کرن لئی فرمایا تسیں دونویں قربانی کرو جس دی قربانی قبول ہو جائے گی ایہہ کُڑی ایسے نوں دتی جائے گی۔ ہابیل دی قربانی قبول ہو گئی۔ قابیل دی قبول نہ ہوئی، قابیل نوں ہور زیادہ غصہ آیا۔ ایس نے ہابیل نوں قتل کر دتا۔ ایس پارے وچ باغیاں، ڈاکوئواں دی سزا نوں بیان کیتا گیا اے۔ ایس دی چار صورتاں نیں: ایہناں نوں قتل کیتا جائے یا سولی اُتے لٹکایا جائے یا مختلف جانب توںہتھ پیر کٹے جان یا جلاوطن کیتا جائے۔ ڈاکواں نے دارالاسلام دے کسے مسلمان یا غیر مسلم نوں قتل کیتا۔ مال نہیں لُٹیا تے ایہناں دی سزا صرف قتل اے۔ جے کسے نوں قتل وی کیتا تے مال وی لُٹیا تے زندہ سولی اُتے لٹکا کے نیزے نال پیٹ نوں چاک کر دتا جائے۔ جے صرف مال لُٹیا اے تے مخالف جانب توں ہتھ پیر کٹے جان۔ تے جے قتل وی نہیں کیتا تے مال وی نہیں لُٹیا تے ایہناں نوں زمین توں کڈ دتا جائے۔ ایہناں سزاواں دا بنیادی مقصد جرائم نوں ختم کرنا اے۔ کوئی بندا کسے دوجے دا مال کسے محفوظ تھاں توں بغیر ایس دی اجازت دے لُک کے لوے ایس نوں چوری کہندے نیں۔ قرآن کریم وچ عموماً خطاب مرداں نوں ہوندا اے عورتاں ضمناً، تبعاً شامل ہوندیاں نیں پر ایتھے حد دا معاملہ سی تے عورتاں دا ذکر وی صراحتاً فرمایا کیوں جے حدود و شبہات نال ساقط ہو جاندیاں نیں۔ چور مرد ہوئے یا عورت جے مال مسروقہ دا نصاب پورا ہوئے تے ہتھ کٹیا جائے گا۔
ایس پارے وچ یہود و نصاریٰ تے منافقین ایہناں تناں فرقیاں دی عادت نوں بیان کیتا کہ ایہہ لوک اللہ تعالیٰ دے احکام تے ہدایات دے مقابلے وچ اپنی خواہشاں تے آراء نوں مقدم رکھدے نیں۔ اللہ تعالیٰ دے احکامات وچ تاویلاں کر کے اپنی خواہشاں دے مطابق بنان دی فکر وچ لگے رہندے نیں۔ ایتھے ایہناں لوکاں دی دنیا و آخرت وچ رسوائی تے مندے انجام دا بیان اے۔
فیر یہود و نصاریٰ نال دلی دوستی رکھن توں منع کر دتا کہ ایہہ تہاڈے نال مخلص نہیں۔ ایہناں نال دوستی رکھن وچ نقصان نیں ایس لئی تہاڈا یارانہ صرف مسلماناں نال ہونا چاہیدا اے تے ایہو دستور یہود و نصاری دا وی اے کہ اوہ اپنی قوم دے علاوہ کسے ہور نال دلی دوستی نہیں کردے۔ ہن جے ایس قرآنی حکم دے باوجود وی کوئی مسلمان یہود و نصاریٰ نال دلی دوستی کرے گا تے اوہ ایسے قوم دا فرد اکھوان دے قابل اے۔
فیر مرتدین دا ذکر کیتا کہ جے مسلماناں وچ کجھ لوک مرتد وی ہو جان تے دین اسلام نوں کوئی نقصان نہیں اپڑے گا۔ کیوں جے اللہ تعالیٰ تہاڈے محتاج نہیں جے تسیں اللہ تعالیٰ دے دین نوں سنبھالو گے تے ایہہ تہاڈی دنیا و آخرت لئی چنگا ہوئے گا تے جے تسیں خدا دے مقابلے وچ اپنی مرضی چلائو گے تے خدا دے دین دی حفاظت تے دعوت و تبلیغ دی خدمت انجام نہیں دیو گے تے اللہ تعالیٰ تہاڈی تھاں کسے دوجی جماعت نوں لیان گے جیہڑی اخلاق و اعمال وچ اعلیٰ ہوئے گی۔ فیر اللہ تعالیٰ ایہناں نویں لوکاں نال پیار کرن گے تے اوہ اللہ تعالیٰ نال پیار کرن گے۔ اللہ تعالیٰ دے رستے وچ جہاد کرن گے تے کسے ملامت کرن والے دی ملامت توں بالکل وی نہیں ڈرن گے ۔ فیر نبی اکرم ﷺ نوں تبلیغ دی تاکید کیتی جا رہی اے تے نال نال تسلی وی دتی جا رہی اے کہ جو کجھ تہاڈے اُتے نازل کیتا جائے اوہ سب بغیر کسے جھجک تے روک ٹوک دے لوکاں نوں اپڑا دیو۔ کوئی بُرا منے یا بھلا تے مخالفت کرے یا قبول کرے تسیں کسے دی پرواہ نہ کرو۔ تے تسلی وی دتی کہ تبلیغ دین وچ کفار تہاڈا کجھ نہیں وگاڑ سکن گے۔ ایہو وجہ اے رسول اکرم ﷺ نے پوری زندگی ایس فریضہ دی ادائیگی وچ اپنی پوری ہمت و قوت صرف فرمائی۔ فیر آخر وچ اک گل ایہہ وی فرمائی کہ ویکھو تہاڈے دشمن یہود وی نیں، مشرکین وی نیں، نصاریٰ وی نیں، تنے تہاڈے مخالف نیں۔ پر ایہناں تناں وچوں یہود و مشرکین مسلماناں دے نال نفرت، دشمنی تے کینہ زیادہ رکھدے نیں تے عیسائی، یہودیاں دی نسبت نرم دل نیں۔ اللہ تعالیٰ دی گل برحق اے جو فرمایا سو فیصد درست اے۔ جدوں یہود تے نصاریٰ ساڈے دشمن نیں تے سانوں وی ایس گل دا اہتمام کرنا چاہیدا اے کہ اسیں وی ایہناں نوں اپنا دشمن سمجھئیے، خیر خواہ نہ سمجھیئے، اللہ تعالیٰ نے اپنے پیغمبر ﷺ نوں قرآن کریم دی سورۃ البقرہ وچ فرما دتا اے میرے پیغمبر ! ایہہ یہود و نصاریٰ تہاڈے توں اودوں راضی ہون گے جدوں تسیں یہودی یا عیسائی ہو جائو (العیاذباللہ ) تے انج ہونا نہیں۔ اللہ تعالیٰ سانوں حضور اقدس ﷺ دا سچا امتی بنائے۔ شریعت دے مطابق زندگی گزارن دی توفیق عطا فرمائے۔ (آمین)